اقتصاد ۲۴-آذر ماه سال جاری و زمانی که روسیه، از ورود فلفل‌های سبز صادراتی به خاک کشورش توسط ایران امتناع کرد شاید نخستین بار بود که توجه بسیاری به مساله برگشت محصولات کشاورزی صادراتی جلب شد.
در آن زمان بسیاری شاید به جای توجه به بحرانی که دامن گیر محصولات کشاورزی ایران شده است به کشور مقصد توجه کردند و بیشتر از این که دلیل جدی بحران را جستجو کنند ترجیح دادند به این مساله که تاجران روسیه این محصول را به کشاورزان ایرانی سفارش داده اند، اما از تحویل آن امتناع می‌کنند و بار برگشت خورده است، بیشتر توجه نشان دهند. این در حالی بود که آن تاجران نیز در نهایت به اندازه کشاورزان ایرانی زیان دیده بودند و مساله سازمان بهداشت روسیه و کنترل سلامت در گمرک روسیه بود. مشکلی در محصولات کشاورزی ایرانی وجود داشت که مانع ترخیص کالا توسط روسیه شد، مشکلی به نام سموم استفاده شده برای آفت‌ها توسط کشاورزان ایرانی!
مرجوع فلفل‌ها از روسیه، زنگ خطری که شنیده نشد
در آن زمان نامه‌ای توسط اداره نظارت بر حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان داغستان به رییس گمرک داغستان نوشته شد و در آن تاکید شده بود که واردات فلفل از مبدا ایران به دلیل آنچه نقض مکرر استاندارد‌های بهداشتی عنوان شده به حالت تعلیق درآید.
ظاهرا در عنوان این نامه کلی به نام محصولات کشاورزی ذکر شده، اما در متن نامه مذکور به وضوح به فلفل دلمه‌ای اشاره شده است. بررسی‌های بعدی حاکی از آن بود که فدراسیون روسیه فلفل وارداتی از ایران را به نداشتن گواهینامه باقیمانده سموم کشاورزی مرجوع کرده است.
بیشتر بخوانید: فیلم/ ماجرای فلفل‌های سمی ایران در روسیه چه بود؟
مساله این نامه و مرجوع شدن فلفل‌های سبز صادراتی ایران در حالی رخ می‌داد که در آبان سال جاری نیز عضو کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق ایران خبر داده بود که «نارنگی محلی که در شمال کشور تولید می‌شود قابلیت صادرات ندارد و این محصول در روسیه خریداری ندارد از این‌رو در ابتدا لازم است که وزارت جهاد کشاورزی تغییر واریته این محصول را فراهم کند.»
سم‌ها و آفت کش‌ها متهم ردیف اول
روسیه پیش از این نیز در دستور العملی واردات نارنگی از ترکیه را ممنوع کرده بود و دلیل آن را افزایش سطح مجاز آفت‌کش کلرپیریفوس در یک دسته از مرکبات ترکیهاعلام کرده بود. هر چند دولت ترکیه این اقدام را سیاسی دانسته بود، اما این مورد و موارد مشابه، چون این مساله نشان می‌دهد که دولت روسیه برای واردات محصولات غذایی از استاندارد‌های مشخص و بالایی برخوردار است.
بیشتر بخوانید: صادرات محصولات کشاورزی بهترین جایگزین در غیاب درآمدهای نفتی/ چرا ترکیه الگوی موفقی در حوزه کشاورزی است؟
اما این که چرا نارنگی شمال ایران با وجود دسترسی و مسیر خوب صادرات هرگز در روسیه خواهان نداشته است را باید با توجه و جزییات بیشتر به آن توجه کرد. مراکش و ارمنستان در حالی به روسیه صادرات می‌کنند که ایران هیچگاه موفق نشد در این محصول کشاورزی امتیاز و امکان صادرات به روسیه را به دست بیاورد.
این در حالی است که «مسعود بصیری»، سرپرست دفتر توسعه صادرات وزارت جهاد کشاورزی نیز با تایید تلویحی بحران سموم در محصولات کشاورزی ایران، هفته گذشته ممنوعیت واردات برخی محصولات کشاورزی ایران به فدراسیون روسیه را تائید کرد و به خبرگزاری مهر گفته بود که: «روسیه به علت وجود باقی مانده سموم در برخی محصولات کشاورزی از جمله فلفل دلمه‌ای، این محصولات را برگشت زده است.»
