اقتصاد۲۴- میرا قربانی فر - اصلی‌ترین صادرات ایران در همه دهه‌های اخیر نفت و گاز و فرآورده‌های این حوزه بوده است. صادرات انرژی شریان تنفسی اقتصاد ایران است و حتی زیر فشار تحریم‌ها نیز هم چنان این شریان حیاتی اقتصاد ایران شاید تنگ شده، اما قطع نشده است. با این توضیح می‌توان درک کرد که چطور اقتصاد ایران به شکلی آشکار وابسته به نوسانات قیمت نفت در جهان است. جنگ اوکراین و روسیه، کیلومتر‌ها دورتر از مرز‌های ایران آغاز شد و جریان دارد، اما تاثیر مستقیم بر حوزه نفت و گاز ایران داشته است و جهان امروز بدون تردید جهان این بهم پیوستگی هاست. بهم پیوستگی‌هایی که قابل انکار نیستند در اقتصاد خود را به سرعت به رخ می‌کشد. نتیجه حمله روسیه به خاک اوکراین در حالی صعود نفت تا سقف ۱۴۰ دلار و در نهایت عقب نشینی آن تا کانال ۹۰ دلار شد و این تنها یکی از تاثیرات یک جنگ در سوی دیگر جهان بر قیمت انرژی در جهان بوده است. از سوی دیگر مساله ایران در حوزه فروش نفت وابسته به مذاکرات احیای برجام در وین است، مذاکراتی که حالا پیوندی نیز با مساله روسیه و اوکراین یافته و به نظر می‌رسد تمام این قطعات چنان پازل در حال ساخت تابلو بزرگ است، تابلویی که شاید بازنمایی از قدرت بازی ایران در زمین اقتصاد انرژی باشد.
«سیدمحمدعلی خطیبی طباطبایی» نماینده اسبق ایران در اوپک و کارشناس در حوزه بین الملل نفت است. با توجه به افزایش تقاضای خرید نفت در جهان و حتی مذاکرات اخیر ونزوئلا و آمریکا در کنار مساله تحریم‌های روسیه و مذاکرات احیای برجام و در نهایت نگاهی به وضعیت فروش نفت ایران در سال ۱۴۰۱ سبب شد به سراغ این کارشناس قدیمی و مدیر سابق ایران در اوپک برویم تا نظرات وی در این زمینه را جویا شویم.
نماینده اسبق ایران در اوپک درباره پیش بینی خود از وضعیت فروش نفت ایران در سال ۱۴۰۱ می‌گوید: «برای سال آینده با توجه به تحولات پیش آمده نمی‌توان به صورت قطع و یقین یک حالت را پیش بینی کرد، مگر این که در دو سناریو وضعیت را پیش بینی کنیم.
اول این که تحریم‌ها برداشته نمی‌شود و با وضعیت فعلی و همان که در بودجه نوشته می‌شود و با صادرات حدود یک میلیون و دویست هزار بشکه بخواهیم ادامه بدهیم که با همین قیمت‌هایی که فعلا هست، روند ادامه خواهد یافت.
سناریوی دیگر این است که تحریم‌ها برداشته شود و ما بتوانیم به ظرفیت واقعی صادرت خودمان برگردیم و تا حدود دو میلیون و ۵۰۰ بشکه صادرات داشته باشیم.»
خطیبی در ادامه نیز با اشاره به مساله احیای برجام و فروش حقیقی یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه نفت و این که آیا بدون برجام می‌توان به فروش واقعی و بازگشت پول رسید نیز به «اقتصاد ۲۴» می‌گوید: «ما اکنون اطلاعات رسمی در این مورد نداریم، درست هم نیست که در زمان تحریم، آمار و ارقام افشا شود، اما نکته‌ای که منابع بین المللی می‌گویند حدود یک میلیون و دویست هزار بشکه به صورت روزانه، صادرات انجام می‌شود و با توجه به تغییراتی که اکنون در بازار نفت جریان دارد و قیمت‌های نفت از حدود ۵۰، ۶۰ دلار به ۱۰۰ دلار رسیده پس فروش ما نسبت به سال قبل بهتر و قیمت‌ها تقریبا دو برابر شده و این درآمد دولت را افزایش می‌دهد؛ بنابراین فکر می‌کنم درآمد دولت افزایش پیدا خواهد کرد و اگر تحریم‌ها برداشته شود آن وقت صادرات بالا می‌رود و درآمد‌ها دو برابر می‌شود. اگر تحریم‌ها برداشته شود، درآمد فعلی دوبرابر می‌شود.»
