اقتصاد ۲۴- میرا قربانی فر - هفته جاری اصلی‌ترین بازار‌های انرژی و سرمایه جهان دچار بحران و التهاب شدند و دلیل آن وابسته به نام یک کشور در منطقه اوراسیا بود؛ قزاقستان!
قزاقستان در هفته جاری یکی از بدترین تظاهرات خیابانی سه دهه اخیر خود یعنی از زمان رسیدن به استقلال را تجربه کرد و بی‌ثباتی‌های سیاسی در این کشور، دو همسایه قدرتمند آن یعنی چین و روسیه را نیز نگران کرده بود. اما فقط این چین و روسیه نبودند که نگران شدند، در دیگر سوی جهان آمریکا به عنوان بزرگترین وارد کننده اورانیوم از قزاقستان نیز با دقت اوضاع را رصد می‌کرد و در کنار این سه کشور، پای ترکیه اردوغان نیز به اعتراضات داخلی در قزاقستان نیز کشیده شد. اما توجه به موضوع اعتراضات قزاقستان از آن رو مهم است که قزاقستان بیشترین میزان صادرات نفت خود را به چین دارد و همزمان متحد استراتژیک مهم مسکو نیز محسوب می‌شود.
آغاز اعتراضات قزاقستان
جرقۀ اعتراضات اخیر، در آغازین روز‌های سال جدید میلادی و در پی جهش ناگهانی قیمت سوخت خودرو زده شد. اولین اعتراضات در یک شهر نفتی دورافتاده در غرب این کشور روی داد. اما اعتراضات به سرعت به سراسر این کشور گسترش یافت و ده‌ها هزار نفر را در ده‌ها شهر این کشور به خیابان‌ها آورد و معترضان نیز خواستار تغییر تمامیت دولت خودکامه کنونی شدند.
«قاسم ژُمارت توکایف»، رئیس جمهور این کشور روز چهارشنبه سعی داشت که با برکنار کردن کل دولت، جمعیت را آرام کند، اما در پایان روز روش دیگری را برگزید: او ابتدا معترضان را تروریست خواند و سپس از یک اتحاد نظامی به رهبری روسیه یعنی «سازمان پیمان امنیت جمعی» برای سرکوب این اعتراضات درخواست کمک کرد و در مقابل سازمان پیمان امنیت جمعی نیز با اعزام تعداد نامشخصی از حافظان صلح به قزاقستان موافقت کرد.
نکته قابل توجه این است که در میان ۵ جمهوری آسیای مرکزی که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی استقلال یافته اند، قزاقستان با اختلاف، بزرگترین و ثروتمندترین آن هاست. بزرگی این سرزمین به اندازه کل اروپای غربی است و دارای ذخایر عظیمی از نفت، گاز طبیعی، اورانیوم و فلزات گرانبها است.
بیشتر بخوانید: قزاقستان: تمام ساختمان‌های اداری و دولتی را آزاد کردیم/خبر ورود ۲ هزار نیروی طالبان به آلماتی دروغ است
اما در حالی که این ثروت عظیم به قزاقستان کمک کرده تا یک طبقه متوسط قوی و شمار قابل توجه‌ای از سرمایه‌گذاران فوق ثروتمند داشته باشد، مشکلات مالی متعددی نیز گریبانگیر کشور است: میانگین دستمزد ماهانه کمتر از ۶۰۰ دلار است، سیستم بانکی دچار بحران‌های عمیقی شده که ناشی از اعطای وام‌های بی‌حد و حصر است و علاوه بر این، فساد نیز در سراسر این کشور ریشه دوانده است.
این که اعتراضات به ویژه در مناطق نفت‌خیز غربی بسیار گسترده است؛ یعنی در جایی که مردم معتقدند درآمد‌های حاصل از بخش انرژی بطور عادلانه صرف رفاه مردم محلی نمی‌شود.
پیش از این نیز بار‌ها در مناطق غربی اعتراضاتی علیه دولت روی داده بود؛ از جمله در سال ۲۰۱۱ میلادی اعتراض بزرگی در شهر «ژانائوزن» در حمایت از کارگران صنعت نفت که به دلیل اعتصاب از کارشان اخراج شده بودند، برگزار شد. پلیس در واکنش به این اعتراضات دست‌کم ۱۵ نفر از معترضان را با شلیک گلوله کشت.
