اقتصاد۲۴- داده‌های جدید مرکز آمار ایران از بهبود ۱۰ پله‌ای شاخص فلاکت ایران در فصل پاییز امسال نسبت به فصل تابستان حکایت دارد. این روند برایند کاهش محسوس نرخ بیکاری و نرخ تورم در ۳ ماهه منتهی به فصل پاییز است. انتظار می‌رود با ادامه روند کاهشی نرخ تورم و بیکاری، در ماه‌های آینده، شاخص فلاکت، به‌عنوان مجموع نرخ بیکاری و نرخ تورم، به‌نحو مطلوبی کاهش پیدا کند.
محاسبات نشان می‌دهد، شاخص فلاکت که در تابستان سال‌جاری به رقم ۵۵.۴ درصد رسیده و به نقطه جوش نزدیک شده بود، در پایان فصل پاییز ۴۵.۵ درصد در کل کشور کاهش یافته است. بر مبنای این محاسبات، پایین‌ترین شاخص فلاکت مربوط به استان خراسان‌رضوی به میزان ۳۹.۱ و بیشترین شاخص فلاکت هم به استان ایلام به میزان ۵۲.۸ درصد اختصاص دارد که نشان می‌دهد شکاف شاخص فلاکت در بین استان‌های کشور به ۱۳.۷ درصد رسیده است.
۱۰ مهرماه سال‌جاری، همشهری، در گزارشی از شکسته شدن رکورد شاخص فلاکت در ایران خبر داده و نوشته بود: در پایان فصل تابستان دست‌کم ۸ استان ایران از حیث شاخص یادشده در محدوده ۶۰ درصد قرار گرفته‌اند. محاسبات جدید، اما نشان می‌دهد؛ استان‌های ایران از نقطه جوش شاخص فلاکت فاصله گرفته و در پایان فصل پاییز فقط ۱۰ استان از حیث شاخص فلاکت در کانال ۵۰ تا ۵۳ درصد قرار دارند.
شاخص فلاکت یک نمایه اقتصادی است که از مجموع نرخ بیکاری و نرخ تورم محاسبه می‌شود. به باور اقتصاددانان نرخ فزاینده تورم با نرخ بیکاری بالا باعث افزایش هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی برای کشور‌ها می‌شود. برای نخستین‌بار، محسن رضایی، معاون اقتصادی رئیس‌جمهوری فعلی، به‌عنوان کاندیدای انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۸۸، در یک مناظره تلویزیونی با محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهوری وقت، از رسیدن شاخص فلاکت ایران به ۴۰ درصد پرده برداشت. از آن زمان تاکنون وضعیت اقتصادی مردم از حیث نرخ تورم و نرخ بیکاری بر مبنای شاخص فلاکت اندازه‌گیری می‌شود. با گذشت ۱۲ سال از مناظره‌های جنجالی سال ۱۳۸۸ همچنان شاخص فلاکت در ایران بالاتر از ۴۰ درصد است و حتی در تابستان امسال به اوج خود رسید و عدد ۵۵.۴ درصد را ثبت کرد.
تغییر محسوس در دولت سیزدهم
طبق این گزارش، هرچند شاخص فلاکت در ۳ ماهه پاییز امسال بهبود ۱۰ پله‌ای داشته، اما همچنان ایران یکی از کشور‌های دارای تورم بالاست و سیاست دولت‌های گذشته برای کشاندن نرخ تورم به محدوده تک‌رقمی در یک بازه زمانی دست‌کم ۴ ساله به شکست انجامیده است. براساس آخرین برآورد مرکز آمار ایران، نرخ تورم در پایان شهریور به ۴۵.۸ درصد و نرخ بیکاری به ۹.۶ درصد رسیده؛ به این ترتیب شاخص فلاکت در کشور در پایان تابستان امسال به ۵۵.۴ درصد رسیده بود. حالا، اما همین مرکز گزارش داده نرخ بیکاری در پایان آذرماه ۱۴۰۰ به ۴۵.۵ درصد و نرخ بیکاری به ۸.۹ درصد و در نتیجه شاخص فلاکت به ۴۵.۵ درصد رسیده است.
