اقتصاد۲۴- در این دو سال گذشته، اگرچه کرونا بر حوزه‌ی فرهنگ و هنر تأثیرات مخرب بسیاری برجای گذاشت، اما کتاب توانست تا حد زیادی از این خطر جان سالم به در ببرد و نه تنها با رویکرد‌های منفی کرونا روبرو نشد بلکه با تجارب تازه توانست به شکل دیگری ادامه‌ی حیات دهد.
سایه‌ی سنگین کرونا، مرگ و میر، بیماری، مشکلات معیشتی و... سال ۱۴۰۰ را به یکی از تیره‌ترین سال‌ها در حوزه‌ی فرهنگ و هنر بدل کرد، اما تأثیر این مسائل بر حوزه‌ی کتاب متفاوت بود. وجود فعالیت‌های مثبتی همچون نمایشگاه مجازی کتاب، نمایشگاه مجازی استان‌ها و... توانست کتاب را از گزند کرونا نجات بخشد. از سوی دیگر، در دوره‌ی پاندمی، فروش آنلاین کتاب به صورت گسترده، پدیده‌ای بود که پیش از این حوزه‌ی کتاب در چنین ابعادی با آن آشنا نبود.
اگرچه حوزه‌ی نشر همچنان از مسائل مختلفی مانند سانسور، عدم ثبات قیمت کاغذ و... رنج می‌برد، اما در دوره‌ای که کرونا بسیاری از مشاغل را زمین گیر کرد، بازار نشر توانست همچنان خود را سرپا نگه دارد
شاید یکی از مهم‌ترین اتفاقات حوزه‌ی کتاب در دوران کرونا را بتوان برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب دانست که در دومین دوره‌ی برگزاری خود با فروش حدود ۹ میلیارد تومان، در اولین روز، توانست رکورد تازه‌ای در فروش کتاب را به ثبت برساند. اما با این همه، مشکلات حوزه‌ی نشر، مشکلاتی ریشه‌ای هستند که برگزاری و فروش در چنین نمایشگاه‌هایی هم مسکن‌هایی است که به آن تزریق می‌شود.
انتظار می‌رود در سال جدید و با تغییر دولت و معاونت فرهنگی وزارت ارشاد، به حل مشکلات زیرساختیِ نشر توجه بیشتری شود.
«اعظم کیان افراز»، مدیر انتشارات افراز در گفتگو با «اقتصاد ۲۴» در خصوص جابه جایی دولت‌ها و تأثیر آن‌ها بر صنعت نشر بیان کرد: «اکنون که چند ماهی از جابجایی مدیران دولتی می‌گذرد، ما هنوز تغیری در سیاست‌های کلان وزارت فرهنگ شاهد نیستیم.»
او ادامه داد: «البته نمایشگاه مجازی کتاب یکی از اتفاقات خوب حوزه‌ی نشر بود، اما این را نمی‌توان دستاورد دولت تازه نامید و هنوز تغییر محسوسی از سوی مدیران فرهنگی شاهد نیستیم و در واقع تغییرات به گونه‌ای نیست که بتوان نمود عینی برای آن‌ها آورد.»
کیان افراز با بیان این که سیاست‌های کلان در حوزه نشر همواره ثابت بوده اند اظهار کرد: «تجربه‌ی سی ساله من در حوزه نشر نشان می‌دهد که با تغییر دولت ها، تغییر چندانی در حوزه کتاب و صنعت نشر اتفاق نمی‌افتد. به طور مثال مساله‌ی سانسور در دولت‌های مختلف ثابت بوده و اجازه‌ی انتشار، تنها بستگی به عقاید شخصی کسی دارد که متن را می‌خواند و مجوز را صادر می‌کند. در بعضی مواقع این شخص سخت گیر و در مواقعی هم آسان گیر است و به سادگی کتاب منتشر می‌شود. در واقع این اشخاص هستند که در دولت‌های مختلف نظر خود را به کتاب تحمیل می‌کنند و ساز و کار سانسور در دولت‌های مختلف تغییری نمی‌کند. ما همچنان اسامی‌ای داریم که در هیچ دولتی مجوز انتشار آثارشان صادر نمی‌شود.»
این ناشر با بیان این که کرونا تغییرات گسترده‌ای در حوزه‌ی فرهنگ و هنر ایجاد کرد گفت: «با وجود کرونا مشخص شد که آسیب پذیرترین حوزه، همین فرهنگ و هنر است، اما خوشبختانه با پیشرفت تکنولوژی و فضا‌هایی که در شبکه‌های مجازی ایجاد شد، کتاب توانست از رکود صد درصدی نجات پیدا کند، اما همچنان وضعیت همانطور که بوده هست. در ابتدای پاندمی، ناشران و کتابفروشان نمی‌دانستند چه باید بکنند و سردرگم شده بودند، اما رفته رفته شکل و نوع برخورد با کرونا را آموختند.»
