اقتصاد۲۴- سید آمنه موسوی، چه بخواهیم و چه نخواهیم دنیای آینده ما فضای غیرمتمرکز کریپتو کارنسی و متاورسی است. جهانی که کشمکش‌های پیرامون حضور قدرت‌های بزرگ در آن از همین حالا با جدال بر سر اینترنت ۵G آغاز شده است و کشور‌ها را به دو گروه حامیان آمریکا و چین تقسیم کرده است. اما در همین فضا هنوز تکلیف ما با مقولاتی، چون نحوه حکمرانی دولت ها، اجرای قوانین و رگلاتوری، ورود و فعالیت هر یک از یوزرها، نحوه دریافت مالیات و ... مشخص نیست. موضوعاتی که هر یک می‌تواند خود، زمینه‌ای برای ایجاد مشکلاتی جدید در دنیای غیرمتمرکز‌ها باشد. با رضا نامی، نائب رئیس انجمن تولیدکنندگان نرم افزار تلفن همراه اتاق ایران که مدتی است در حال رصد کردن فعالیت دولت‌ها در دنیای کریپتوکارنسی و متاورس است گفت و گویی انجام دادیم و دیدگاه او را در رابطه با برنامه کشور‌های جهان برای حضور موفق در این فضا جویا شدیم.
**نسبت فضای کریپتو و متاورس با حکمرانی دولت‌ها به چه صورت است؟ دولت‌ها انتفاعی در دنیای واقعی دارند. این انتفاع را در دنیای کریپتو و فضای متاورس که تمامی فعالیت‌ها به صورت غیرمتمرکز انجام می‌شود، به چه صورت تامین می‌کنند؟
متاورس یک دنیای جدید مجازی با امکانات بی نهایت است که به شما این امکانات را می‌دهد که بتوانید در آن هر کاری انجام دهید و هر گونه که دوست دارید زندگی کنید. این دنیای جدید می‌تواند با دیگران به اشتراک گذاشته شود و احتمالا بستر مناسبی برای کسب و کار‌های آینده خواهد بود. اما هر تحرکی که در این دنیا صورت می‌گیرد در دنیای قدیم وب و اینترنت نیز دارای سابقه‌ای است. زاکربرگ در یکی از مصاحبه هایش اشاره درستی به این موضوع داشت و گفت دنیای اینترنت فعلی شما به صورت ۲D است، اما در دنیای متاورس تجربه شخصی شما یک تجربه ۳D از هر آنچه در حال حاضر در اختیار دارید و می‌خواهید است. در این دنیا هم، فضا بر بستر اینترنت جهانی متمرکز است و اگر قرار بر قانونگذاری یا رگولاتوری در فضای متاورس باشد، شاید قوانین برهمان پایه و اساس دنیای قدیم شکل بگیرد. می‌خواهم بگویم که قوانین و چالش‌های جدید هم به نوعی از همان شیوه برخورد چالش‌های قدیمی تبعیت می‌کنند. ما در WEB۲ با چالش‌هایی نظیر وضعیت حریم خصوصی در شبکه‌های مجازی و انحصارگری در این فضا مواجه هستیم که همین چالش در فضای متاورس هم وجود خواهد داشت.
**چالش دولت‌ها در فضای متاورس به همین موارد خلاصه می‌شود؟
خیر. شاید مهمترین چالش دولت‌ها در فضای متاورس موضوع مالکیت و مالیات باشد. در حال حاضر در حوزه ارز‌های دیجیتال ما درکی از رفتار دولت‌ها پیدا کرده ایم. مثلا می‌دانیم که در کشور ترکیه امکان شناسایی دارایی کیف پول الکترونیکی شما وجود ندارد، اما زمانیکه بخواهید ارز دیجیتال تان را به لیر تبدیل کنید باید رقمی را بابت مالیات به دولت بپردازید. در اروپا هم همین مکانیزم پابرجاست. حتی در برخی از کشور‌ها این مکانیزم به صورن سفت و سخت تری پیگیری می‌شود و شما باید میزان تمامی دارایی‌ها و ارز‌های دیجیتال تان را در اظهارنامه مالیاتی تان مشخص کنید. در آمریکا نیز این موضوع توسط فدرال رزو پیگیری می‌شود و ما باید شاهد اجرای قوانین جدیدی در سال ۲۰۲۲ باشیم. به نظر می‌رسد که همین سیاست در فضای متاورس هم دنبال می‌شود، اما به جهت جدید بودن فضای متاورس نمی‌توان اظهارنظر قطعی در مورد رفتار دولت‌ها با این فضا داشت.