بیشتر بخوانید: نرخ تورم خانوار‌ها در آخرین ماه پاییز کاهشی شد
زاگرس‌نشینان در نقطه جوش شاخص فلاکت
بررسی‌های همشهری نشان می‌دهد بالاترین شاخص فلاکت در پاییز امسال به استان‌های ناحیه زاگرس‌نشین، ازجمله ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان و چهارمحال‌و‌بختیاری اختصاص دارد. ایلام با ثبت شاخص فلاکت ۵۲.۸ درصدی در صدر جدول قرار دارد و پس از آن استان‌های کهگیلویه و بویراحمد با (۵۲.۴) درصد، لرستان با (۵۲.۲ درصد) و چهار محال و بختیاری با (۵۱.۵ درصد) در رتبه‌های دوم تا چهارم جا خوش کرده‌اند. افزون بر استان‌های یادشده، ساکنان استان‌های آذربایجان غربی، هرمزگان، کردستان، زنجان، کرمانشاه و اردبیل هم شاخص فلاکت بالای ۵۰ درصد را تجربه کرده‌اند.
استان‌های سبزنشین در شاخص فلاکت
پایین‌ترین رتبه در شاخص فلاکت به استان خراسان رضوی با (۳۹.۱) درصد و پس از آن استان سمنان با (۴۰.۶) درصد، استان تهران (۴۲.۲) درصد، سیستان و بلوچستان با (۴۲.۶) درصد و به قم با (۴۳.۵) درصد اختصاص دارد. از مجموع ۳۱ استان ایران در پاییز امسال، ۹ استان خراسان رضوی، سمنان، تهران، سیستان و بلوچستان، قم، همدان، قزوین، فارس و البرز شاخص فلاکت کمتر از میانگین کشوری را تجربه کرده‌اند و وضعیت در بقیه استان‌ها از میانگین کشوری بدتر است.
وضع بهتر در مرکز
برآورد‌های همشهری نشان می‌دهد شاخص فلاکت در استان‌های مرکزی ایران، وضع بهتری نسبت به استان‌های مرزی در پایان تابستان ۱۴۰۰ داشته است. فارس، گیلان، کرمان، زنجان، گلستان، بوشهر، اصفهان، سیستان و بلوچستان، آذربایجان‌شرقی، آذربایجان‌غربی و یزد هم در محدوده نارنجی یعنی کانال ۵۵ تا ۶۰ درصدی شاخص فلاکت قرار دارند. این گزارش می‌افزاید: استان‌های ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، کردستان، لرستان، خوزستان، خراسان شمالی، چهارمحال و بختیاری، کرمانشاه و هرمزگان در محدوده قرمز بالای ۶۰ درصدی شاخص فلاکت جای گرفته‌اند.
یکی از دلایل اصلی وضع بهتر استان‌های قم، تهران و سمنان از حیث شاخص فلاکت، نرخ تورم پایین‌تر از سایر استان‌ها، در پایان تابستان امسال بوده؛ به‌گونه‌ای که نرخ تورم ۱۲ماه منتهی به شهریور امسال در استان قم ۴۱.۳ درصد، تهران ۴۱.۸ درصد و سمنان ۴۳.۲ درصد بوده است؛ افزون بر این نرخ بیکاری در این ۳ استان به‌ترتیب ۸.۵ درصد، ۸.۹ درصد و ۶.۵ درصد برآورد شده است. این در شرایطی است که استان‌های کرمانشاه، کهگیلویه و بویراحمد، آذربایجان‌شرقی، زنجان، چهارمحال و بختیاری، کردستان، خراسان شمالی و ایلام در شهریورماه با نرخ تورم بالای ۵۰ درصد مواجه شده‌اند.
۷ استان ایران شامل استان‌های قزوین، مازندران، اردبیل، فارس، سمنان، همدان و زنجان در فصل تابستان امسال نرخ بیکاری کمتر از ۷ درصد را تجربه کرده‌اند؛ درحالی‌که بالاترین نرخ بیکاری در استان هرمزگان ۱۸.۲ درصد به ثبت رسیده و پس از آن استان‌های خوزستان ۱۴.۳ درصد، کرمانشاه ۱۴ درصد، یزد ۱۳.۶ درصد، اصفهان ۱۲.۶ درصد، چهارمحال و بختیاری ۱۲.۴ درصد، لرستان ۱۱.۸ درصد، گیلان ۱۱.۶ درصد، خراسان‌شمالی ۱۱.۴ درصد، سیستان و بلوچستان ۱۱.۲ درصد، کرمان ۱۱.۱ درصد، بوشهر ۱۰.۵ درصد و کهگیلویه و بویراحمد ۱۰.۲ درصد قرار دارند. این گزارش می‌افزاید: از ۳۱ استان ایران در پایان تابستان امسال ۱۳ استان نرخ تورم دورقمی را تجربه کرده‌اند.
