اقتصاد ۲۴- چقدر از هزینه خانوار‌های کشور صرف بهداشت و درمان می‌شود؟ این شاید مهم‌ترین سوالی باشد که یک سال و نیم اخیر در محافل مختلف مطرح شده است. با وجود اینکه کرونا مهمان ناخواسته بیش از ۲۰ ماه در کشور است و بخشی از هزینه‌های درمان بیماران بستری‌شده به دلیل کرونا را دولت پرداخت می‌کند، اما تاثیر این ویروس بر افزایش سهم درمان از سبد هزینه خانوار‌ها ناگزیر بود. داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد از سال ۹۶ تا ۹۹ هزینه درمان در خانواده‌های شهری یک درصد و در خانواده‌های روستایی نیز حدود دو درصد افزایش یافته است.
براساس آخرین داده‌های مرکز آمار ضریب اهمیت بهداشت و درمان در سبد هزینه‌ای خانوار‌ها حدود ۷.۱۴ بود. تورم سالانه این بخش حدود ۳۷.۵ درصد و تورم نقطه‌ای نیز ۴۰.۴ درصد اعلام شده بود. مقایسه اعداد و ارقام تورم و سهم این بخش در سبد هزینه‌ای خانوار‌ها نشان می‌دهد که اگر در آینده باز هم افزایش قیمتی در کالا‌های این بخش رخ دهد یا به واسطه شیوع بیماری، هزینه‌های درمان بالا رود، سهم بخش بهداشت و درمان از هزینه‌های خانوار‌ها نیز افزایش می‌یابد. در این صورت ممکن است برخی از خانوار‌ها درمان خود را به دلیل هزینه‌های بالا ادامه ندهند یا مجبور به فروش وسیله‌ها و کالا‌های بادوام زندگی خود شوند.
افزایش هزینه و درآمد در کشور
در سال‌های ۹۶ متوسط درآمد خانوار‌های شهری ۳۶ میلیون و ۶۸۴ هزار تومان و برای خانوار‌های روستایی نیز ۲۰ میلیون و ۱۸۴ هزار تومان بود. در این سال متوسط هزینه‌های خانوار‌های شهری و روستایی نیز به ترتیب ۳۳ میلیون تومان و ۱۷ میلیون و ۸۶۷ هزار تومان بود. در سال ۹۹ رقم متوسط درآمد خانوار‌های شهری به ۷۶ میلیون و ۶۷۶ هزارتومان رسید. متوسط درآمد برای خانوار‌های روستایی در این سال نیز حدود ۴۲ میلیون تومان بود. اما در سال گذشته هزینه‌های خانوار‌های روستایی و شهری به ترتیب ۶۲ و ۳۴ میلیون تومان بود. آمار و ارقام نشان می‌دهد طی این سال‌ها درآمد در شهر‌ها حدود ۱۰۳ درصد و در روستا‌ها نیز حدود ۱۱۰ درصد افزایش داشته‌اند. از سوی دیگر، هزینه‌ها در شهر‌ها طی سال‌های ۹۶ تا ۹۹ افزایشی ۸۸ درصدی و در روستا‌ها نیز جهشی ۹۱ درصدی داشته است.
نکته در این است که افزایش هزینه‌ها تقریبا متناسب با درآمدها بوده؛ بدین معنا که با وجود افزایش درآمدها، افراد باید هزینه‌های بیشتری نیز می‌پرداختند که این امر به کاهش پس‌انداز‌ها منجر شده بود. در این صورت اگر اتفاقاتی ناخواسته مانند آنچه از سال ۹۸ همزمان با شیوع کرونا گذشت، می‌تواند گویای بدتر شدن اوضاع برای خانوار‌ها و افزایش سهم بهداشت و درمان در سبد هزینه‌ای خانوار‌ها باشد.
بیشتر بخوانید: کسری ۸ میلیارد دلاری تامین کالا‌های اساسی و دارو
شتاب هزینه‌ها در روستا‌ها
داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد که در سال ۹۶ حدود ۲۵ میلیون و ۲۷۷ هزار تومان هزینه برای کالا‌های غیرخوراکی توسط خانوار‌های شهرنشین شده که این رقم برای خانوار‌های روستایی ۱۱ میلیون و ۲۱۶ هزار تومان بود. هزینه کالا‌های غیرخوراکی در سال ۹۹ برای خانوار‌های شهری و روستایی نیز به ترتیب ۴۶ میلیون تومان و ۲۰ میلیون و ۴۲۳ هزار تومان برآورد شده بود.
