اقتصاد ۲۴ - «همه تلاشمان را برای تأمین سوخت زمستانی بخش خانگی به‌کار می‌گیریم.» این تازه‌ترین وعده جواد اوجی، وزیر نفت ایران پس از گفتگو با اعضای کمیسیون انرژی مجلس است. او پس از این نشست اعلام کرد؛ نمایندگان دغدغه‌هایی درخصوص تامین گاز و سوخت زمستانی داشتند و ما نیز اقدامات کوتاه‌مدت و بلندمدت خود را در راستای تامین سوخت تشریح کردیم که براساس آن بتوانیم با کمترین چالش، زمستان پیش رو را پشت سر بگذاریم.
پیش‌بینی می‌شود با سردتر شدن دمای هوای کشور، مصرف گاز خانگی رکورد ۴۰۰میلیون مترمکعب در روز را ثبت کند. با این روند قطع گاز مصرفی صنایع، دور از انتظار نخواهد بود و احتمال کاهش یا حتی قطع موقت گاز صادراتی هم وجود دارد. افزون بر اینکه مدیران وزارت نفت و شرکت ملی گاز ایران امیدوار هستند تا بخشی از کسری گاز مورد نیاز در فصل سرما را از طریق واردات جبران کنند. اوجی در پاسخ به پرسشی درباره اقدامات وزارت نفت در زمینه جلوگیری از قطعی برق و گاز در زمستان، گفت: وزارت نفت با انجام تعمیرات اساسی در پالایشگاه‌ها، خطوط انتقال، ایستگاه‌های تقویت فشار و تأمین سوخت مایع نیروگاه‌ها و اتخاذ تدابیر مناسب و هماهنگی با وزارت نیرو، همه تلاش خود را می‌کند، سوخت زمستانی در بخش خانگی تأمین شود تا با چالش گاز روبه‌رو نشویم.
رشد مصرف گاز در ایران ممکن است روند تولید و برداشت گاز و نفت ایران را هم تحت الشعاع خود قرار دهد؛ چرا که آمار‌ها نشان از افت محسوس گاز تزریقی به میدان‌های نفت و گاز دارد؛ مسئله‌ای که انتقاد مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران را به همراه داشته و گفته است که ضریب بازیافت کنونی قابل‌قبول نیست. او با ابراز تأسف از پایین بودن ضریب بازیافت در برخی از میدان‌های نفتی اظهار کرد: بخشی از دلایل پایین بودن میانگین ضریب بازیافت نفت درکشور، به نداشتن فناوری‌های روزآمد مربوط است، اما بخشی نیز مرتبط به استفاده غیربهینه از ظرفیت‌های کنونی است؛ به همین دلیل، معتقدیم درصورت بهره‌مندی درست از ظرفیت‌های موجود، می‌توان ضریب بازیافت را تا حدودی افزایش داد.
هرمز قلاوند، مدیر جدید نظارت بر تولید نفت و گاز شرکت ملی نفت ایران هم می‌گوید: در شرایط کنونی، برنامه‌ریزی برای تأمین گاز در زمستان، مهم‌ترین اولویت است و تلاش برای تولید حداکثری نفت نیز در اولویت بعدی این مدیریت قرار دارد.
آژیر به صدا درآمد
با این همه، معاون وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران نسبت به روند فزاینده مصرف گاز خانگی هشدار داد و اعلام کرد: اکنون با مصرف بیش از حد گاز در بخش خانگی مواجه هستیم و پیش‌بینی می‌شود با توجه به برودت هوا، مصرف گاز طی ۲ روز آینده، به بیش از ۴۰۰میلیون مترمکعب در روز برسد. به‌گفته مجید چگینی، پیش‌بینی می‌شود که افزایش مصرف همچنان در مناطق شمالی و شمال‌شرق ادامه داشته باشد، طبیعتاً فشار بسیار سنگینی روی شبکه گاز وارد خواهد شد، ضمن آنکه بیشترین مصارف در مناطق شمالی کشور در ۳ استان مازندران، گلستان و گیلان و همچنین خراسان رضوی، شمالی و جنوبی بوده است.
بیشتر بخوانید: همکاری ۳ وزارت‌خانه برای جلوگیری از خاموشی‌ها
وی با بیان اینکه رعایت مصرف بهینه هم‌اکنون بهترین راهکار برای مقابله با سرماست، تصریح کرد: ما نسبت به استاندارد جهانی، ۳ برابر بیشتر از اروپایی‌ها، چه در بخش گاز و چه در بخش برق، انرژی مصرف می‌کنیم و در واقع تمام تراز انرژی ما تفاوت چشمگیری با کشور‌های پیشرفته دنیا دارد.