راز بالا و پایین‌شدن استان‌ها
اصلی‌ترین پرسش شاید این باشد که راز بهبود شاخص فلاکت برخی استان‌ها نسبت به استان‌های دیگر چیست؟ بررسی‌های همشهری نشان می‌دهد دلیل بهبود محسوس شاخص فلاکت در استان‌های خراسان‌رضوی، سیستان و بلوچستان، سمنان، قم و تهران ناشی از پایین آمدن همزمان نرخ بیکاری و نرخ تورم است. در مقابل نرخ بیکاری بالا در استان‌هایی، چون یزد، هرمزگان و کرمان مانع بزرگی بر سر کاهش شاخص فلاکت بوده است. در طرف مقابل استان‌هایی، چون کهگیلویه و بویراحمد، زنجان و ایلام هرچند نرخ بیکاری پایین را تجربه کرده‌اند، اما نرخ بالای تورم باعث شده تا شاخص فلاکت این استان‌ها بالاتر از ۵۰ درصد گزارش شود.
ایران شاید در رتبه بهتر
ایران براساس آخرین برآورد‌های صورت گرفته همچنان در رتبه هشتم دنیا از حیث شاخص فلاکت در بین ۱۵۶ کشور دنیا قرار دارد، اما با سبقت نرخ تورم ترکیه از ایران و بهبود وضعیت تورمی در کشورمان، این احتمال مطرح است که رتبه ایران بهتر شده باشد. به گزارش همشهری، شاخص فلاکت ایران در پایان سال ۹۸ به ۴۵.۴ درصد رسید و در پایان سال گذشته هم با ثبت رکورد ۴۶.۱ درصدی بالاترین حد نصاب را در دهه ۹۰ به‌دست آورد.
تا اینکه در پایان نیمه نخست سال ۱۴۰۰ شاخص فلاکت با ۹.۳ درصد رشد، نسبت به اول امسال، از مرز ۵۵ درصد فراتر رفته و به بالاترین رکورد در بعد از انقلاب رسیده و آمار‌های رسمی از فروکش کردن روند فزاینده شاخص فلاکت حکایت دارد. نرخ تورم بالا و رشد نزدیک به نیم درصد اقتصاد ایران در دهه ۹۰ باعث شده تا ایران در جمع کشور‌هایی قرار گیرد که بالاترین وضعیت فلاکت را تجربه می‌کنند، اما دولت سیدابراهیم رئیسی در تلاش است با مهار تورم و ایجاد اشتغال، روند را بهبود بخشد. شاخص فلاکت یکی از معیار‌های سنجش کارایی سیاست‌های اقتصادی دولت در مواجهه با تورم و مقابله با فقر و شکاف طبقاتی است.
استیو هانکه، استاد اقتصاد دانشگاه جان هاپکینز آمریکا خردادماه امسال گفته بود که تورم بالا اصلی‌ترین دلیل بالا بودن شاخص فلاکت اقتصادی در ایران و کاهش ارزش ریال، مهم‌ترین عامل بالا بودن تورم است. به‌گفته او در شرایطی که تأثیر سایر متغیر‌ها را ثابت بدانیم، میزان رضایت مردم یک کشور از وضعیت اقتصادی زمانی به اوج می‌رسد که شاهد یک رشد اقتصادی قوی، نرخ بیکاری و تورم پایین و نرخ بهره کم باشیم. استیو هانکه در رابطه با رتبه ایران در شاخص فلاکت طبق شاخص تعدیل یافته فلاکت گفت: در بین ۱۵۶کشور رتبه‌بندی شده، ایران در رده هشتم قرار می‌گیرد. بالاترین میزان فلاکت اقتصادی هم مربوط به کشور‌های ونزوئلا، لبنان، زیمبابوه، سودان، سوریه، آرژانتین و ترکیه است.