اقتصاد ۲۴- عضو هیات علمی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی، با تأکید بر اهمیت صنعت لوازم خانگی به عنوان یکی از صنایع پیشران توسعه صنعتی، بهبود فضای کلان اقتصادی در جهت راهبری نظام‌مند فعالیت‌های صنعتی؛ ایجاد زیرساخت و توسعه تجارت، سازماندهی رقابت در میان بنگاه‌های صنعتی و ارتقاء همکاری‌های بین بنگاهی، تسهیل یادگیری در سطح بنگاهی، انتشار فناوری و پیشبرد نوآوری در صنعت و تحول قانونی، ساختاری و نهادی محیط صنعت را در ارتقای صنعت لوازم خانگی موثر دانست و بر برنامه‌ریزی استراتژیک، افزایش بهره‌وری و ارتقاء توان تولید، ایجاد سرمایه انسانی و افزایش توانمندی‌های سازمانی، تعمیق یادگیری، ارتقای توانمندی‌های فناورانه و نوآوری و افزایش توان ارتباطی و تعاملی بنگاه در این راستا تاکید کرد.
مسعود کمالی اردکانی در میزگرد تخصصی با عنوان «الگو‌های کسب و کار در صنایع لوازم خانگی کشور: فرصت‌ها و تهدیدها» که در موسسه به صورت مجازی برگزار شد، بر لزوم شناسایی الگوی توسعه بومی کسب و کار بنگاه‌های فعال ایرانی با توجه به وجود بنگاه‌های موفق ایرانی در عرصه‌های مختلف تولیدی اشاره کرد و اظهار داشت در حال حاضر درکشور بالغ بر ۲۵۰۰ کارگاه بزرگ صنعتی (بیش از ۱۰۰ نفرکارکن) وجود دارد. طی یک دهه اخیر تعدادی بنگاه جدید شروع به فعالیت کرده است و درعین حال تعدادی نیز ورشکسته شده و از صحنه کسب و کار کشور خارج شده‌اند.
نکته قابل توجه اینکه تعدادی از کارگاه‌های صنعتی کشور به‌رغم مواجهه با چالش‌های محیطی اعم از اقتصادی و نهادی نه تنها پیشرفت‌هایی داشته‌اند، بلکه توانسته‌اند بنگاه‌های بزرگ و رقابتی ایجاد کنند. حال سوال اینجاست که الگوی توسعه چنین کسب و کار‌هایی چگونه بوده است و در فضای سرمایه‌گذاری و محیط کسب و کار ایران چه عواملی در توسعه بنگاه‌ها موثرند؟ موسسه مطالعات در همین راستا مطالعاتی را از چند سال پیش آغاز کرده است که نتایج بخشی از این مطالعات برای کسب نظر از خبرگان حوزه در این نشست به اشتراک گذاشته می‌شود.
در ادامه، فاطمی، پژوهشگر حوزه فناوری و همکار این پژوهش، با اشاره به مهمترین چالش‌های محیط کسب و کار بنگاه‌های ایرانی از جمله پیوند محدود با اقتصاد جهانی، رابطه ناهمگون دولت با بخش خصوصی، ویژگی‌های فرهنگی، رویکرد جایگزینی واردات، دسترسی به منابع ارزان، قوانین پیچیده و دست و پا گیر و نبود نهاد‌های تسهیل‌گر، رویکرد‌های اصلی در رشد و توسعه بنگاه‌ها را منبع‌محور، موقعیت‌یابی و تکاملی مبتنی بر تجربه اقتصاد‌های دیرصنعتی شده عنوان کرد و گفت: در رویکرد منبع‌محور، تمرکز بنگاه بر قابلیت‌های درونی به عنوان صلاحیت‌محوری در تعامل با محیط رقابتی برشمرده می‌شود. در رویکرد موقعیت‌یابی تمرکز بنگاه بر محیط کسب و کار و انتخاب راهبرد مناسب برای بهره‌برداری بهینه از منابع با توجه به موقعیت خود در برابر رقباست. رویکرد تکاملی نیز مبتنی بر تجربه اقتصاد‌های دیرصنعتی است.
