نمایشگاه مجازی کتاب، دستاوردی تازه در اقتصاد فرهنگی/ رکورد میلیاردی فروش کتاب در اوج رکود اقتصادی

اقتصاد ۲۴- کرونا که رسید و نشان داد که حالا حالا‌ها ماندگار است و نفس جهان را به شماره انداخت، یکی یکی تغییرات در زندگی آدم‌ها آغاز شد. از آغاز مدل‌های دورکاری کارمندان تا فاصله گذاری‌های اجتماعی و در نهایت تغییر در مدل نمایش فیلم و تئاتر و در نهایت نیز خرید‌های اینترنتی که فراگیر شد.
شاید راه اندازی نمایشگاه مجازی کتاب را نیز بتوان یکی ازمعدود دستاورد‌های مثبت کرونا دانست. از آن دست آورد‌هایی که نفس زندگی را بند آورد، اما نشان داد که می‌شد روش‌های تازه‌ای برای ارائه کالا‌های فرهنگی ارائه کرد.
روز‌های نخست شیوع ویروس کرونا را می‌توان بدترین روز‌ها برای ناشران ایرانی در شاید دو دهه اخیر و حتی پس از دوران جنگ و بحران بزرگ کاغذ دانست. ویروسی ناشناخته که هر مسیری را برای انتشار آن محتمل می‌دانستند در حالی در جهان مانور قدرت می‌داد که دست زدن به اشیاه و هر وسیله‌ای در جهان با ترس و وحشت همراه بود و رکود ناگهانی فروش مجلات و کتاب‌های کاغذی نیز به تبع این موضوع رقم خورد.

ناشران و کتاب فروشی‌ها در ایران شاید هرگز فاصله اسفند سال ۱۳۹۸ تا تابستان سال ۱۳۹۹ که حداقل برای جهان وضعیت انتتقال ویروس مشخص‌تر شده بود به سادگی از یاد نخواهند برد و در این میان برگزاری دو نمایشگاه مجازی کتاب در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ اندکی کمک و یاری به صنعت نیمه جان و نیمه ورشکسته انتشارات در ایران بوده باشد.
نمایشگاه مجازی کتاب در سال اول برگزاری خود توانست مخاطبان زیادی را به خود جذب کند و اکنون با پایان یافتن دومین دوره آن، شاهد استقبال بیش از پیش مخاطبان بودیم.
حال باید دید آیا دو سال پیاپی برگزاری نمایشگاه کتاب مجازی و فروش چند میلیاردی کمی توانسته به بحران جدی ناشران ایرانی و تیراژ کتاب کرده باشد یا هم چنان بحران کاغذ بیش و پیش از کرونا نفس ناشران ایرانی را به شماره انداخته است.

هم زمان با شیوع کرونا و تعطیل شدن نمایشگاه کتاب تهران، این نمایشگاه مجازی توانست جای خود را به خوبی در بین خریداران و ناشران باز کند. این نمایشگاه در مقایسه با نمایشگاه کتابی که هر ساله در مصلی تهران برگزار می‌شد و ده‌ها ناشر را به دور هم جمع می‌کرد، اما دارای مزیت‌های مختلفی بود که مهم‌ترین آن، سهولت خرید برای خریداران خارج از تهران بود.
در نمایشگاه‌های کتاب بزرگ تهران که بسیاری آن را بزرگ‌ترین نمایشگاه کتاب در خاورمیانه و آسیا می‌دانستند، یک مساله مهم در روند ۱۰ روز برگزاری نمایشگاه اسکان ناشران شهرستانی و هم چنین طرح این مساله بود که چطور می‌توان این نمایشگاه را برای سرتاسر ایران قابل اجرایی‌تر کرد. هر سال، هزاران مسافر از شهر‌های دور و نزدیک برای نمایشگاه کتاب تهران راهی پایتخت می‌شدند و برای بسیاری سختی‌هایی نیز در پی داشت. اما نمایشگاه مجازی کتاب تا حد زیادی این بحران را حل کرد و کافی بود شهروندان علاقمند به حوزه کتاب از دانشجو تا هوادار معمولی کتاب و کتابخوانی به راحتی به تخفیف‌ها و کلیه نمایشگاه از داخل خانه خود دسترسی داشته باشند.

بیشتر بخوانید: سایت نمایشگاه مجازی کتاب باز شد

همچنین امکان آمارگیری خریداران و کتاب‌های خریداری شده در نمایشگاه مجازی نیز به راحتی انجام گرفت و آمار به دست آمده نشان می‌دهد که کتابخوانی در مردم ایران همچنان زنده و پویاست.
شاید پیشتر آمار دقیقی از میزان کتاب‌های خریداری شده در شهرستان‌های مختلف وجود نداشت، اما نمایشگاه مجازی کتاب توانست امکان آمارگیری دقیق را فراهم کند.
هر چند که هنوز بعد از برگزاری دو دوره، نمایشگاه مجازی کتاب را باید نوپا نامید چرا که آن چنان که باید، آزمون و خطا‌ها را از سر نگذرانده، اما امید است در آینده ضعف و کاستی‌هایی که برخی ناشران یا مخاطبان به آن‌ها اشاره کرده اند برطرف شود.
دومین نمایشگاه مجازی کتاب تهران توانست در اولین روز، ۱۲۴ هزار نسخه کتاب را به مبلغ ۹ میلیارد تومان به فروش برساند که نسبت به سال قبل ۳۷ درصد افزایش داشت و کار خود را با فروش ۶۴۰ میلیارد و ۵۱۶ میلیون و ۶۹۰ هزار و ۹۸۴ ریال نیز به پایان برد؛ و این اتفاق مهمی در حوزه کتاب است که پیشتر شاهد آن نبودیم.
با بالا رفتن قیمت کتاب و حذف تدریجیِ این کالای فرهنگی از سبد خرید مردم، نمایشگاه مجازی کتاب توانست تا حدودی وضعیت فروش کتاب پیش از بحران‌های اقتصادی سال‌های اخیر را احیا کند. در واقع می‌توان این نمایشگاه را یکی از دستاورد‌های مهم اقتصاد فرهنگی، در سال‌های اخیر نامید.

افزایش فروش ۳۳ درصدی کتاب در نمایشگاه دوم

مبلغ فروش در اولین نمایشگاه مجازی کتاب تهران حدود ۶۵ میلیارد تومان بوده است، اما میزان فروش کتاب در این دوره از نمایشگاه با افزایش ۳۳ درصدی همراه بود و مجموع فروش به رقمی حدود ۸۵ میلیارد تومان رسیده است.

تعداد خریداران در نمایشگاه دوم نیز با افزایش ۱۲.۲ درصدی همراه بود؛ به این صورت که در سال ۱۳۹۹، ۱۶۱ هزار و ۱۲۵ نفر و امسال نیز ۱۸۰ هزار و ۷۸۹ نفر در نمایشگاه مجازی کتاب تهران شرکت و اقدام به خرید کتاب کردند.

متوسط قیمت سبد خرید مخاطبان در اولین نمایشگاه مجازی کتاب تهران را ۲ میلیون و ۸۵۹ هزار و ۸۴۵ ریال بوده است و این مبلغ در دومین نمایشگاه مجازی کتاب تهران با افزایش ۲۸.۵ درصدی به ۳ میلیون و ۶۷۵ هزار و ۷۵۵ ریال رسیده است.

متوسط سبد خرید نیز در سال ۱۳۹۹، ۶ نسخه و در سال ۱۴۰۰، ۵.۷ نسخه بود. همچنین میانگین قیمت کتاب‌های موجود در نمایشگاه افزایش ۱۶.۳ درصدی داشت؛ به طوری که در دوره اول ۱ میلیون و ۸۰۶ هزار و ۸۰۴ ریال و در دوره دوم به ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار و ۶۱۳ ریال رسید.