فرصت‌های از دست رفته
براساس آخرین ترازنامه انرژی ایران که تاکنون منتشر شده، صنعت گاز ایران با چالش‌های جدی مواجه و نوسان نرخ ارز هم بر این چالش‌ها افزوده است. ازجمله چالش‌های این صنعت، پایین بودن ضریب بازیافت مخازن گاز، بالا بودن عمر مخازن نفت و گاز و افت تولید طبیعی آنها، محدودیت دسترسی به منابع مالی بین‌المللی، محدودیت دسترسی به فناوری‌های نوین و کمبود شدید منابع مالی، برای توسعه طرح‌ها عنوان شده است.
با این حال، طی سال‌های اخیر غفلت ملی از بهینه‌سازی مصرف انرژی در ایران به پیچیده‌تر شدن معمای تراز منفی، به‌ویژه در بخش گاز ایران دامن زده است. برآورد‌های شورای‌عالی انرژی کشور از تراز تولید و مصرف گاز طبیعی تا افق ۱۴۲۰ نشان می‌دهد که تراز منفی گاز کشور حتی با فرض اعمال سیاست‌های بهینه‌سازی مصرف در دولت سیزدهم ادامه می‌یابد و حتی ممکن است در زمستان سال‌های پیش رو، کشور با قطعی گاز در برخی از مناطق در اوج سرما مواجه شود. ازجمله فرصت‌هایی که در طول ۴ دهه گذشته کمتر مورد توجه قرار گرفته، حل معمای اتلاف حرارتی بالا، در ساختمان‌های ایران به‌ویژه نادیده گرفتن الزامات مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان از یک سو و استفاده از وسایل گرمایشی انرژی خوار با راندمان پایین است.
سند تراز تولید و مصرف گاز طبیعی تا افق ۱۴۲۰ نشان می‌دهد که در سال جاری میزان تولید و عرضه گاز به ۸۱۲ میلیون مترمکعب در روز برسد؛ درحالی‌که میزان مصرف گاز، ۸۴۳ میلیون مترمکعب برآورد شده؛ یعنی دست‌کم ۲۱.۵ میلیون مترمکعب کمبود گاز خواهیم داشت. برآورد‌ها نشان می‌دهد که تراز منفی گاز ایران تا پایان دولت سیزدهم همچنان ادامه خواهد یافت و انتظار می‌رود که با بهره‌برداری از پروژه‌های افزایش تولید از میدان‌های جدید تراز گازی کشور در سال ۱۴۱۰ مثبت شود که شرط آن جذب و تزریق دست‌کم ۵۰ میلیارد سرمایه جدید خواهد بود.
با توجه به اینکه در فصل سرما وضعیت پیچیده‌تر می‌شود، شورای‌عالی انرژی در گزارش مستند خود بیان کرده که هر چند تراز گاز متوسط ممکن است در ۶ سال آینده مثبت شود، اما دست‌کم در ۴ماه سرد سال باز هم ایران با کسری گاز مواجه خواهد شد. اکنون دو راه پیش روی دولت، سیاستگذاران انرژی و مردم ایران قرار دارد؛
امید بستن به سرمایه‌گذاری دست‌کم ۶۰ میلیارد دلاری برای استخراج و مصرف بیشتر گاز در داخل کشور یا حرکت به سمت مدیریت تقاضا و کنترل مصرف؛ دولت سیزدهم کدام راه را انتخاب خواهد کرد؟
سهم گاز طبیعی در اقتصاد به روایت ترازنامه انرژی ۹۷
۵۰.۱ درصد از تولید انرژی اولیه ایران به گاز طبیعی اختصاص دارد.
۵۶.۲ درصد از انرژی مصرفی از طریق گاز طبیعی تامین می‌شود.
سرانه مصرف نهایی گاز طبیعی در ایران ۶.۴ برابر متوسط مصرف دنیاست.
سهم انرژی از کل هزینه خانوار‌های شهری ۴.۱ درصد و خانوار‌های روستایی ۶.۲ درصد است.
تزریق گاز به میدان‌های نفتی نسبت به سال قبل ۲۳ درصد کمتر شده است.
سهم نیروگاه‌ها ۳۱.۳ درصد، خانگی، تجاری و عمومی ۲۷.۹ درصد، صنایع ۱۵.۱ درصد، پتروشیمی‌ها ۱۲.۲ درصد و پالایشگاه‌ها ۸.۸ درصد، حمل‌ونقل ۳.۵ درصد و کشاورزی ۱.۲ برآورد می‌شود.