کیفیت سم‌ها و بحرانی که در صادرات دیده شد
در همین حال رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع تبدیلی اتاق تهران با بیان این که «روسیه قوانین سخت‌گیرانه‌ای در مورد محصولات غذایی که وارد این کشور می‌شود، اعمال می‌کند و حد مجاز آلاینده‌ها در مبادی ورودی به این کشور به شدت کنترل می‌شود» گفته است که: «در کشور ما محصولات کشاورزی بدون آنکه از نظر میزان آلایندگی مورد آزمایش قرار گیرند به بازار عرضه می‌شود. بنابراین، زمانی که محصولی مرجوع می‌شود، در می‌یابیم که در مورد استفاده از کود یا آفت‌کش‌ها زیاده‌روی شده و همین مساله سبب می‌شود که این کالا‌ها از مقاصد صادراتی عودت داده شود. البته محصولات صادراتی به روسیه از اقصی نقاط جهان با این مساله مواجه هستند؛ به این دلیل که این محصولات به شدت کنترل شده و قوانین سخت‌گیرانه‌ای بر آن اعمال می‌شود.»
در حقیقت رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع تبدیلی اتاق تهران اذعان دارد که بررسی کیفیت محصولت کشاورزی در ایران نه تنها استاندارد نیست بلکه در مقابل کنترل‌های استاندارد و محتاطانه کشوری، چون روسیه ناکارآمد است و از آن مهم‌تر این که مساله بحرانی سموم کشاورزی را زمانی مسولان ایرانی متوجه آن شده اند که بار‌های ایران از کشور‌های دیگر برگشت خورده است.
شهروندان ایرانی و حفظ سلامتی که مهم نیست
مساله این است که در مورد سطح استاندارد استفاده از سموم، قوانینی وجود دارد، اما اجرا نمی‌شود و محصولات کشاورزی با هر میزان آلایندگی از مزرعه برداشت می‌شود و بدون هیچ کنترلی به مصرف می‌رسد.
با این شرایط به نظر می‌رسد شاید برگشت خوردن محصولات کشاورزی ایران از روسیه و حساسیت‌هایی که افکار عمومی به روی این کشور دارد یک بار به کمک شهروندان ایرانی بیاید تا حداقل آگاه شویم که نوع استفاده از سموم و احتمالا کیفیت آنان استاندارد نیست و به نظر می‌رسد این بار خطر استفاده از میوه‌های ایرانی از فواید آن بیشتر شده است.
هند کیوی‌های ایران را پس فرستاد
در این میان، اما برگشت خوردن بار کیوی ایران به هند بود که زنگ خطر اصلی را برای کشاورزان ایرانی و مسولانش به صدا در آورد.
حدود یک هفته پیش بود که رئیس اتحادیه بار فروشان خبر داد که هند از تائید استاندارد کیوی تولید شده در ایران خودداری کرده است. او هم چنین مهم‌ترین معضل محصولات کشاورزی ایران باقیمانده سموم و کود‌های شیمایی عنوان کرد. «مصطفی دارایی‌نژاد» روز شنبه بیستم آذر به خبرگزاری ایلنا گفت که از امسال برخی از کشور‌های هدف صادرات، محصولات کشاورزی تائیده سازمان حفظ نباتات ایران را برای ورود این محصولات کافی نمی‌دانند و معتقدند محصولات ایرانی باید با رعایت کیفیت مورد نظر و استاندارد‌های آن‌ها تولید شوند.
قبل از هند و روسیه، ازبکستان و کشور‌های حاشیه خلیج فارس بار ایران را پس دادند
موضوع برگشت خوردن محصولات کشاورزی ایران توسط روسیه و هند، اما در حالی مطرح می‌شود که در ماه‌های گذشته خبر برگشت خوردن سیب زمینی ایران از ازبکستان و هندوانه ایران از برخی کشور‌های حاشیه خلیج فارس نیز منتشر شده بود که به نظر می‌رسد ریشه در عدم مدیریت صحیح فرایند سم پاشی به محصولات دارد.
هندوستان دلیل برگشت خوردن محصول کیوی باغداران ایرانی را وجود ذرات سفید روی پوست کیوی را دلیل برگشت خوردن این محموله اعلام کرده است.