**انتفاع دولت‌ها در فضای متاورس حول چه مواردی است؟
در فضای متاورس انتفاع دولت‌ها بیشتر در موضوعات اقتصادی بهداشت و درمان و محیط زیست خواهد بود.
** اخبار پیرامون حضور شرکت‌های بزرگ جهان در فضای متاورس را شنیده ایم. آیا دولت‌ها هم برای حضور در این فضا برنامه ریزی‌های خاصی داشته اند؟
به شخصه معتقدم که دولت‌ها باید اتاق فکر‌هایی را برای فضای متاورس ایجاد کنند و با شناسایی فرصت‌های آینده این فضا و انتقال این فرصت‌ها به بخش خصوصی وارد عمل شوند. اما علاوه بر ایجاد اتاق فکر‌هایی برای بررسی میزان انتفاع در این فضا، باید در حوزه رگیلاتوری و قانونگذاری هم کار‌هایی را انجام داد. متاسفانه ما در فضای متاورس، با چالش‌های به مراتب بیشتر ازفضای WEB مواجه خواهیم بود و باید کاری برای آن انجام دهیم. اجازه دهید برای درک بهتر موضوع اشاره‌ای به تلاش‌های کشور‌های جهان برای حضور در فضای متاورس داشته باشم. همین حالا دولت سنگاپور کمیسیون‌هایی را در دفتر نخست وزیری این کشور به منظور تسریع در حضور این کشور در فضای متاورس و هدایت و راهبری آن ایجاد کرده است. یعنی برنامه حضور در فضای متاورس در سطح مقامات طراز اول این کشور دنبال می‌شود. یا کره جنوبی شهر متاورسی سئول را در سال ۲۰۲۳ راه اندازی می‌کند و درصدد است تا از همان سال تعدادی از فستیوال‌ها و نمایشگاه‌های این کشور را در فضای متاورس و با شرکت کنندگانی از سراسر دنیا برگزار کند. کشور چین هم با اینکه هنوز ورودی به فضا متاورس نداشته است، اما یکسری از کمپانی‌های چینی مثل تیک تاک و یا علی بابا سرمایه گذاری‌های گسترده‌ای در فضای متاورس داشته اند.
بیشتر بخوانید: آینده هوش مصنوعی در ایران/ متاورس با هوش مصنوعی می‌آید
**ما در فضای متاورس بحث ایجاد شهر‌ها را هم داریم. شهر‌هایی در شکل و شمایل شهر‌های دنیای واقعی. "متا" یا فیس بوک سابق نیز در برنامه‌های خود، بحث ایجاد دنیای دیجیتال را پیگیری می‌کند. حکمرانی دولت‌ها با ایجاد این شهر‌ها به چه صورتی شکل خواهد گرفت؟
هنوز در این رابطه هیچ قانون مشخصی وجود ندارد. اما در رابطه با عملکرد "متا" برنامه این شرکت همواره به این شکل بوده است که ابتدا با ساختارشکنی برنامه‌ای را در دستور کار خود قرار می‌دهد و بعد هم دیگر کسی ساختار قدیمی را به یاد نمی‌آورد و طبعا قوانین گذشته نیز از خاطره‌ها رفته است.
**اما عامه مردم که در دنیای واقعی آنها را به خاطر دارند؟
الان گوگل و فیس بوک با TRACK کردن رفتار مردم، آنها را مورد آنالیز قرار می‌دهند و بعد براساس آن تبلیغات موردنظر را به مخاطب عرضه می‌کنند. آیا شما به یاد می‌آورید که پیش از این، اوضاع به چه صورتی بود؟ این چالشی است که فیس بوک باید در رابطه با آن به کنگره آمریکا هم پاسخ دهد. بیشتر کمپانی‌های حوزه فناوری ابتدا به دنبال ایجاد تجربه‌های کاربری جدید هستند و می‌دانند پس از آن مخاطب دیگر نمی‌تواند از فناوری جذابی که به تازگی آن را تجربه کرده است روی برگرداند. ترسیم موازین قانونی و یا مشخص کردن جایگاه حکمرانی در فناوری جدید را هم به پس از عمومیت پیدا کردن فناوری جدید واگذار می‌کنند.