فاطمی، تولید، بازاریابی و توزیع، قابلیت‌های فناورانه و توانمندی‌های سازمانی را چهار رکن اصلی این مطالعه میدانی عنوان کرد و افزود: ارتباط با تامین‌کنندگان، طراحی، مهندسی، تولید و ساخت و فناوری تولید و بسته‌بندی از جمله محور‌های تولید و تبلیغات و فروش، کانال‌های توزیع، تحقیقات بازار، لجستیک و خدمات پس از فروش از جمله محور‌های توزیع و بازاریابی است. این پژوهشگر، نظام توسعه منابع انسانی، یادگیری، ایجاد پیوند و شبکه‌سازی، تحولات ساختار سازمانی، نقش مدیران، اهرم‌سازی منابع و توسعه مالکیت را در توانمندسازی سازمانی بنگاه‌ها، موثر دانست و گفت: توسعه فناوری و سرمایه‌گذاری خارجی و تحقیق و توسعه از جمله قابلیت‌های فناورانه در رشد و توسعه بنگاه‌هاست.
فاطمی در ادامه اعلام کرد در محور تولید الگوی ایرانی بنگاه‌های صنعت لوازم خانگی، معیار بسته‌بندی دارای امتیاز بالاتری است، ولی در مجموع مولفه‌های محور تولید در حدود ۲۵ درصد الگوی مورد تاکید کشور‌های صنعتی و دیر صنعتی هستند. در محور تولید ارتباط با تامین‌کنندگان در حد محدودی توسعه‌یافته و بیشتر ناظر بر تامین مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز با کیفیت استاندارد است و عملا برنامه برای توسعه این رابطه و تبدیل آن به رابطه‌ای دو سویه، ایجاد کانال‌های ارتباطی منسجم و پایدار و همچنین شکل‌گیری سرمایه گذاری‌های مشترک دیده نمی‌شود. در معیارطراحی، مهندسی، تولید و ساخت، برنامه ریزی‌ها عموما معطوف به بهره برداری حداکثر از امکانات و تجهیزات موجود بوده است و کمتر برای تغییر ظرفیت تولید، طراحی خطوط جدید، تغییر رویکرد تولید به سمت مشتری مداری، ایجاد فرآیند‌های تعاملی در بخش‌های مختلف و در نهایت بهره گیری از هم‌افزایی و تعامل بین بخشی برای ایجاد سطح بالاتری از ظرفیت تولید بهره گرفته می‌شود.
وی توجه اصلی در صنعت لوازم خانگی را بازار داخلی دانست و افزود: نبود برنامه ریزی بلند مدت برای حضور در بازار‌های جهانی سبب شده که تمرکز بسیار کمی برای طراحی محصولات جدید و توسعه فناوری تولید وفرآیند‌ها ایجاد شود و به جز در شرکت‌های دارای شریک خارجی در سایر بنگاه‌های ایرانی این ضعف به شدت قابل توجه است.
وی اظهار کرد: در محور بازاریابی و توزیع خدمات پس از فروش بیشترین اهمیت (حدود ۵۰ درصد) و تحقیقات بازار کمترین اهمیت (حدود ۱۵ درصد) را داراست. در این محور توجه اصلی بنگاه‌های ایرانی در صنعت لوازم خانگی بر کسب رضایت مشتریان از طریق آگاهی بخشی، مدیریت توزیع، تحویل و نصب کالا، ارائه خدمات پس از فروش و گارانتی متمرکز است واستراتژی بازاریابی، تحقیقات بازار، صادرات و شیوه‌های مدرن انبارداری کالا چندان محور برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری بنگاه‌ها قرار نگرفته است.
فاطمی ادامه داد: در محور توانمندی‌های سازمانی اساسا رویکرد بنگاه‌های ایرانی سنتی و با فاصله زیاد از تحولات حوزه کسب و کار است. حذف معیار یادگیری از الگوی ایرانی و اهمیت پایین معیار اهرم سازی منابع و برقراری پیوند و شبکه سازی نشان می‌دهد که بنگاه‌های ایرانی در پی حرکت منفرد بوده و چندان برای رشد و توسعه خود نمی‌کوشند تا با بهره گیری از امکانات و قابلیت‌های موجود مسیر متفاوتی را به سمت افق‌های بلند مدت بپیمایند. این پژوهش نشان می‌دهد که اگرچه بنگاه‌های ایرانی از نظر ایجاد بنگاه و ایجاد سلسله مراتب اداری و تحولات مالکیتی تا حدی در مسیر الگوی کشور‌های صنعتی و دیر صنعتی حرکت کرده‌اند، ولی عدم ایجاد و توسعه سایر معیار‌های موجود در این توانمندی سبب شده که همچنان فاصله بنگاه‌های موفق ایرانی با متوسط صنعت قابل توجه باشد. فضای بسته کسب و کار، تمرکز بر بازار داخل و تلاش بنگاه‌ها برای کسب رانت‌ها وکمک‌های اقتصادی به جای تمرکز بر بهبود تولید را می‌توان از دیگر دلایل قابل توجه در این زمینه برشمرد.
