اقتصاد۲۴- شامگاه ۲۱ فوریه ولادیمیر پوتین در جریان یک نطق آتشین و حماسی، استقلال دونتسک و لوهانسک، دو منطقه جدایی طلب شرق اوکراین را به رسمیت شناخت. واکنشی که مخالفت بی‌درنگ سازمان ملل، اتحادیه اروپا، ناتو و ایالات متحده آمریکا را در پی داشت.
اکنون در شرق اوکراین و کنار مرز‌های روسیه دو سرزمین خواهان خودمختاری هستند که از نظر روسیه دو کشور مستقل هستند و روسیه می‌خواهد با ارسال نیروی نظامی به این مناطق، خطر پیروزی اوکراین و کنترل دوباره این سرزمین‌ها را کاهش داد. اما چه شد که کار این مناطق به تجزیه و جدایی کشید؟
آغاز بحران
در اوایل سال ۲۰۱۴ اعتراضاتی گسترده کی‌یف و سراسر اوکراین را در برگرفت. نتیجه این اعتراضات برکناری «ویکتور یانوکوویچ» رئیس جمهور طرفدار مسکو بود. در اوکراین قدرت به دست کسانی افتاده بود که تمایل داشتند تا کشور را هر چه بیشتر به سمت غرب و اتحادیه اروپا بکشانند.
روسیه قادر به هضم تحولات جدید اوکراین نبود و در واکنش به شبه جزیره کریمه اوکراین حمله کرد و آن را ضمیمه خاک خود کرد، اقدامی که اروپا و ایالات متحده آن را غیرقانونی می‌دانند.
همزمان با حمله به کریمه، جدایی طلبان روس زبان ساکن در مناطق شرقی اوکراین دست به تصرف ساختمان‌های دولتی در دو استان دونتسک و لوهانسک در مرز روسیه زدند و از برپایی «جمهوری‌های مردمی» جدید خبر دادند. کی‌یف و حامیان غربی‌اش این اقدام تجزیه طلبان را از چشم روسیه می‌بینند.
«دو جمهوری مستقل»
حکومت‌های خودخوانده شرق اوکراین تنها قادر به تصرف بخش‌هایی از دو استان دونتسک و لوهانسک شدند، اما مدعی سراسر این دو استان شدند و مبارزه‌ای برای تسخیر باقیمانده دو استان شروع کردند. نیرو‌های دولتی اوکراین نیز در تلاش برای پس زدن نیرو‌های نظامی تجزیه طلب وارد درگیری نظامی با آن‌ها شدند.
مجموع مساحت این دو استان شرقی اوکراین که به منطقه «دنباس» معروف است، بیش از ۵۲ هزار کیلومتر مربع است، که از این میزان اکنون ۸ هزار و ۹۰۰ کیلومتر در دست این دو حکومت خود خوانده است، کمی کوچکتر از مساحت جزیره قبرس.
بیشتر بخوانید: بحران اوکراین و تجمع هرج و مرج در اقتصاد اروپا/ بازی پوتین با اقتصاد و گاز اروپا روی مرز اوکراین
جمعیت این دو استان روی هم رفته به ۶ میلیون نفر می‌رسد که اکنون کمی بیش از ۳ میلیون نفر در مناطق تحت کنترل دولت‌های خود خوانده هستند.
نتیجه درگیری‌های دو طرف، قربانی شدن بیش از ۱۴ هزار تن و آوارگی تعداد زیادی از مردم منطقه شد.
تجزیه طلب‌ها در مدارس تحت کنترل خود کتاب‌های نظام آموزشی روسیه را به کار گرفتند و حتی اقدام به برپایی برخی از جشن‌های ملی متعلق به کشور روسیه کردند. دولت روسیه نیز میان آن‌ها حدود ۸۰۰ هزار پاسپورت روسی توزیع کرد.