بیشتر بخوانید: نمایشگاه مجازی کتاب، دستاوردی تازه در اقتصاد فرهنگی/ رکورد میلیاردی فروش کتاب در اوج رکود اقتصادی
کیان افراز با اشاره به قیمت کاغذ بیان کرد: «یکی از مهم‌ترین مشکلات حوزه نشر، قیمت کاغذ است که هرگز ثبات نداشته و بالا و پایین‌های زیادی دارد. عدم ثبات قیمت کاغذ باعث می‌شود که وضعیت کتاب همچنان به شکل سنتی باقی بماند. تیراژ‌های دویست و سیصدتایی، اتفاق غم انگیز و تأسف آوری است که کسی به آن توجه نمی‌کند؛ تیراژ‌هایی که در دهه‌ی هفتاد و حتی هشتاد بین سه تا پنج هزار تا بود امروز به عدد عجیب دویست و سیصد رسیده است، این در حالی است که انتظار می‌رود دست کم رمان‌ها با تیراژ‌های بالاتری منتشر شوند.»
او افزود: «حوزه نشر به رکود رسیده و نفسش به شماره افتاده است. ناشران بسیاری را می‌شناسم که در این مقطع دفاتر خود را تعطیل کرده و خانه نشین شدند. در حال حاضر اجاره بها یا قیمت خرید یک مکان برای انتشارات، هم قیمت هزینه‌ای است که یک رستوران دار برای مکان خود پرداخت می‌کند در صورتی که باید تعرفه‌ای ایجاد شود تا از ناشران حمایت شود و هزینه‌ی کمتری برای اجاره بها یا خرید مکان متقبل شوند.»
مدیر انتشارات افراز با بیان این که ناشران نیازمند حمایت هستند اظهار کرد: «ناشر و تولیدکننده کم نیست، اما محل عرضه و ویترین، به شدت محدود است. با این هزینه‌های سنگین اجاره، کمترین کسی میل به راه اندازی کتابفروشی دارد. شاید سال‌های قبل علاقه‌مندان بیشتری برای تأسیس کتابفروشی حاضر بودند، اما امسال تعداد آن‌ها خیلی کمتر شده است. باید تدبیری اندیشیده شود که علاقه‌مندان بتوانند با تشویق و حمایت دولت، کتابفروشی تأسیس کنند.»
او با بیان این که مرگ کتابفروشی‌ها بسیار غم انگیز است بیان کرد: «اگرچه این روز‌ها فروش کتاب به صورت مجازی، جای خود را در میان مخاطبان باز کرده است، اما فرهنگ رفتن به کتابفروشی و لمس کتاب، لذتی است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت و فروش فیزیکی کتاب همچنان باید در اولویت باشد.»
کیان افراز با بیان این که باید از کتابفروشی‌های مستقل و کوچک حمایت شود گفت: «این کتابفروشی‌ها با وجود فضای مجازی و کتابفروشی‌های بزرگ و زنجیره‌ای که در مال‌های بزرگ هستند، به سختی ادامه حیات می‌دهند و در همین سال‌ها شاهد بودیم که بسیاری از آن‌ها به تعطیلی کشیده شده اند و این فاجعه‌ای است که بازار نشر در سال‌های اخیر، به خصوص با آمدن کرونا، با آن روبرو شده و برای جلوگیری از پیشرفت این اتفاق باید تدبیری اندیشیده شود.»
او در پایان سخنان خود با اشاره به این که امیدوار است سال آینده، سال بهتری برای حوزه‌ی نشر و کتاب باشد بیان کرد: «انتظار می‌رود در سال پیش رو، سخت گیری‌ها و نگاه‌های سلیقه‌ای حذف شوند و اعتماد مخاطب به نشر ایران بازگردانده شود. همچنین برای اینکه شور و شفعی به بازار کتاب تزریق شود باید اسامی ممنوعه و لیست سیاه دور ریخته شود و شاعران و نویسندگان نام آشنا بتوانند با تولید آثار جدید، شور و شوقی در بازار نشر ایجاد کنند تا مخاطبان و علاقه‌مندان بار دیگر آثار مؤلفان مورد علاقه‌ی خود را خریداری کنند. امیدوارم در سال جدید، نام هیچ نویسنده‌ای در لیست سیاه نباشد.»