بنا به گفته «رحمان زاغی» مدیر حفظ نباتات استان مازندران «وجود ذرات سفید روی پوست کیوی به دلیل آفت سپردار سفید توت است که در محصولات دیگری مانند گردو، هلو، شلیل و کیوی روی دم میوه می‌نشیند و وجود آن روی میوه سبب می‌شود گواهی قرنطینه برای آن محصول صادر نشود.»
بیشتر بخوانید: درآمد ۶.۴ میلیارد دلاری از صادرات کشاورزی
«عبدالله مهاجر» رئیس اتاق صنعت، معدن و تجارت مازندران، اما در این باره به باشگاه خبرنگاران جوان گفته بود که: «محموله‌های کیوی معمولا از بندعباس یا چابهاربه هندوستان صادر می‌شوند و دیروز نیز سه گواهی مبدا برای صادرات کیوی به هندوستان صادر شده است.
۵۰ درصد کیوی مازندران پارسال به هندوستان صادر شده بود و امسال نیز این کشور یکی از مقاصد مهم کیوی‌های صادراتی است. کیوی مازندران همه شرایط استاندارد‌های بهداشتی را دارد و اکنون به کشور‌های روسیه، ازبکستان، کشور‌های حوزه خلیج فارس و ایتالیا نیز صادر می‌شود.»
امارات کیوی ایرانی را نمی‌خواهد
اما عبدالله مهاجر زمانی که این ادعا را مطرح می‌کرده خبر نداشته است که این بحران دامن گیر کیوی‌های صادراتی به امارات متحده عربی نیز شده است.
۲۱ آذر ماه بود که مدیر گمرک بندر شهید باهنر بندرعباس خبر داد که یک محموله ۲۰ تنی کیوی به علت صادر نشدن گواهی قرنطینه برگشت خورده است.
سعیدی، مدیر گمرک بندر شهید باهنر بندرعباس با اشاره به برگشت محموله ۲۰ تنی کیوی از امارت، گفت که «این بار از شهر‌های شمالی کشور به مقصد امارات متحده عربی بارگیری شده بود و به علت صادر نشدن گواهی قرنطینه برگشت خورد.» منصوری، مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان هم پس از برگشت خوردن دو بار کیوی ایران از هند و امارات خبر داد که «گواهی و مجوز بهداشت محموله برگشتی کیوی از کشور هند در بندرعباس صادر شده است. درباره علت برگشت محصول منتظر اعلام نظر سازمان حفظ نباتات وزارت جهاد کشاورزی هستیم. صدور گواهی برای صادرات محصولات کشاورزی به هند تا اطلاع بعدی ممنوع شده است.»
بیشتر بخوانید: چرا استاندارد مانع برگشت خوردن کالا‌های صادراتی نشد؟
برگشت خوردن محصولات کشاورزی ایران در سال جاری به نظر می‌رسد وارد فاز تازه‌ای شده است. هندوستان، روسیه، ازبکستان و حالا امارات محصولات کشاورزی ایران را از نظر سلامت تایید نکرده و پس فرستاده اند. به نظر می‌رسد بخش اصلی بحران نیز مربوط به بحران سموم کشاورزی باشد.
کما این که سازمان حفظ نباتات و قرنطینه هندوستان به علت وجود ذرات سفید روی پوست کیوی که اصطلاحا سفیدک می‌گویند، کیوی ایران را تایید نکرده است و قارچ‌های ریز روی پوست میوه حتی به صورت شپشک وجود دارد که با سم پاشی به موقع در زمان کاشت و داشت از بین می‌رود.
حال در مقابل ظرف روسی بالا بودن میزان درصد سموم را دلیل بازپس فرستادن محصولات دانسته است.
سموم کشاورزی، متهم اول بحران
آن چه در میان این برگشت خوردن محصولات کشاورزی ایران حالا خود را کاملا و بیشتر از همیشه به رخ می‌کشد مساله سموم کشاورزی است. سمومی که ۸۵ درصد آن چینی هستند.
ان در حالی است که بار‌ها از بی اثر بودن، کم اثر بودن یا مناسب نبودن سموم کشاورزی چینی سخن گفته شده است.
۱۲ مهر سال جاری گزارشی از صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران منتشر شد که در آن کشاورزان استان مازندران از بی اثر بودن سموم کشاورزی در مزارع خود سخن می‌گفتند. در همان گزارش معاون بهبود جهادکشاورزی گلستان گفته بود که «در سال‌های گذشته اگر سه نوبت سم پاشی می‌شد، امسال قطعاً ۵نوبت سم پاشی لازم است.»، اما دلیل این که چرا باید به جای سه نوبت ۵ بار سم پاشی کرد را بیان نکرده بود. او در ادامه نیز می‌گوید: «همچنین اگر سم، در زمان مناسب و به میزان لازم استفاده نشود، موثر نخواهد بود.»
بیشتر بخوانید: هشدار نسبت به از دست دادن بازار‌های صادراتی
این در حالی است که پیش از این نیز بار‌ها درباره استفاده غیر کارشناسی و بدون برنامه از سموم به ویژه سموم غیر استاندارد و غیر مجاز چینی که هم اکنون به وفور در بازار یافت می‌شود و گرایش روز افزون کشاورزان به استفاده از این سموم که می‌تواند سلامت محصولات کشاورزی را تهدید کند را اخطار داده شده بود.
این در حالی است که در یک دهه اخیر عنوان شده که بیش از ۸۵ درصد آفت‌کش‌های وارداتی از کشور چین، ۱۰ درصد از هند و مابقی از دیگر کشور‌ها وارد ایران می‌شوند.
از سوی دیگر با افزایش تحریم‌ها دسترسی کشاورزان ایرانی به سموم غیرچینی مدام کم‌تر و کم‌تر شد و در نهایت نیز با افزایش قیمت ارز سموم چینی به اولین و شاید تنها گزینه پیش روی کشاورزان و باغداران ایران تبدیل شد.
در این میان، اما مساله این است که در میان سموم مختلف چینی نیز انواع متفاوتی وجود دارد که به نظر نمی‌رسد نوع و مدل مرغوب و با کیفیت‌تر آن به راحتی در دسترس باشد.
بیشتر بخوانید: روسیه فلفل ترکی را جایگزین فلفل ایرانی کرد
یکبار دیگر اعتراض کشاورزان مازندارنی از بی اثر بودن سموم را به یاد بیاورید! حالا به این توجه کنید که مشابه این اعتراضات توسط کشاورزان کرمانی نیز رخ داده است و حتی برخی بحران بزرگ باغ‌های پسته کرمان در سال ۱۳۹۷ را که منجر به یکی از بزرگ‌ترین خسارت‌ها به باغداران کرمانی در دو دهه اخیر شد ناشی از مساله سموم غیراستاندارد، عدم آگاهی کشاورز به مدل سمپاشی و استفاده بی قاعده از سموم و کودپاشی غیراستاندارد می‌دانند که در نهایت منجر به ضعیف و شکننده شدن درختان در مقابل نوسانات دما شده است.
ابتدا سقوط صادرات صنایع و حالا کشاورزی
حال به نظر می‌رسد بحرانی که صنایع ایران را در برگرفته بود به سوی محصولات کشاورزی ایران نیز آمده است. در حالی که در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به دلیل عدم استاندارد مناسب صادرات خودرو از ایران به ارمنستان صفر شده است و در حالی که پس از خالی شدن بازار سوریه و عراق از خودرو‌های ایرانی حالا دولت باکو نیز دیگر خریدار و وارد کننده خودرو‌های ایرانی نیست، بحران به محصولات کشاورزی نیز رسیده است.
سیاست گذاری‌های اشتباه در حوزه خودرو، در حالی ترکیه را جایگزین ایران در صادرات خودرو کرده که حالا بازار‌های ثابت صادرات محصولات کشاورزی را نیز در کشور‌های منطقه از دست می‌دهیم.
سنگر‌هایی که یکی یکی سقوط می‌کنند، سنگر تولیدات و توان صادرات ایران هستند. ازدست رفتن بازار‌های سوریه و عراق و ارمنستان و آذربایجان در صنایع، در ترکیب با از دست رفتن بازار‌های محصولات کشاورزی در روسیه و هند و پاکستان و کشور‌های حوزه خلیج فارس یک زنگ خطر جدی هستند. زنگ خطری که نشان می‌دهد آن رویای عجیب که زیر سایه تحریم ما رشد می‌کنیم ناممکن است. تحریم ایران را هر روز در اقتصاد، در سنعت، در نوآوری و فناوری و حالا حتی در عرصه محصولات کشاورزی ضعیف و ضعیف‌تر کرده است و این حقیقتی است که کاش مسولان ایرانی زودتر آن را ببینند و درک کنند.