جامعه ۲۴- روز گذشته رئیس پلیس پیشگیری تهران در یک مصاحبه تلویزیونی از مردم خواست در برابر سارقان مقاومت نکنند و اگر دچار سرقت شدند بدون هیچ واکنشی مال مورد نظر را تحویل سارق دهند چرا که جان مهمتر از مال است. این مصاحبه بلافاصله در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی منتشر و باعث واکنش کاربران فضای مجازی شد.
اما آیا اینگونه نسخه پیچیدن برای مالباختگانی که گوشی تلفن همراه را با هزار بدبختی و در این تورم افسارگسیخته و زندگی سخت، تهیه کرده‌اند و در کسری از ثانیه آن را از دست داده‌اند، درست است؟ آیا نباید به جای چنین تجویز نسخه‌هایی به فکر ایجاد ناامنی بیشتر برای سارقان در جامعه بود؟ آیا نباید به دستگاه قضایی این انتقاد را وارد دانست که چرا سارقانِ با چندین مورد سرقت، همچنان راست راست در جامعه می‌چرخند و دوباره مرتکب سرقت می‌شوند را آزاد می‌کند، هرچند که بهانه این آزادی کمبود فضای زندان‌ها باشد؟
هرچند که در کنار این سوالات و انتقادات، نباید از جنبه علمی حرف این مقام پلیس نیز غلفت کرد. در این رابطه و برای بررسی اینکه آیا واقعا باید در برابر سارقان بدون واکنش تسیلم شد با دکتر رضا غنی لو جرم شناس، عضو هیئت علمی دانشگاه و کارشناس رسمی دادگستری گفتگویی را انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید.
دکتر رضا غنی لو گفت: در روانشناسی مبحثی با عنوان "پی.تی.اس.دی" یا شوک پس از حادثه وجود دارد که فرد پس از زورگیری، موبایل قاپی، سرقت، خفت‌گیری یا سرقت به عنف به آن دچار می‌شود. شوک حادثه بیشتر در سنین بالا، زنان و نوجوانان به خاطر ضعف جسمانی و عدم تجربه سرقت خشن رخ می‌دهد که فرد را دچار اختلال ناخودآگاه و افسردگی می‌کند.
وی ادامه داد: افراد در این حالت دچار دلشوره بدون دلیل، خیره شدن به یک نقطه و فوبیا بیرون رفتن شده و حداقل ۲۰ روز زندگی آنها با اختلال مواجه می‌شود.
این عضو هیئت علمی دانشگاه در مورد اهمیت موبایل در زندگی امروز و تاثیر سرقت روی افراد جامعه، گفت: امروز استفاده کنندگان از موبایل‌های هوشمند که به خاطر سقوط ارزش ریال هر کدام از چند میلیون تا چند ده میلیون تومان قیمت دارند اغلب افراد زیر ۳۰ سال هستند. ۵۰ تا ۶۰ درصد این افراد گوشی خود را از سوی خانواده که آنها هم از قشر کارمند و متوسط هستند و گوشی را به سختی برای جوانان که بیشتر بیکار هم هستند تامین می‌کنند.
به گفته این کارشناس رسمی دادگستری، افراد امروزه با موبایل زندگی می‌کنند و اگر ببینند که فردی با خشونت گوشی را از آنها می‌گیرد علاوه بر مشکلات مالی دچار ضربه‌های روحی فراوانی نیز می‌شوند. اگرچه عده کمی هم وجود دارند که به خاطر وضعیت خوب مالی، سرقت گوشی برایشان مهم نیست، چون نه اعتقادی به دستگیری سارق و کشف گوشی دارند و نه حوصله پیگیری لازم را دارند. این افراد بعضا با پلیس هم برای اعلام سرقت، تماس برقرار نمی‌کنند.
یکی از مهمترین وظایف حکومت، افزایش و نگهداری احساس امنیت در جامعه است
غنی لو افزود: یکی از تاثیرات اینگونه سرقت‌ها روی افراد جامعه این است که وقتی افراد در اطراف خود متوجه افزایش سرقت می‌شوند، با مالباخته هم‌ذات‌پنداری می‌کنند که همین مقوله باعث سقوط احساس امنیت در جامعه می‌شود. یکی از مهمترین وظایف حکومت، افزایش و نگهداری احساس امنیت در جامعه است.