**علاوه بر بحث‌های پیرامون شهر‌های جدید حتی موضوعی تحت عنوان ایجاد احزاب سیاسی در فضای بلاکچین هم مطرح است. یعنی قرار است نشست‌های سیاسی آینده به دنیای متاورس منتقل شود؟
هنوز زود است که در مورد نحوه ایجاد تشکل‌ها و احزاب سیاسی اظهارنظر کنیم. اما در هر صورت فراموش نکنیم چند سال پیش هیچ فردی گمان نمی‌کرد که فضایی مانند کلاب هاووس ایجاد شود وصفحات بی شماری برای شنیدن سخنان یکی از آقایان سیاستمدار پیرامون موضوعی خاص تشکیل شوند! یعنی فضایی بر پایه اینترنت وجود داشته باشد که امکان گفت و شنود میان افراد مختلف در آن فراهم شود! به طور کلی فلسفه ایجاد فضای بلاکچین یا غیرمتمرکز کردن دنیا نیز برهمین اساس است. یعنی حاکمیت امکان کنترل عملکرد افراد را نداشته باشد. این کانسپت بلاکچین است، اما با این حال معتقدم که با وجود همه تلاش ها، دولت‌ها بر روند فعالیت ارز دیجیتال غیرمتمرکز نیز تاثیرگذار هستند.
**تاثیرگذاری شان به چه صورتی است؟
ما در یک ماه گذشته با شیب نزولی عجیبی در دنیای ارز‌های دیجیتال مواجه بوده ایم. دلیل آن هم تحرکات فدرال رزرو برای کنترل تورم ناشی از سیاست‌های اقتصادی دوران کرونا در آمریکا بوده است. به این صورت که تا مدت‌های زیادی شما برای سپرده‌های دلاری در بانک‌های آمریکایی سود ۳ تا ۵ درصدی دریافت می‌کردید، اما برای کنترل نقدینگی، این میزان را به ۷ درصد افزایش دادند و تمام سرمایه‌ها از اقصی نقاط جهان را به سوی بانک‌های آمریکایی هدایت کردند.
**یعنی کشمکش‌های قدرت‌های بزرگ در این فضا هم انعکاس پیدا کرده است؟
بله همینطور است. بحث‌های مرتبط با رگولاتوری و زیرساخت‌ها به دعوای آمریکا و چین در حوزه کریپتو کارنسی، بلاکچین، متاورس و ۵G و سرانجام این کشمکش‌ها بستگی دارد. ما در دنیای WEB با موضوعی تحت عنوان چالش انحصارگرایی مواجه هستیم. در فضای وب انحصار در اختیار چه کسی است؟ کسی یا شرکتی یا دولتی که اطلاعات بیشتری در اختیار دارد مانند گوگل و فیس بوک. در دنیای متاورس هم فرد، شرکت و یا دولتی که دیتای بیشتری داشته باشد، می‌تواند از قدرت بالاتری برخوردار باشد.
**به ایجاد شهر متاورسی کره جنوبی اشاره کردید. کارکرد این شهر در دنیای غیر متمرکز به چه صورت است؟
نخستین خروجی شهر متاورسی سئول ایجاد شهرداری آن است. یعنی شما به عنوان یک شهروند می‌توانید به صورت حضوری در مکان این شهرداری حاضر شوید و یا از طریق فضای متاورس همان خدمت را از متصدی که در آن فضا حضور دارد، دریافت کنید. در مورد دستگاه‌های دیگر هم اوضاع به همین شکل پیش خواهد رفت.
**یعنی هر فردی باید در دنیای متاورس، هویتی واقعی داشته باشند؟
نه ممکن است یک انسان واقعی در دنیای متاورس بی نهایت هویت داشته باشد.
**این موضوع خطرناکی است
بله. مشکلاتی هم در این زمینه وجود دارد. مثلا همین حالا در انتخاب آواتار‌های فضای متاورس، آوارتار یک مرد سفیدپوست بسیار بیشتر از یک زن سیاه پوست انتخاب می‌شود.