بیشتر بخوانید: اعتراضات خشونت‌بار در قزاقستان
درچند روز اخیر دولت قزاقستان در راستای کمک به جبران کسری بودجه تصمیم گرفت که سقفی که برای قیمت گاز حاصل از فرآورش نفت خام در پالایشگاه مشهور به گاز مایع پترولیوم (LPG) که برای سوخت اتومبیل‌ها درقزاقستان استفاده می‌شود را لغو کند و اجازه بدهد که قیمت برای مصرف‌کننده افزایش یابد. مردم در قزاقستان در طول سال‌های اخیر سوخت وسائل حمل و نقل را از بنزین به گاز مایع پترولیوم LPG که ارزان‌تر بود تغییر دادند و با افزایش قیمت LPG این نگرانی پدید آمد که اقتصاد خانواده که درحال حاضر بدلیل تورم و افزایش قیمت‌ها با مشکلات عدیده دست به گریبان هستند، هزینه‌ها بالاتر برود و برای مردم طاقت‌فرسا شود. مردم بطور بی‌سابقه‌ای در کشور قزاقستان دست به اعتراضات علیه افزایش بهای سوخت زدند که دولت با مردم برخورد کرد.
قزاقستان دارنده منابع بزرگ انرژی
اما اعتراضات و بحران‌های داخلی هفته جاری در قزاقستان یک چهره بین المللی پررنگ نیز داشت که آن را به وضوح می‌توان در حوزه‌های انرژی در جهان دید.
قزاقستان بزرگترین کشور آسیای مرکزی از نظر مساحت و ثروتمندترین از نظر منابع یورانیوم (انرژی هسته‌ای و مرکز غنی‌سازی یورانیوم برای سوخت نیروگاه‌های هسته‌ای و ...)، نفت خام، گاز طبیعی، منابع زیرزمینی، کشاورزی، دامداری و... است. تمامی ثروت کشور قزاقستان دردست یک خانواده و همراهان آن‌ها به نام نظربایف مدیریت می‌شوند. نظربایف در حدود دوسال قبل در سال ۲۰۱۹ تصمیم گرفت از ریاست‌جمهوری کناره‌گیری کند، ولی مردم قزاقستان معتقدند که او دولت پنهان را ریاست می‌کند، شرکت‌های چند ملیتی و دول شرق و غرب هم حکومت نظربایف را حمایت می‌کنند و کنسرسیوم‌های نفتی مختلف با مشارکت شرکت‌های چینی، روسی، اروپائی و آمریکائی صنعت نفت و گاز و ... را در قزاقستان تحت تسلط و کنترل دارند.
نگرانی شرق و غرب از روند اعتراضات در قزاقستان
از دهه ۱۹۸۰ میلادی قزاقستان به عنوان یک کشورصادرکننده نفت و گاز و اورانیوم خام و غنی‌سازی شده قابل اعتماد به روسیه، چین و اروپا شناخته شد؛ و به دلیل ذخائر غنی نفت، گاز، ذغال سنگ و اورانیوم به عنوان تامین‌کننده امنیت انرژی مورد نیاز کشور‌های مختلف در شرق و غرب شناخته شد. علاوه برآن حداقل برای چین، قزاقستان یک کشور مهم برای عبور منابع انرژی کشور‌های آسایه مرکزی به چین است و طبیعی بود که چین، روسیه، آمریکا و اروپا که سرمایه‌گذاری‌های بسیاری در قزاقستان انجام داده‌اند؛ نگران اوضاع قزاقستان شوند.
نقش قزاقستان در بازار‌های نفت و گاز
چین در این میان نگران واردات نفت و گاز خود است و آمریکا از سرایت تنش و تظاهرات به میدان عظیم نفتی تنگیز که در انحصار شرکت آمریکائی شورون است، نگران است و روسیه هم که حیاط خلوت در اختیارش را ناگهان پرتنش می‌بیند.