این جرم شناس در مورد سخنان رئیس پلیس پیشگیری تهران که به مردم توصیه کرده در برابر سارقان مقاومت نکنند، گفت: شاید مردم دوست دارند که من صحبت‌های آن مقام انتظامی که نمی‌شناسم را رد یا به آن حمله و آن را نقد کنم، اما به عنوان کسی که در این حوزه سررشته دارم موضوعاتی را مطرح می‌کنم. هرچند با اخلاق شرقی ما سازگار نیست که مقابل سارقان اموال مانند تعدی کنندگان به آب و خاک کشور مقابله کنیم و همچنین برای جلوگیری از پررو شدن سارقان با آنها برخورد کرد، اما به عنوان جرم شناس بر اساس مطالعات تطبیقی به این موضوع نگاه می‌کنم.
وی تصریح کرد: واقعیت این است که مدل اعلام شده در پیشگیری از وقوع جرم در کشور‌های پیشرفته مورد تاکید است؛ به عنوان مثال این مدل در انگلستان مورد تاکید است و به افراد آموزش داده می‌شود که اگر امکان استمداد وجود نداشته یا توانایی جسمی مقابله با سارق را ندارید، به دلیل اینکه سارق مسلح بوده و ترسیده است و امکان دارد از روی ترس به شما آسیب برساند با او مقابله نکنید و مال سرقتی را در اختیارش قرار دهید.
بیشتر بخوانید: دستگیری ۲۸۰ مجرم در جنوب تهران
غنی لو تاکید کرد: البته در آن آموزش گفته می‌شود که به جای درگیری سعی کنید مشخصات سارق مانند اندامش، صورتش، لحن صدا و نوع حرکت و راه رفتن او را به خاطر بسپارید و به محض رهایی از خطر سارق با فوریت‌های پلیسی تماس گرفته و اطلاعات کامل را در اختیار او قرار دهید تا در پیدا کردن سارق به پلیس کمک کرده باشید. البته موضوع مهم این است که در کشور‌های توسعه یافته به این دلیل این توصیه‌ها انجام می‌شود که دوربین در آنجا بسیار فراوان است و پلیس آنها به صورت الکترونیکی جرم را کشف می‌کنند. پلیس انگلیس به تمام بانک‌های اطلاعاتی سازمان‌های مختلف دسترسی آنلاین دارد و همین کلیدی مهم در کشف علمی جرم است.
به گفته این کارشناس رسمی دادگستری، در کشور‌های توسعه یافته در بسیاری از موارد بیمه‌های حوادث اجتماعی وجود دارد و با تائید پلیس عین خسارت سرقت به افراد مالباخته پرداخت می‌شود، برای همین به افراد توصیه می‌شود با سارق درگیر نشوند. ضمن اینکه درگیر شدن با سارق می‌تواند باعث کشته شدن یا معلولیت مالباخته شده و جرم مجرم را ارتقا داده و او را از یک سارق معمولی به قاتل تبدیل کند که هزینه‌های بازگشت دوباره او به جامعه را چند برابر می‌کند.
این جرم شناس تاکید کرد: به نظر می‌رسد رئیس پلیس ما در زمانی اندک و بدون ملاحظاتی که گفتم موضوع مدنظر را بیان کرده و همین باعث شده است تا عده‌ای به سخنان او واکنش نشان دهند.
هر سارقی از ما تقاضای گوشی تلفن همراه کرد به او تحویل دهیم؟
وی در پاسخ به این سوال که پس هر سارقی از ما تقاضای گوشی تلفن همراه کرد به او گوشی را تحویل دهیم؟ با رد این موضوع گفت: در جرم شناسی به هیچ کس نمی‌گوییم در وهله اول تا کسی از شما درخواست کرد گوشی خود را به او دهید. قطعا بدون تهدید نباید به کسی لوازم قیمتی را تحویل داد. در صورت وقوع جرم سرقت به عنف منطقی این است که مال مورد نظر را بدون ایجاد درگیری به سارق تحویل دهید.
غنی لو در پاسخ به این سوال که سرقت‌های به عنف بیشتر در چه زمان و مکانی رخ می‌دهد؟ اظهار کرد: بیشتر سرقت‌های به عنف در شب و تاریکی هوا و در مناطق خلوت و نقاط تاریک شهری رخ می‌دهد. البته ممکن است سرقت در روز و در انظار عمومی نیز انجام شود، اما در اینگونه سرقت‌ها سارق تنها نیست و با تعدادی از همدستانش سرقت را انجام می‌دهد. این سارقان معمولا از سلاح سرد، شوکر فلج کننده و افشانه اشک آور استفاده می‌کنند.
این جرم شناس در پاسخ به این سوال که مالباخته چقدر در برابر سارق شانس دارد؟ گفت: این بازی برای مالباخته بازی باخت است. دزدان قطعا گوشی را از فرد می‌گیرند و در صورت مقاومت ضربه‌ای را به مالباخته وارد می‌کنند که ممکن است او را کشته یا معلول کند. سال گذشته پرونده‌هایی داشتیم که سارقان حین سرقت، مالباخته را کشته یا او را معلول کرده بودند.
نباید اقدام عاقلانه در برابر دزدان را نفی کرد
وی با بیان اینکه کسی نافی اقدام عاقلانه در برابر دزدان نیست، تاکید کرد: باید از قوه قضائیه و سازمان‌هایی که در فقر و بیکاری مقصر هستند، مطالبه گری کرد. همچنین باید از آموزش و پرورش طلبکار بود چرا که نیمی از مجرمان این جرم که دستگیر می‌شوند زیر ۲۰ سال هستند. متاسفانه در سال‌های اخیر شاهد افزایش ارتکاب جرم در افراد زیر ۳۰ سال هستیم و حتی برخی جرایم که تا پیش از این از سوی مردان رخ می‌داد، زنانه شده که این موضوع نگران کننده است.
این عضو هیئت علمی دانشگاه در مورد اینکه برخی مالباختگان به خاطر سن کم سارق قصد مقابله با او را دارند، آیا این کار اقدامی عاقلانه است؟ گفت: گاهی امکان دارد که افراد در چهره سارق رفتار هیجانی یا ترس را به خاطر سن زیر ۱۸ سال آنها ببینند و همین باعث شود فکر کنند می‌توانند بر او غلبه کنند، اما این موضوع یک بازی ۵۰ درصدی است. از قدیم هم گفته‌اند، از کسی که ترسیده است باید ترسید، چرا که واکنش او منبعث از ترس است و این موضوع ناشی از ساز و کار بقا است.
غنی لو ادامه داد: مشکل اصلی، واکنش انسان به ترس است که باعث می‌شود در مقابل دفاع مالباخته، مهاجم وادار به حمله آنی شود و برای فرار شدیدترین اتفاق را رقم زند. ممکن است فرد برای رهایی، با چاقو ضربه‌ای به پرده دیافراگم یا قلب وارد کند و در صورتی که جرم در محل تاریک رخ دهد می‌تواند باعث شود کسی متوجه حادثه نشود و فرد به علت خونریزی زیاد فوت کند.
این کارشناس رسمی دادگستری در پایان در پاسخ به این سوال که چه پیشنهادی برای رخ ندادن این اتفاقات دارید؟ گفت: در مثلث اتفاق و روی دادن یک جرم، سه ضلع نقش دارند که مهمترین آنها آگاه سازی افراد جامعه است. موضوع دیگر داشتن پلیس حرفه‌ای و هوشمند است که براساس آن پلیس باید گشت‌های هوشمند را در تمام زمان‌ها و نقاط جرم خیز داشته باشد تا مردم در کمترین زمان در هر مکانی به پلیس دسترسی داشته باشند. موضوع آخر که بسیار مهم است مجازات بازدارنده و بازسازنده است که در حوزه اختیارات قوه قضائیه است. وقتی مجرمی بعد از سه تا شش ماه از ارتکاب جرم، به هر دلیلی آزاد شده و بازسازی نشده است، بلافاصله بار دیگر به چرخه جرم باز می‌گردد. اگرچه باید به بهبود وضعیت اقتصادی و کاهش بیکاری هم توجه ویژه داشت.