** بنابراین مشکلات پیرامون موضوعات نژاد پرستانه در فضای متاورس هم موجود است؟
بله دقیقا این موضوع وجود دارد. براساس تحلیل جامعه شناسانه‌ای که صورت گرفته است، این چالش هویتی حتی در فضای بازی‌های متاورسی خود را بیشتر نشان داده است.
**در مورد فضا‌های رسمی چطور مثلا در مورد همان شهرداری شهر متاورسی سئول که به آن اشاره کردید، آیا می‌توان با آوتار غیررسمی در فضا‌هایی اینچنین طردد کرد؟
فکر میکنم برای انجام کار‌های رسمی در فضای متاورس باید آواتار شما با ملیت تان همخوانی داشته و از کد ملی خودتان استفاده کنید. یعنی رسمیت دنیای واقعی در دنیای متاورس نیز عینیت پیدا می‌کند. اما ممکن است شما بخواهید در مراسمی در شهر نیویورک شرکت کنید و تمایلی به استفاده از آواتار رسمی تان نداشته باشید. البته قطعا این موضوعی دلهره آور است که از هویت فردی که با او در یک مراسم شرکت کرده اید، اطلاعی نداشته باشید.
**حتی برخی از شرکت‌های بزرگ بحث برگزاری انتخابات در فضای متاورس و مشارکت افراد در سیستم رای دهی آن را مطرح می‌کنند.
ما همین حالا هم به شکلی در حال تجربه فضای دنیای دیجیتال هستیم. تنها تفاوت فضای متاورس با دنیای واقعی و فضای Web، سه بعدی بودن آن است. فضای متاورس دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است که می‌توان به برخی از آنها، چون صرفه جویی در سفر‌های بی مورد و جلوگیری از طردد اشخاص در اماکن مختلف و تجمعات متفاوت اشاره کرد که همه این موارد در راستای بهبود وضعیت زیست محیطی زمین تاثیرگذارند. در فضای متاورس تنها چالش محیط زیستی موضوع تولید برق است که آن هم با راه اندازی نیروگاه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر و تامین انرژی پاک قابل حل و فصل شدن است. البته بحث انتخابات و سیستم رای دهی که شما به آن اشاره کردید همین حالا هم در فضای بلاکچین و ارز‌های دیجیتال وجود دارد. مثلا اگر اکثریت کامینیوتی بیت کوین تصمیم به تغییری در پروتکال هایشان داشته باشند با رای اکثریت این تغیییر صورت می‌گیرد. این موضوع یکی از موارد حکمرانی غیرمتمرکز است.
** در این گفتگو به تلاش‌های سنگاپور و کره جنوبی برای حضور پرقدرت در فضای متاورس اشاره کردید. همینطور از عملکرد برخی از شرکت‌های چینی در این فضا یاد کردید که پیش از حضور دولت این کشور، در صفوف شرکت‌های بزرگ جهان جای پایی برای خود در فضای متاورس مهیا کرده اند. کشور دیگری هم در این زمینه سرمایه گذاری داشته است؟
می‌دانم که تایلند هم در این زمینه کار‌هایی انجام داده است. یا دولت امارات هم درصدد فعالیت در این حوزه است. اما به صورت کلی همین حالا هم دولت‌ها در مورد چالش‌هایی که در فضای آتی متاورس با آن مواجه هستند، به نکات تامل برانگیزی اشاره می‌کنند. مثلا اینکه وضعیت حریم خصوصی اشخاص در این فضا به چه شکل خواهد بود؛ موضوعی که در بحث شبکه‌های اجتماعی هم به یکی از موضوعات چالش برانگیز میان کنگره آمریکا و فیس بوک سابق مبدل شده است. البته نحوه برخورد هر یک از کشور‌ها با این مقوله و استفاده از پتانسیل‌های فضای متاورس برای آنها متفاوت است. مثلا کشور‌های سنگاپور و امارات که جزو کشور‌های پیشرو در این فضا تلقی می‌شوند تلاش کرده اند چالشی که در دنیای واقعی با آن مواجه هستند یعنی کمبود زمین را به صورت دیگری در فضای متاورس جبران کنند و مدت هاست که با برنامه ریزی و سیاست گذاری درست، در این فضا حضور موفقی داشته اند و توانسته اند در دنیای مجازی فضای بیشتری را برای خود مهیا کنند.