کتاب های حوه کودک و نوجوان پیشتاز فروش

هم چنین طبق آمار رسیده از دومین نمایشگاه مجازی کتاب تهران، بیشترین خریداران کتاب از سرتاسر ایران را جوانان تشکیل می‌دهند و بیشترین کتاب فروخته شده در این نمایشگاه در حوزه کتاب‌های کودک و نوجوان بوده است و این بیانگر توجه والدین به مطالعه کودک و نوجوان است و فروش بیشترین کتاب در این حوزه نه تنها خبر خوبی برای نشر و کتاب، بلکه اتفاق خوبی در سطح فرهنگ عمومی نیز هست چرا که با وجود انواع سرگرمی‌ها برای کودکان که مهم‌ترین آن فضای مجازی است، بچه‌ها تا حد زیادی از کتاب دور شده اند و خوشبختانه آمار خرید کتاب در نمایشگاه مجازی نشان می‌دهد که هنوز کودکان و نوجوانان به کتاب میل دارند.
پس از کتاب‌ها حوزه کودک و نوجوان، به ترتیب کتاب‌ها در گروه موضوعی ادبیات، علوم اجتماعی، دین و تاریخ جغرافیا بیشترین میزان فروش را داشتند.
هم چنین به گفته رییس دومین نمایشگاه مجازی کتاب پنجاه و هفت درصد از کتاب‌های خریداری شده، در حوزه کتاب‌های تألیفی بوده که این بیانگر توجه مخاطبان به آثار نویسندگان کشورمان است.

وعده پست رایگان که محقق نشد

اما این نمایشگاه خالی از ایراد هم نبود. یکی از نکاتی که باعث شد این نمایشگاه مورد استقبال عموم مردم و ناشران قرار بگیرد، پست رایگان آن به سرتاسر ایران بود، اما امسال در آخرین دقایق مانده به شروع برگزاری نمایشگاه، ناشران پیامکی از سوی نمایشگاه دریافت کردند مبنی بر این که هزینه پست به عهده ناشر است و این باعث تردید برخی ناشران برای شرکت در نمایشگاه شد.

در دومین نمایشگاه مجازی کتاب از ناشران خواسته شده بود برای جلوگیری از آسیب به کتاب‌ها از پاکت‌های پستی استفاده نکنند و کتاب‌ها را در جعبه پستی قرار دهند که این خود باعث افزایش هزینه بسته بندی کتاب می‌شد. مثلا ناشری که کتاب ۲۰ هزار تومانی فروخته، علاوه بر تخفیف چهارهزار تومانی، باید ۱۰ هزار تومان هم پول تهیه جعبه بدهد و هزینه ارسال را هم که اضافه کنیم، نه تنها صرفه‌ای برای ناشر ندارد بلکه باعث ضرر نیز می‌شود. چنین اتفاقاتی باعث شد ناشران کتاب‌های بیست تا سی هزارتومانی خود را از نمایشگاه خارج کنند.

اما به طور کل می‌توان گفت مزیت‌های این نمایشگاه بر معایبش می‌چربد و در واقع توانسته تأثیر مثبتی بر اقتصاد ضعیف کتاب بگذارد. این نمایشگاه نشان داد که پخش کتاب در سراسر ایران عملکرد ضعیفی دارد و بسیاری از استان ها، توان دسترسی به تازه‌های نشر را ندارند و نمایشگاه مجازی کتاب فرصت خوبی را برای هموطنانِ خارج از تهران، به خصوص در استان‌های محروم فراهم آورد.

وعده بازگشت نمایشکاه حقیقی در سال آینده

طبقه گفته ها، نمایشگاه بین المللی کتاب تهران که به دلیل شیوع کرونا به تعطیلی کشانده شده بود از سال آینده فعالیت خود را از سر بگیرد. نمایشگاه بین المللی کتاب باید در کنار نمایشگاه مجازی به کار خود ادامه دهد و فروش و استقبال خوب نمایشگاه مجازی نباید مانع برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب شود چرا که نمایشگاه فیزیکی، خود یک کارناوال فرهنگی است و نباید تنها به میزان فروش کتاب در آن نگاه کرد بلکه برگزاری این نمایشگاه هر ساله باعث می‌شود مردم چند روزی را با کتاب بگذرانند، حتی کسانی که کتاب نمی‌خوانند هم محض تفریح به نمایشگاه بین المللی سر می‌زنند و در نهایت با چند جلد کتاب خارج می‌شوند. نمایشگاه بین المللی کتاب تهران بجز فروش کتاب، فضایی برای گذراندن اوقات در یک محیط فرهنگی، آشنایی با ناشران و گفتمان‌های فرهنگی است.
امید است در سال‌های آینده، نمایشگاه مجازی و نمایشگاه بین المللی کتاب در کنار هم بتوانند در فروش و همچنین تبلیغ بیشتر کتابخوانی در ایران نقش مثبت تری ایفا کنند.