اقتصاد۲۴- روز‌های آخر سال که می‌رسد، مجموعه‌ای از اخطار‌ها و هشدار‌ها شبکه‌های اجتماعی و صداوسیما را فرا می‌گیرد و آن این است که روز چهارشنبه سوری را شهروندان امن سپری کنند و تا حد امکان این شب جشن ایرانی را به سلامت و بدون آتش سوزی و انفجار و مشکلات عدیده بگذرانند.
چهارشنبه سوری، یکی از جشن‌های سنتی ایرانی است که در غروب آخرین سه‌شنبه سال خورشیدی و پیش از فرارسیدن نوروز برگزار می‌شود و شامل رسوم مختلفی از آتش‌افروزی و آتش‌بازی تا خوردن آجیل مشکل‌گشا، دورهمی‌های خانوادگی، قاشق‌زنی و... می‌شود که برخی از این آداب‌ورسوم متاسفانه به فراموشی سپرده شده‌اند و در مقابل مواردی، چون آتش بازی و استفاده از انواع مواد انفجاری به شکل عجیبی در آن رشد کرده است. چهارشنبه سوری از پرشورترین رسوم مقدماتی نوروز در اقصی نقاط ایران است و آتش، مهم‌ترین عنصر آن به شمار می‌رود و نامش نیز از شعله‌های آتش گرفته شده است؛ هرچند که امروزه استفاده از مواد آتش‌زا و انفجاری، این جشن را به مراسمی پرمخاطره تبدیل کرده است که صدمات جسمی و حتی مرگ افراد را در پی دارد. این جشن وابسته به هیچ مذهب یا قومیتی نیست و از مسلمان تا زرتشتی، مسیحی و... در این جشن شرکت کرده و آن را از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌کنند.
سال‌ها دهه ۶۰ و ۷۰ که این سنت به حکمی نانوشته ممنوع بود، جنس اخطار‌ها نوع دیگری بود، اما از اوایل دولت اصلاحات و با آزاد شدن سنت قدیمی ایرانیان یعنی جشن چهارشنبه سوری، اما روند تغییر کرد و در نهایت پس از دوره‌های افراط حالا به مرحله متعادل تری رسیده است و در یک دهه اخیر برخی از وسایل آتش بازی حتی به راحتی و به طور قانونی وارد می‌شوند و خرید و فروش آن در روز‌های منتهی به چهارشنبه سوری افزایش پیدا می‌کند.
بازار بزرگ مواد محترقه برای آخرین چهارشنبه سال
حالا دیگر بازار خرید و فروش ابزار آتش‌بازی پایان سال روز‌های آخر اسفند را از همیشه داغ‌تر کرده، اما باید توجه کرد که این ترقه‌بازی آخرین چهارشنبه سال ایرانیان، جنبه‌های دیگری هم، چون برآورد مالی نیز دارد و از قضا با گسترده‌تر شدن وسایل این جشن بزرگ دورهمی دیگر فقط مساله یک ترقه بازی ساده نیست بلکه با محصولات متنوعی مواجه هستیم که بخش زیادی از آن نیز از بنادر چین به سمت ایران بارگیری می‌شوند.
چین در سال‌های اخیر یکی از اصلی‌ترین مراکز ارسال وسایل مختلف آتش بازی به ایران بوده است. وسایل و ابزاری که هر چند برای آنان هزینه بیشتری از انواع ترقه دست ساز باید پرداخت، اما با توجه به پیشینه و سابقه این کشور در انواع آتش بازی‌ها و تولید انواع ابزار آن، حداقل ایمنی بیشتری در آن وجود دارد.
پیش از این برای خرید ترقه و انواع وسایل آتش بازی شب چهارشنبه سوری باید در سطح شهر و پشت چراغ قرمز‌ها وقت و زمان صرف می‌شد و یا به سراغ برخی لوازم تحریری‌های نزدیک برخی مدارس سطح شهر می‌رفتیم یا به جستجو در خیابان هایی، چون انقلاب باید پرداخته می‌شد. در سال‌های اخیر، اما روند خرید این ابزار نیز با تغییرات جدی مواجه شده است و حالا به سادگی با چند کلیک در فضای مجازی، شبکه‌های اجتماعی و حتی سایت‌ها می‌توانید اقلام مورد نظر را سفارش بدهید و خریداری کنید.
از سوی دیگر در سال‌های گذشته بار‌ها لیست اقلام آتش بازی مجاز توسط وزارت دفاع منتشر شده است، اما به نظر می‌رسد که نوجوانان و جوانان هم چنان علاقمند به استفاده از وسایل غیرمجاز و پرسرو صدا هستند و همچنان بازار خرید و فروش مواد محترقه خطرناک و غیر مجاز گرم‌تر از نوع مجاز و بی سرو صدای آن است.
از مواد مجاز تا محترقه‌ها غیرمجاز
برای مثل ابزار آتش بازی، چون چلچله، آبشار، کهکشان، موشک، فرفره، پروانه کوچک و بزرگ، فشفشه دستی و روکیکی و بالن آرزو‌ها را باید … از جمله اقلام مجاز دانست و در مقابل ابزاری که با نام سیگارت، نارنجک و …. خرید و فروش می‌شوند از مواد محترقه غیر مجاز هستند که متاسفانه طرفداران بیشتری نیز دارند و یکی از بدترین موارد را باید نارنجک اکلیلی یا ترقه اکلیل سرنج دانست. پیش از این بیشتر مشتریان برای خرید این مواد محترقه غیرمجاز به بورس آن یعنی محدوده خیابان مولوی، پانزده خرداد و … مراجعه می‌کردند، اما حالا بسیار ساده‌تر قابل فروش است. قیمت هر کیلو اکلیل سرنج روز دوشنبه، ۲۳ اسفند ماه ۲۷۰ هزارتومان خرید و فروش می‌شد و به نظر می‌رسد این مقدار برای ساخت چند صد ترقه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اما از سوی دیگر اگر به سراغ سایت‌های مجاز بروید با بازار گرم خرید و فروش این وسایل آتش بازی رو به رو می‌شوید و این وسایل اگرچه نسبت به غیرمجاز‌ها مشتری کمتری دارند، اما بازار خرید و فروش آن‌ها بی رونق نیست.