از یاد نبریم که بسیاری از کارشناسان معقتدند که چنانچه تولید نفت خام، گاز طبیعی و اورانیوم در قزاقستان دچار اختلال شود عوارض اقتصادی آن به مراتب از مسائل سیاسی فراتر خواهد رفت.
بیش از پنج درصد گاز طبیعی مورد نیاز چین در کنار نفت‌خام میادین مختلف از قزاقستان تامین می‌شود و روسیه نیز برای صادرات به اروپا به گاز طبیعی وارداتی از قزاقستان نیاز دارد. درهمین حال کنسرسیوم‌های غربی شریک با روسیه و چین نظیر کنسرسیوم کاشکان نفت‌خام تولیدی‌شان در قزاقستان را از مسیر روسیه به دریای سیاه و از آنجا به غرب صادر می‌کنند. بنابراین، شادی عجیب نباشد که حالا راحت‌تر بپذیریم که شرق و غرب در فکر سرکوب اعتراضات مردمی در قزاقستان و حفظ حکومت و قدرت الیگارشی حاکم در قزاقستان است.
بیشتر بخوانید: پشت پرده اعزام نیرو‌های پوتین به قزاقستان
نگرانی از ادامه ناآرامی‌های سیاسی در قزاقستان و همزمان اختلال در عرضه نفت لیبی به دلیل غیرفعال شدن برخی از تاسیسات نفتی این کشور باعث شده تا قیمت جهانی نفت روز جمعه بار دیگر افزایش یابد و به بالاترین بها از نیمه دسامبر برسد. بهای نفت خام برنت با ۰.۹ درصد به ۸۲.۶۹ دلار در هر بشکه و بهای نفت خام وست تگزاس اینترمدیت آمریکا با ۰.۷ درصد افزایش به ۸۰.۰۵ دلار در هر بشکه رسید. این نگرانی‌ها نیز در حالی بر بازار‌های بین‌المللی سایه افکنده که پیش از این نیز همه‌گیری ویروس کرونا و پدیدار شدن سویه‌های جدید آن، قیمت‌ها را به شدت تحت تاثیر قرار داده بود.
حال تلاش کنید تنها ۳ کشور دیگر را حدس بزنید که اعتراضات سه روزه بتواند چنان آشوبی در بازار‌های نفت و گاز و انرژی در جهان به راه بیاندازد، بله قزاقستان یکی از این کشور‌ها محسوب می‌شود که می‌تواند بازار‌های جهانی از رمزارز تا نفت و گاز و انرژی و اورانیوم را آشفته کنید.
قزاقستان زادگاه اورانیوم
در بین سال‌های ۱۹۸۶و ۲۰۰۲ تقاضا برای اورانیوم تقریبا ثابت و قابل پیش‌بینی بود و اورانیوم جدید برای عرضه، بسیار فراوان بود. ناگهان قیمت اورانیوم سقوط کرد، اکتشافات متوقف شد و شرکت‌های نفتی بزرگ (که قبلا علاقه‌مند به مشارکت در اکتشاف اورانیوم بودند) عرصه را خالی کردند، شرکت‌های کوچک‌تر ادغام یا ناپدید شدند. اما مشکل بیشتر مساله نبود کارشناسان مجرب و کافی اکتشاف اورانیوم بود، چون زمین‌شناسان چاره‌یی جز رها کردن اورانیوم و رفتن به دنبال استخراج سایر مواد معدنی نداشتند.
از سال ۲۰۰۲ به بعد این شرایط تغییر پیدا کردو با بالا رفتن تقاضا برای انرژی و نگرانی‌های ناشی از آلودگی محیط زیست (تولید گاز‌های گلخانه‌یی) صنعت هسته‌ای جهان جانی به خود گرفته و مهم‌تر از همه این که از نظر سیاسی نیز از آن حمایت شد. پس نه تنها انگیزه برای احداث نیروگاه‌های هسته‌ای جدید به وجود آمد، بلکه یک بار دیگر اکتشاف اورانیوم یک تجارت پر‌سود و مهم محسوب می‌شود.