وی یادگیری در حین کار، یادگیری تعاملی و تجمیعی را در رشد و توسعه بنگاه‌ها در فضای کسب و کار جهانی موثر دانست و گفت: برقراری شبکه‌های همکاری با تأمین کنندگان و مجموعه بنگاه‌های همکار، برقراری شبکه‌های همکاری با رقبا؛ ایجاد شبکه‌های فراگیر از همه بنگاه‌ها و نهاد‌های فعال در صنعت و برقراری ارتباط با شرکت‌های خارجی و توسعه شبکه همکاری در شبکه سازی بنگاه‌ها نقش بسیار موثری دارند.
در ادامه این وبینار، ابوطالب بدری، مدیرکل دفتر توسعه صادرات محصولات صنعتی و معدنی سازمان توسعه تجارت ایران، با بیان اینکه در سال ۱۳۹۹، ۳۰۸ میلیون دلار لوازم خانگی صادر شده که نسبت به سال قبل ۴درصد رشد داشته و در نه ماه امسال ۲۱۲ میلیون دلار لوازم خانگی صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال ۱۳۹۹ رشد مشابهی داشته است.
وی مبارزه با فساد و قاچاق را در رشد و پیشرفت تولید کشور موثر دانست و افزود: وابستگی شدید مواد اولیه لوازم خانگی به نهاده‌های وارداتی، تعداد زیاد واحد‌های تولیدی لوازم خانگی و بومی سازی فناوری این صنعت از جمله مشکلات صنایع لوازم خانگی است. بدری با اشاره به پتانسیل تجاری کشور‌های اوراسیا، گفت: صادرکنندگان و تولیدکنندگان باید از توافقات صورت گرفته کشورمان با این کشور‌ها استفاده کنند.
عباس سقایی؛ عضو و دبیر هیات مدیره کانون هماهنگی دانش، صنعت و بازار صنعت لوازم خانگی، نیز در این میزگرد ضمن معرفی این کانون اظهار کرد: این کانون با هدف ایجاد نقشه راه برای توسعه فناوری و نوآوری در صنعت لوازم خانگی ایجاد شده است. وی نبود شناخت کافی از بازار و نیاز مشتری، استفاده از پلتفرم‌های متفاوت برای یک محصول، ضعیف بودن کیفیت تامین کنندگان لوازم خانگی کشور، وجود برند‌های کوچک متعدد لوازم خانگی، ضعف زنجیره تامین و آشنا نبودن این صنعت با سیستم نوآوری را از جمله چالش‌های اصلی این صنعت عنوان کرد.
عباس ابهری، قائم مقام مدیر عامل شرکت صنایع الکتریکی ناسیونال ایران، هم با اشاره به اینکه سرعت علم نسبت به سرعت تولید افزایش یافته است، اظهار کرد: عمر تکنولوژی در جهان به کمتر از یکسال رسیده است به‌طوریکه در این مدت چند مدل محصول جدید با فناوری جدید تولید می‌شود. وی بر رفع مشکلات حاکمیت با بخش تولید، سرمایه گذاری در بخش‌های کوچک و بزرگ در این صنعت و توجه تولیدکنندگان لوازم خانگی داخلی بر بخش مهندسی و نوآوری تاکید کرد و گفت: بزرگترین چالش این صنعت همسان نبودن نقطه نظرات حاکمیت با تولیدکنندگان و نبود زیرساخت‌های لازم برای صادرات لوازم خانگی است. وی بر تدوین استراتژی و پتانسیل‌های فنی، علمی و مهندسی برای ورود به بازار‌های جهانی لوازم خانگی تاکید کرد.
محمود قیاسی، مدیر بازاریابی و فروش شرکت امرسان، در ادامه این میزگرد به استفاده از الگو‌های کشور‌های شرق آسیا در توسعه صنعت لوازم خانگی در کشور اشاره و عمده‌ترین مشکلات این صنعت را نبود تیراژ اقتصادی در کشور، به صرفه نبودن نوآوری در سطح کلان، نبود نیرو‌های انسانی متخصص و ماهر، عدم ثبات در فضای کسب وکار که مانع سرمایه گذاری می‌شود و به صرفه نبودن تحقیقات بازار، ذکر کرد.
کمالی اردکانی، در پایان وبینار ضمن تشکر از اظهارات اعضای پانل، اعلام کرد، موسسه مطالعات ضمن حفظ ارتباط و تعامل خود با بنگاه‌ها و تشکل‌های بخش خصوصی، از نظرات کارشناسی آن‌ها در توسعه و تداوم این مطالعات، بهره خواهد برد.
منبع: روابط عمومی موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی