اقتصاد۲۴- شاید کمتر کسی فکر می‌کرد روزی جو بایدن برای متوقف کردن کشورگشایی‌های پوتین دست بر مهم‌ترین سلاح تاب‌آوری رییس‌جمهور روسیه در شرایط بحرانی بگذارد؛ انرژی. روز سه‌شنبه رییس‌جمهور امریکا «حذف واردات نفت، گاز و سایر حامل‌های انرژی از روسیه» را رسما اعلام کرد تا بزرگ‌ترین تحریم ممکن را علیه این کشور وضع کرده باشد. بریتانیا نیز اعلام کرده که «واردات نفت و فرآورده‌های نفتی از روسیه تا پایان سال ۲۰۲۲ به تدریج حذف می‌شود». بایدن پس از فرمان ممنوعیت واردات گفت که «شریان اصلی اقتصاد این کشور را هدف قرار داده است». پس از این نیز وزارت خزانه‌داری امریکا به «وارد‌کنندگان نفت، محصولات نفتی، ال‌ان‌جی و زغال‌سنگ از روسیه تا ۲۲ آوریل مهلت داد تا به معاملات خود پایان دهند». البته پیش‌بینی می‌شد که اتحادیه اروپا به دلیل وابستگی بیشتر به انرژی روسیه، در کنار امریکا برای ممنوعیت واردات انرژی قرار نگیرد که سخنان جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا مهر تایید بر آن پیش‌بینی بود؛ او روز سه‌شنبه گفت که «اروپا در این مورد از واشنگتن پیروی نمی‌کند.»
کمی پس از امضای فرمان بایدن، قیمت نفت به حدود ۱۳۱ دلار در هر بشکه (البته روز چهارشنبه در پی اعلام آتش‌بس جدید از سوی روسیه برای خروج غیرنظامیان از اوکران قیمت نفت به ۱۲۵ دلار کاهش یافت) و قیمت سوخت در امریکا نیز به بالاترین رقم ۱۴ سال اخیر رسید. البته این فرمان بر قیمت سبد اوپک نیز تاثیر داشته؛ از اول تا ۸ مارس قیمت از ۱۰۳ به ۱۲۷ دلار افزایش یافت؛ ۲۳ درصد جهش. اگرچه که این قیمت‌ها فرصت‌های خوبی برای صادرکنندگان بزرگ نفتی مانند عربستان و عراق فراهم می‌کند تا با استفاده از آن بودجه نامتوازن خود را پوشش دهند؛ اما سهم ایران از این نوسان قیمتی به دلیل باقی ماندن تحریم‌های نفتی، تقریبا هیچ است و به نظر نمی‌رسد ورود نفت ایران به بازار حداقل در کوتاه‌مدت میسر باشد، چراکه واشنگتن به دنبال راه جبران دیگری برای پوشش کسری عرضه نفت در بازار است که به نظر می‌رسد استفاده از پتانسیل صادرات نفت ونزوئلا باشد. پیش از امضای فرمان نفتی توسط بایدن، تنی چند از مقامات امریکا با مقامات دولتی کاراکاس در کاخ ریاست‌جمهوری مادورو دیدار کردند. بر اساس آنچه رسانه‌های خارجی از این دیدار گفته‌اند: «کم کردن فشار تحریمی به ونزوئلا بخشی از تلاش‌های دیپلماتیک برای کاهش تبعات تحریم نفت روسیه در جهان است.»
بیشتر بخوانید: واکنش اوپک به اتفاقات بازار نفت
کشوری با بیشترین تحریم
خبرگزاری آناتولی در گزارشی اعلام کرد که «از زمان دستور اعزام نیرو به اوکراین توسط پوتین تا روز سه‌شنبه، ۲۷۷۸ تحریم جدید علیه این کشور صادر شده تا مجموع این تحریم‌ها به رقم ۵۵۳۲ برسد.» تا پیش از آغاز جنگ در اوکراین، بیشترین تحریم‌ها به ایران با حدود ۳۶۱۶ اختصاص داشت. نکته دیگر در این است که سوییس که عمدتا مواضع میانه‌رو‌تری را در خصوص تنش‌های بین‌المللی اتخاذ می‌کرد، طی روز‌های اخیر به کشوری تبدیل شد که بیشترین تحریم؛ ۵۶۸ مورد را علیه روسیه اعمال کرده و پس از آن اتحادیه اروپا با ۵۱۸ مورد در مکان دوم قرار گرفته است. تاثیر این تحریم‌ها تنها بر کاغذ نیست و مستقیما ذخایر ارزی خارجی روسیه را نشانه گرفته است؛ بر اساس تخمین خبرگزاری‌های راشاتودی، تا روز دوشنبه حدود ۴۰۰ میلیارد دلار از ذخایر ارزی بانک مرکزی روسیه مسدود شد. این میزان دارایی مسدود شده در کنار ممنوعیت واردات انرژی از روسیه توسط امریکا می‌تواند بر انقباض درآمدی دولت روسیه بیفزاید که در این صورت پیروزی در جنگ یا حتی ادامه دادنش برای طولانی مدت به ضرر اقتصاد روسیه خواهد بود. اگرچه که سفارت روسیه در امریکا نظر دیگری داشته و اعلام کرده که «محصولات انرژی روسیه باکیفیت و رقابتی هستند و مسکو می‌داند که این واردات را باید به کجا هدایت کند.» ارزش روبل چند دقیقه پس از امضای فرمان ممنوعیت واردات انرژی سقوط آزاد داشت و بر اساس گزارش‌های رسمی از ابتدای سال جاری تا روز سه‌شنبه، ۵۰ درصد کاهش ارزش داشته است.
رکود بلندمدت بر جهان حاکم می‌شود؟
نگرانی در خصوص حاکم شدن رکودی بلندمدت در جهان به دلیل بالا رفتن قیمت انرژی، پس از تحریم نفت روسیه توسط امریکا تشدید شد. به خصوص اینکه اقتصاد جهانی پس از دو سال و نیم دست و پنچه نرم کردن با کرونا، به‌طور کامل خود را بازیابی نکرده و انتظار می‌رود افزایش قیمت انرژی طی روز‌های آتی رکورد‌های قبلی خود را جابه‌جا کند؛ در حال قیمت خرده‌فروشی بنزین در امریکا به رقم ۴.۱۷۳ رسید که بالاترین رقم طی ۱۴ سال اخیر و از زمان رکود بزرگ سال ۲۰۰۸ است. در آن سال به دلیل بحران مالی جهانی و سقوط بازار‌های سرمایه‌ای، رکودی فراگیر جهان را در برگرفته بود. مقایسه تبعات رکود بزرگ سال ۲۰۰۸ و اثراتی که جنگ روسیه و اوکراین ایجاد کرده، نشان می‌دهد ورود به فاز رونق پس از پاندمی کرونا، طولانی خواهد شد. به خصوص آنکه معاون نخست وزیر انگلیس پیش‌بینی کرده «که این جنگ ممکن است از چند ماه تا چند سال به طول بینجامد»، بنابراین بازار‌ها و به خصوص بازار نفت باید خود را برای روز‌های پرچالشی آماده کند.
اگرچه به نظر می‌رسد همکاری جهانی در خصوص ثبات در بازار در حال وقوع است؛ در این راستا فاتح بیرول، دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی گفت که «برخی اعضایش ۶۰ میلیون بشکه از ذخایر استراتژیک نفتی خود را که ۴ درصد کل ذخایر استراتژیک این آژانس را تشکیل می‌دهد روانه بازار می‌کنند تا جلوی افزایش بیشتر قیمت نفت را بگیرند.» از سوی دیگر مقامات امریکا با مادورو نیز دیدار کردند که با استناد به سخنان ساکی، سخنگوی کاخ سفید در راستای مساله ذخایر انرژی بوده است.
وال‌استریت ژورنال مدعی شد: «رهبران عربستان و امارات از برقراری تماس تلفنی با جو بایدن برای گفتگو در مورد بحران اوکراین و قیمت نفت خودداری کردند.»
نفت ایران چه می‌شود؟
امریکا به دنبال جایگزین روسیه در بازار‌های جهانی است؛ پیش از امضای فرمان ممنوعیت واردات انرژی روسیه به امریکا، هیاتی از این کشور با مادورو در ونزوئلا دیدار کردند. با استناد به گفته‌های رییس‌جمهور این کشور نشست «قابل احترام، صمیمانه و بسیار دیپلماتیک» بوده و گویا موافقت ضمنی نیز برای دیدار دوم با این هیات داشته است. این امر می‌تواند زمینه بازگشت نفت ونزوئلا به بازار باشد؛ گزارش ژانویه اوپک نشان می‌دهد که این کشور در دسامبر ۲۰۲۱ حدود ۸۰۰ هزار بشکه نفت در روز تولید کرده که افزایش ۷۷ درصدی نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۰ داشته است. در ژانویه سال جاری و در بازه‌ای نیز تولید روزانه یک میلیون بشکه‌ای برای این کشور به ثبت رسیده بود. مقایسه آنچه در فضای دیپلماسی میان امریکا و ونزوئلا رخ داده و گزارش‌هایی که از تولید نفت این کشور منتشر می‌شود، نشان می‌دهد که امریکا با هدف ارتقای تولید این کشور پا به ونزوئلا گذاشته، چراکه شرکت‌های فناوری امریکا قادرند ظرف مدت کوتاهی تولید این کشور را «میلیونی» کنند.
این امر می‌تواند گویای این موضوع نیز باشد که نفت ایران فاصله معناداری تا ورود به بازار‌ها حتی در شرایط تحریم نفت روسیه توسط امریکا دارد. این فاصله را طولانی‌تر شدن روند مذاکرات و خواسته‌های روسیه، سخت‌تر نیز کرده است. در حالی عمده اعضای اوپک‌پلاس در حال استفاده از مزایای نفت ۱۳۱ دلاری هستند که ایران نمی‌تواند از آن بهره‌ای ببرد. از سوی دیگر امریکا مشغول رایزنی‌های دیپلماتیک با ونزوئلا برای پر کردن جای خالی روسیه است، کشوری که بار‌ها محموله‌های سوخت و میعانات گازی از ایران وارد کرده بود.