از سوی دیگر سهم بهداشت و درمان در سال ۹۶ در سبد هزینه‌ای خانوار‌های شهری حدود ۱۰.۵۷ درصد بود که ۳ میلیون و ۴۸۵ هزار تومان می‌شود. این مبلغ ۱۳ درصد از کل هزینه‌هایی است که خانواده‌های شهری در سال ۹۶ صرف کالا‌ها و خدمات غیرخوراکی کرده‌اند. در همین سال کل هزینه سالانه‌ای که خانوار‌های روستایی برای بهداشت و درمان پرداختند نیز به یک میلیون و ۸۰۰ هزار تومان رسید که این رقم نیز حدود ۹ درصد از کل هزینه‌های غیرخوراکی است. داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد در سال ۹۶ هزینه بهداشت و درمان در روستا‌ها کمتر از شهر‌ها بود. اگرچه پس از بازگشت تحریم‌ها در سال ۹۷، شتاب هزینه‌های بهداشت و درمان در روستا‌ها بیشتر شد به گونه‌ای که در سال‌های ۹۷ و ۹۹ هزینه این قلم از کالا‌های غیرخوراکی بیشتر از شهر‌ها شد.
براساس گزارش‌های مرکز آمار سهم هزینه‌های بهداشت و درمان در سال ۹۹ نسبت به هزینه‌های خالص خانوار‌های شهری حدود ۱۱.۲۹ درصد بود که نسبت به سال‌های ۹۷ و ۹۸ کاهش داشته و سهم هزینه این کالا و خدمت نسبت به کل هزینه‌ها در مناطق روستایی نیز ۱۱.۵ درصد بوده است. به بیان دیگر از کل هزینه‌هایی که خانوار‌های شهری و روستایی برای هزینه‌های غیرخوراکی خود در سال ۹۹ کنار گذاشتند، به ترتیب ۶ میلیون تومان برای شهرنشینان و حدود سه میلیون و ۴۰۰ هزار تومان نیز روستانشینان صرف بهداشت و درمان خود می‌کنند. شاید این ارقام نسبت به آنچه برای کالا‌های غیرخوارکی هزینه می‌شود، کم باشد، اما نباید از این موضوع غافل شد که بالا بودن هزینه‌های درمان برای برخی بیماری‌ها باعث شده که متوسط هزینه سالانه برای کالای بهداشت و درمان برای خانواده‌هایی که مجبور به پرداخت آن هستند، افزایش یابد. این امر می‌تواند موجبات تضعیف سبد کالا‌های خوراکی افراد را ایجاد کند؛ بدین معنا که افراد برای پوشش کسری بودجه بهداشت و درمان از خوراکی‌های خود بکاهند.
آنچه برای بهداشت و درمان هزینه شد
آنچه در سال ۹۹ بر خانوار‌های ایرانی گذشت، بالا رفتن هزینه‌های درمان به دلیل شیوع کرونا در کشور بود. براساس گزارش برخی خبرگزاری‌ها در سال ۹۹ و با وجود پیک‌های گسترده کرونا در کشور همچنین بالا بودن هزینه‌های خرید برخی داروها، حدود ۱۹۰ هزار میلیارد تومان برای بهداشت و درمان و بیمه هزینه شده است. این در حالی است که قرار بود در پایان برنامه ششم توسعه در سال جاری سهم پرداختی افراد از هزینه‌های سلامت تا پایان برنامه به عدد ۳۰ درصد کاهش می‌یافت. درحالی‌که براساس اعلام وزارت بهداشت، پرداختی از جیب بیمار ۴۳ درصد است. البته که همچنان تناقض‌های آماری زیادی میان این رقم وجود دارد؛ چرا که برخی از پزشکان رقم دریافتی ویزیت خود را بیشتر از حد معمول اعلام کرده و حتی برای عمل‌های جراحی نیز زیرمیزی دریافت می‌کنند. به همین دلیل نمی‌توان با قطعیت رقمی را به عنوان سهم پرداختی بیمار از کل هزینه‌ها اعلام کرد. اما بالا بودن هزینه‌های بهداشت و درمان، جزو بدیهیات اقتصاد ایران است و اگر قرار باشد وضع به همین منوال ادامه یابد، چه بسا سهم هزینه‌های آن از سبد هزینه‌ای خانوار‌های کشور به رقم ۱۵ درصد برسد.