تلاش‌ها برای حل منازعه
در سال ۲۰۱۵ با میانجیگری فرانسه و آلمان توافق نامه‌ای میان روسیه و اوکراین امضا شد که به توافقنامه مینسک معروف شد. هدف اصلی این توافقنامه پایان دادن به درگیری میان نیرو‌های ارتش اوکراین و جدایی طلبان مورد حمایت روسیه در منطقه مورد مناقشه دونباس بود. براساس این توافق، اوکراین در ازای بازپس گیری کنترل مرز‌های خود با روسیه، به این دو منطقه خودمختاری قابل توجهی داد.
آمریکا و متحدانش از این توافقنامه حمایت کردند، اما روسیه و اوکراین هر کدام دیگری را متهم به نادیده انگاشتن توافق می‌کنند.
در درون مناطق تحت کنترل جدایی طلبان نیز همه طرفدار خودگردانی یا پیوستن به روسیه نیستند. در جریان یک نظرسنجی که در سال ۲۰۲۱ در مناطق تحت کنترل شورشیان رخ داد، کمی بیش از پنجاه درصد خواهان خودگردانی یا پیوستن به روسیه بودند. روسیه، اما اینگونه تبلیغ می‌کند که شرق اوکراین جملگی روس زبانانی هستند زیر سلطه اوکراین.
رهبران جمهوری‌های خود خوانده
هر یک از این دو جمهوری خودخوانده دولت و رئیس جمهور مستقل خود را دارند.
دنیس پوشیلین در سال ۲۰۱۸ در انتخاباتی که از سوی دولت اوکراین غیرقانونی خوانده شد، رهبر به اصطلاح جمهوری خلق دونتسک شد، لئونید پاسچنیک نیز خود را رهبر منطقه جدایی طلب لوهانسک می‌نامد.
بر اساس گزارش‌هایی که تأیید نشد، بسیاری از مقامات نظامی و جدایی طلب در چند سال گذشته در جنگ، رقابت‌های گروهی داخلی و یا عملیات نیرو‌های اوکراینی کشته شده اند.
الکساندر زاخارچنکو رهبر شورشیان دونتسک، که در یک بمب گذاری در کافه دونتسک در آگوست ۲۰۱۸ کشته شد، برجسته‌ترین قربانی شورشیان در درگیری تا به امروز است. برخی تحلیل‌گران امور امنیتی، دست نیرو‌های امنیتی اوکراین را در قتل او می‌بینند.
سرنوشت این دو جمهوری چه خواهد شد؟
منازعه شرق اوکراین اخیرا دوباره داغ شده است. ایالات متحده حتی از احتمال حمله نیرو‌های نظامی روسیه به کی‌یف پایتخت اوکراین سخن می‌گوید. مشخص نیست او دو سرزمین به دامان اوکراین بازگردند، همچون کریمه به خاک روسیه ضمیمه شوند یا دو دولت خودخوانده باقی بمانند.
با فرض اینکه این دو سرزمین همچنان به صورت خودخوانده، خود را دو کشور مستقل ببینند، از آنجایی که احتمالا تنها توسط روسیه و بلاروس به رسمیت شناخته شوند، شانسی برای ارتباط با جهان نخواهند داشت. از آنجایی که از نظر عمده کشور‌های جهان چنین کشور‌هایی وجود ندارد، پس گذرنامه‌های آن‌ها نیز به رسمیت شناخته نخواهد شد. سفر به این سرزمین‌ها یا خروج شهروندان این دو جمهوری خود خوانده به دیگر کشور‌ها با مسائل و چالش‌های جدی حقوقی روبه رو خواهد شد. این‌ها به جز تحریم‌هایی است که به گفته کشور‌های غربی علیه آن‌ها اعمال خواهد شد.
با این وجود ارائه صد‌ها هزار پاسپورت روسی میان مردمان این دو منطقه تا حدودی می‌تواند چالش‌های حقوقی وضعیت شهروندان این مناطق را کاهش دهد.
منازعه اوکراین، اما همچنان ادامه دارد و هنوز مشخص نیست تکلیف این دو منطقه چه خواهد شد.
منبع: یورونیوز