افزایش تقاضا و حضور پرقدرت قزاقستان در عرضه اورانیوم
در سال‌های اخیر نیز تقاضا برای اورانیوم بدون وقفه به سیر صعودی خود ادامه داده است. براساس گزارش موسسه آلمانی علوم زمین و منابع طبیعی طبق آخرین آمار رسمی منتشر شده هم‌اکنون کشور‌های قزاقستان، کانادا و استرالیا بزرگترین تولیدکنندگان اورانیوم در جهان هستند. براساس اطلاعات منتشر شده حدود ۶۴ درصداز تولید جهانی اورانیوم مربوط به معادن این ۳ کشور است. این درحالی است که همانطور که گفته شد، بعد از یک دهه افت تولید تا سال ۱۹۹۳ تولید جهانی اورانیوم بار دیگر با توجه به افزایش تقاضا برای ساخت نیروگاه‌های هسته‌یی تولید برق به شدت افزایش یافته است. طبق این آمار در سال ۲۰۱۶ در قزاقستان حدود ۲۴.۶ کیلو تن اورانیوم تولید شده که این میزان حدود ۳۹.۴ درصد از سهم جهانی را شامل می‌شود. درحال حاضر اورانیوم قزاقستان حدود ۳۷ درصد از بازار‌های جهانی را در اختیار دارد. این درحالی است که به تازگی نگرانی‌هایی برای کاهش عمر ذخایر اورانیوم در این کشور ایجاد شده است. بر این اساس شرکت ملی «گاز اتم پروم» قزاقستان قصد دارد، تولید اورانیوم در این کشور را ۲۰ درصد کاهش دهد. پیش‌بینی شده که سطح تولید اورانیوم در قزاقستان در سال ۲۰۱۸ به میزان ۴ هزار تن کاهش یابد که این رقم بیش از ۷ درصد از حجم تولید اورانیوم در جهان برای سال آینده است.
افزایش قیمت اورانیوم همزمان با اعتراضات در قزاقستان
در این میان و در اوج اعتراضات در قزاقستان، شبکه خبری بلومبرگ با استناد به داده‌های یو ایکس سی UxC، یک شرکت پیشرو در تحقیقات و تحلیل بازار سوخت هسته‌ای، اعلام کرد که قیمت اورانیوم در معاملات بین‌المللی به دلیل تداوم اعتراض‌ها در قزاقستان تقریباً ۸ درصد افزایش یافته است.
طبق گزارش UxC، قیمت اورانیوم در بازار‌های بین‌المللی حدود ۸ درصد در طول روز از ۴۲ دلار به ۴۵.۲۵ دلار در هر پوند افزایش یافت. قزاقستان حدود ۴۰ درصد از ذخایر جهانی اورانیوم را در اختیار دارد.
پیش از این گزارش شده بود که سهام شرکت اتمی "قزاتومپروم" Kazatomprom، تولیدکننده اورانیوم طبیعی در قزاقستان، در بورس لندن ۸.۸ درصد کاهش یافته است.
در مقابل نیز ناآرامی‌ها در قزاقستان باعث شد تا ارزش بازاری شرکت‌های بزرگ اورانیومی در دنیا کاهشی شوند. قزاقستان بزرگترین تولیدکننده جهانی اورانیوم است که ۴۰ درصد تولید معدنی آن را در اختیار دارد. اگرچه ادعا می‌شود این ناآرامی‌ها بر روند تولید و صادرات اورانیوم اثرگذار نمی‌شود، اما فعالان بازار به این اخبار واکنش نشان داده‌اند.
بیشتر بخوانید: افزایش قیمت نفت در پی نگرانی از تداوم آشفتگی‌های سیاسی در قزاقستان
به گزارش اکوایران، ناآرامی در قزاقستان در اعتراض به افزایش قیمت سوخت در این کشور ظرف روز‌های ابتدایی سال ۲۰۲۲ آغاز و در ادامه این ناآرامی‌ها تبدیل به اعتراضات ضد دولتی شد. اگرچه تا به حال این آشفتگی‌های سیاسی بر صنایع کلیدی این کشور اثرگذار نشده، اما بهای اورانیوم در بازار‌های جهانی وارد مسیر رشد قیمتی شده است.
بیش از نیمی از صادرات اورانیوم قزاقستان به چین می‌رود. در دهه گذشته، چین ذخایر عظیم اورانیوم را جمع آوری کرده که می‌تواند کفاف تقاضای داخلی این کشور برای ۱۱ تا ۱۲ سال را بدهد؛ بنابراین هر گونه اختلال کوتاه مدت باعث می‌شود اورانیوم کافی در انبار‌ها باقی بماند تا نیاز‌های فوری بازار را پوشش دهد.
سهام شرکت‌های اورانیومی قرمزپوش شده اند
ادامه ناآرامی‌ها در قزاقستان بر بازار سهام شرکت‌های تولیدکننده اورانیوم نیز اثرگذار شد؛ به گونه‌ای که رشد سهام اورانیوم در هفته گذشته متوقف شد و باعث فروختن دارایی بر پایه ذخایر اورانیوم در تورنتو شد.
سهام کازاتومپروم در لندن نیز در روز پنج‌شنبه تقریبا ۵ درصد کاهش یافت و به پایین‌ترین سطح از پایان سپتامبر رسید؛ این افت در حالی رخ داد که سهام این شرکت در روز چهارشنبه نیز کاهش ۸ درصدی را تجربه کرده بود. امنیت در عرضه اورانیوم نقش مهمی در آرامش این بازار دارد؛ استمرار این وضعیت سیگنالی در جهت رشد قیمت اورانیوم به خصوص در معاملات تحویل فوری است. در عین حال این رشد قیمت به افزایش ارزش سهام شرکت‌های اورانیومی منجر نمی‌شود چرا که زنگ خطری برای توقف تولید آن‌ها نیز به شمار می‌رود.
التهاب در بازار‌های رمز ارزها
ارزش هر واحد بیت‌کوین روز جمعه ۷ ژانویه به پایین‌ترین حد خود در طی چند ماه اخیر رسید؛ چراکه اعتراضات داخلی در قزاقستان، دومین کشور بزرگ استخراج بیت‌کوین در جهان باعث شده بود اینترنت برای مدتی طولانی از دسترس خارج و انجام تراکنش‌ها غیرممکن شود. در این روز ارزش بزرگترین ارز دیجیتال جهان هشت درصد سقوط کرد و به زیر ۴۱ هزار دلار (۳۶ هزار یورو) رسید.
این افت قابل توجه دو دلیل مهم داشت: سرمایه‌گذاران بسیاری، هم به دلیل بحران سیاسی قزاقستان و هم انتشار دستورالعمل جدید بانک مرکزی آمریکا که از سخت‌تر شدن سیاست‌های مالی این کشور در مقابل رمزارز‌ها خبر می‌داد، ترجیح دادند که رمزارز‌های خود را بفروشند.
بیشتر بخوانید: سرکوب و سانسور مطبوعات در قزاقستان باعث شده فساد به بالاترین حد برسد/ دلیل اعتراضات داخلی است
بنا بر اعلام سازمان مردم‌نهاد «نت بلاکس» که امنیت سایبری اینترنت را رصد می‌کند، اختلالات اینترنت قزاقستان از بامداد جمعه در مقیاسی بسیار وسیع آغاز شده و سطح اتصال ملی تنها ۵ درصد سطح عادی بوده است. قزاقستان پس از ایالات متحده دومین کشور بزرگ استخراج بیت کوین است. استخراج بیت‌کوین در این کشور به بویژه از ماه می‌و زمانی که همسایه جنوبی آن یعنی چین تصمیم گرفت به دلیل بالا بودن مصرف انرژی پروسه استخراج بیت‌کوین، ماینر‌های ارز دیجیتال را از داخل سرزمین اصلی خارج کند، رونق قابل توجهی گرفت. قزاقستان در حال حاضر پناهگاهی برای استخراج کنندگان چینی بیت‌کوین است که به گونه‌ای از کشور خود تبعید شده‌اند.
دلیل چینی‌ها برای انتخاب قزاقستان برای ادامه کار استخراج بیت‌کوین، علاوه بر همسایگی دو کشور، معادن غنی ذغال سنگ قزاقستان است که تامین انرژی ارزان و کافی برای استخراج کنندگان چینی را ممکن می‌کند.