در این بازار آبشار جرقه‌ای میکس ۷۷ هزار تومان، منور ۲۰زمانه به قیمت ۳۵هزار تومان، آبشار دوقلو بسته دوتایی ۱۱ هزار تومان، روکیکی ۲۵ هزار تومان و فشفشه موشکی ۳۱ هزار تومان و کهکشان تک شوت را ۴۵ هزار تومان قیمت گذاری کرده اند.
هم جنین آبشار مینا ۲۵ هزارتومان، رز ۲۷ هزار تومان، شقایق ۳۲ هزار تومان و بالن آرزو‌ها هر کدام ۱۵ هزار و پانصد تومان خرید و فروش می‌شود.
مواد محترقه و آتش بازی قانونی دیگری نیز وجود دارند که قیمت‌های بالاتری دارند مثلا کهکشان ۹ شوت، با قیمت ۳۰۰ هزار تومان، کهکشان ۲۵ شوت نیز با قیمت ۱ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان در اختیار مشتری قرار می‌گیرد. اگرچه آمار و ارقام رسمی درباره گردش مالی مواد محترقه و گردش مالی وسایل آتش بازی در کشور وجود ندارد، اما با همین ارقام نیز می‌توان به گردش مالی بالای این محصولات در روز‌های منتهی به چهارشنبه سوری دست یافت.
یک گردش مالی چند صدمیلیاردی
تعداد خانوار‌های ایرانی در بهار سال ۱۴۰۰ بیش از ۲۶ میلیون برآورد شده است، و اگر به صورت میانگین هر خانوار فقط یکی از این مواد محترقه را بخرد، می‌توان به صورت کلی به آماری از گردش مالی این مواد محترقه رسید.
ارزانترین وسیله آتش بازی شب چهارشنبه سوری ۳۰ هزار تومان است و گران‌ترین آن چند صد هزار تومان، اگر فرض کنیم هر خانواده به طور میانگین فقط ۳۰ هزار تومان برای این وسیله هزینه کند به رقمی حدود ۷۸۰ میلیارد تومان می‌رسیم که شاید پایین‌ترین رقم برآوردی ممکن باشد.
حتی اگر این هزینه را بر اساس تنها نیمی از خانواده‌های ایرانی تصور کنیم یعنی به جای ۲۶ میلیون خانوار ایرانی فرض کنیم تنها ۱۳ میلیون خانوار در کشور و به صورت حداقی فقط ۳۰ هزار تومان برای این جشن هزینه وسایل آتش بازی بپردازد، به رقمی معادل ۳۹۰ میلیارد تومان خواهیم رسید.
بیشتر بخوانید: افزایش کنترل مراکز فروش مواد محترقه خطرناک
یعنی حتی با حداقل گرفتن قیمت و حداقل فرض کردن محصول که تنها یک عدد توسط نصف خانوار‌های ایرانی خریداری شود باز هم به رقیم چند ده میلیاردی می‌رسیم که برای چنین جشنی توسط خانواده‌ها هزینه خواهد شد.
حال کافی است این ارقام را به جای ۱۳ میلیون خانوار، ۱۰ میلیون خانوار ایرانی یعنی تنها یک سوم تصور، و هزینه انجام شده توسط این ۱۰ میلیون خانوار را برای آن شب ۵۰ هزار تومان فرض کنید، به رقم عجیب ۵۰۰ میلیارد تومان هزینه برای یک شب خواهید رسید.
حتی پیش از این مجیدرضا حریری، «نایب رئیس اول اتاق بازرگانی ایران و چین» در سال ۱۳۹۷ درباره گردش مالی چهارشنبه سوری گفته بود «اگر به‌طور متوسط هر فردی در چهارشنبه آخرسال، ۱۰ هزار تومان هزینه مواد محترقه داشته باشد، رقمی معادل ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلیارد تومان در سراسر ایران خرج می‌شود.»
با تصور این ارقام دیگر عجیب نیست که چرا بسیاری از مدت‌ها پیش از فرارسیدن ماه اسفند به دنبال ثبت سفارش مواد جشن‌های آتش بازی در چین هستند و یا تلاش می‌کنند حتی گاه به صورت قاچاق نیز این کالا‌ها را وارد کشور کنند. هر چند که بازار این کالا محدود به مدت زمان خاصی است، اما گردش مالی ۱۰۰۰ میلیارد تومانی نیز رقمی نیست که به راحتی از آن بگذرند.
هر چند چهارشنبه سوری سال ۱۳۹۸ و سال ۱۳۹۹ پس از شیوع گسترده و جهانی ویروس کرونا بیش از هر سال موجب بی رونق شدن بساط چهارشنبه سوری در کشور شد، اما گردش مالی آن را می‌توان همچنان چند صد میلیارد تومانی دانست. از سوی دیگر امسال و امشب، پس از واکسیناسیون عمومی در کشور و رونقی که روز‌های اخیر بازار فروش این مواد آتش بازی و حتی مواد محترقه در کشور داشته، پیش بینی این که با واردات و فروش گسترده و احتمالا بازار بزرگ چند صدمیلیونی این وسایل مواجه خواهیم شد، دیگر اصلا عجیب نیست.