**در دنیای واقعی، موضوع قلمرو یکی از ارکان قدرت کشور‌ها تلقی می‌شود.
همینطور است. قلمرو‌های آینده فضای متاورس هم از همین حالا موجب ایجاد نگرانی‌هایی در میان افرادی، چون سناتور‌های کنگره آمریکا شده است. آنها تاکید می‌کنند هنوز معلوم نیست مالکیت فضای متاورس به چه شخص یا شرکتی تعلق دارد. آیا متعلق به شرکت آمریکایی است که آن را به وجود آورده یا به فرد هندی تعلق دارد که در این فضا وارد شده و از یک چینی NFT ساخت یک آلمانی را خریداری کرده است؟ با این اوصاف، قانونگذار و رگلاتور آمریکایی چه رفتار مالیاتی با هر یک از از این افراد و شرکت‌ها داشته باشد؟ فضا به اندازه‌ای پیچیده است که کسی جوابی برای آن ندارد. برهمین اساس دولت‌هایی که از همین حالا با تشکیل کمیسیون‌هایی ویژه ضمن توجه به مشکلات قانونگذاری این فضا در رابطه با ظرفیت شناسی آینده راهکاری را اندیشیده اند برنده میدان هستند.
**وضعیت کشورهایی که در این زمینه سرمایه گذاری نکرده اند چیست؟
این موضوع به جنگ قدرت آمریکا و چین در فضای ژئوپلتیک بستگی دارد. در حال حاضر جنگی در حوزه ۵G در جریان است به شکلی که کشوری مانند روسیه ترجیح داده است که اصلا وارد این فضا نشود و تنها با یک قرارداد انحصاری بلندمدت با هواوی چین به پکن قول داد که در جنگ قدرت چین و آمریکا از چینی‌ها حمایت کند. گسترش این فناوری با نظارت چین به بیش از ۸۰ کشور آمریکای لاتین، آسیایی، آفریقایی و اروپایی و عدم موفقیت آمریکا برای ممانعت کشور‌های متحد در استفاده از این فناوری تحت نظارت پکن موجب شد تا واشنگتن اقدام به دستگیری منگ وانژو (مدیر مالی هواوی) در کانادا کرده و صادرات فناوری‌های پیشرفته خود به چین را (به ویژه در حوزه هوش مصنوعی) محدود کند. همچنین واشنگتن برای مبارزه با چین به دنبال بومی کردن ۵ G و توسعه آن است.
** جایگاه ایران در این میان کجاست؟ از دیدگاه شما ممکن است ایران هم مانند روسیه به دنبال بازی در زمین چین باشد؟
در تفاهم نامه ۲۵ ساله ما با چین که در قالب همان طرح راه ابریشم چین تدوین شده است به همکاری‌های ۵G و آینده تکنولوژی میان دو کشور به وضوح اشاره شده است. اینرنت نسل پنجم هم همان اینترنت اشیا، فضای مجازی و شهرهوشمند است و با این تفاهم نامه و در صورت عملیاتی شدن طرح راه ابریشم چین، دیتای بیش از نیمی از مردم جهان در دستان چینی‌ها قرار خواهد داشت و این یعنی قدرت بلامنازع و شما هر شرکت و یا NGO که داشته باشید اینترنت تان بر بستر شرکت‌های چینی تامین خواهد شد.
**این امر چه خطری برای کشور‌های دیگر دارد؟
همه کشور‌ها به شکلی مستعمره چین و یا کشور‌های همپیمان با آمریکا خواهند بود. در حال حاضر کشورهایی، چون کانادا، استرالیا، انگلیس و آمریکا استفاده از اینترنت ۵G که بر بستر چین تامین می‌شد را ملغی کرده اند. بیش از این هوواوی قرارداد بسیار مهمی را با انگلیس برای تامین اینترنت ۵G این کشور منعقد کرده بود که همگی ملغی شدند. شاید این قرارداد برای مخاطب عام یک قرارداد معمولی باشد، اما ما این موضوع را در بستر کشمکش‌های قدرت برتر آینده دنیا ارزیابی می‌کنیم.