این کارشناس درباره این که اگر تحریم‌ها برداشته شود آیا ایران ظرفیت و کشش صادرات را دارد یا خیر نیز به «اقتصاد ۲۴» می‌گوید که: «در مورد مسائل فنی نمی‌توانم اظهار نظر قطعی کنم، اما قبل از تحریم‌ها ما چیزی حدود دو میلیون و ۲۰۰ تا دو میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه صادرات داشتیم. الان مدتی است که صادرات انجام نشده و از نظر فنی باید کار‌هایی انجام شود که بتوانیم توان قبلی را احیا کنیم. البته در برخی اظهارات می‌گویند این کار‌ها انجام شده و مدتی است که روی این موضوع کار می‌کنند تا ظرفیت را برسانند به همان ظرفیت قبلی، بنابراین آن طور که گفته می‌شود تا آخر سال آمادگی آن را داریم که ظرفیت قبل از تحریم‌ها را داشته باشیم. البته باید این مساله را نیز در نظر گرفت که وقتی مدتی تولید کمی می‌شود یا تولید نمی‌شود، یک سری چاه‌ها بسته می‌شوند، یک سری چاه‌ها نرخ تولیدشان پایین می‌آید و برگرداندن این‌ها به حالت قبل، یک مقدار زمان نیاز دارد. آن طور که من شنیدم این کار‌ها انجام شده و در سال جدید می‌توانیم به ظرفیت جدید برگردیم.»
این نماینده اسبق ایران در اوپک درباره بازیگرانی که می‌توانستند یا هنوز می‌توانند جای ایران در صادرات نفت را بگیرند نیز می‌گوید که: «وقتی ایران از بازار خارج شد فقط یک کشور نبود که جای صادرات ایران را گرفت بلکه چندین کشور جای ایران را پر کردند. به هرحال فقط یک کشور نمی‌توانست جای ایران را پر کند، بنابراین بخشی از مشتری‌های ما را عراق جواب داد، بخشی دیگر را عربستان و بخشی حتی روسیه. تعدادی از کشور‌های بودند که جای ما را پر کردند و با توجه به این که اکنون تقاضا قوی است پیش بینی شده که در سال جدید میلادی، رقمی در حدود سه میلیون و سیصدهزار بشکه، تقاضای جدید به وجود می‌آید و با توجه به این رقم که تقاضای جدید بالاست، یک میلیون و سیصد رقم خوبی است.»
بیشتر بخوانید: ایران چگونه از فرصت درخشان نفت ۱۳۰ دلاری استفاده کند؟ / در هم‌تنیدگی حمله روسیه و احیای برجام در معادلات اقتصادی
خطیبی در ادامه نیز گفت: «با توجه به رشد تقاضا و بحث اوکراین و روسیه و تحریم نفت روسیه توسط آمریکا، اکنون تکیه روی تقاضاست. تقاضای قوی باعث می‌شود که همه کشور‌ها بتوانند با تمام ظرفیتشان تولید کنند، چون مازاد نداریم؛ بنابراین فکر می‌کنم مشکلی برای ایران به وجود نمی‌آید و ایران می‌تواند با ظرفیت کامل بعد از برداشته شدن تحریم‌ها به بازار برگردد و با ظرفیت کاملش تولید و صادر کند. اگر کشور‌های دیگر نیز تولید داشته باشند، تقاضای سه میلیون و سیصدهزار تقاضای کمی نیست و می‌تواند اضافه تولید بقیه کشور‌ها را نیز جذب کند.»
این کارشناس حوزه انرژی در ادامه و با اشاره به مساله تحریم نفت و گاز روسیه افزود: «تاکنون در مورد تحریم روسیه فقط آمریکا اعلام کرده که نفت و گاز روسیه را تحریم می‌کند و اروپا به این تحریم‌ها نپیوسته است چرا که وابستگی گاز اروپا به روسیه غیرقابل انکار است. ۶۰ درصد از نفت و فرآورده‌های نفتی روسیه به اروپا می‌رفت و حدود ۵ میلیون بشکه صادرات روسیه به اروپا است و همینطور ۴۰ درصد نیاز‌های گاز اروپا را روسیه تأمین می‌کرده است؛ بنابراین اروپا به کمپین تحریم آمریکا نپیوسته و اعلام کرده کماکان نفت و گاز روسیه را دریافت می‌کند و نمی‌تواند تحریم کند به دلیل این که نمی‌تواند جایگزینی برای آن پیدا کند.
وی در ادامه و درباره جایگزینی نفت و گاز نیز گفت: «من به شما اطمینان می‌دهم که هر کشوری که می‌خواهد نفت یا گاز کشوری را تحریم کند اول جایگزین را پیدا می‌کند و بعد تحریم می‌کند. اروپا هنوز برای نفت و گاز روسیه جایگزین پیدا نکرده و نمی‌تواند هم به راحتی پیدا کند چرا که ظرفیت بالایی لازم دارد و تا آن موقع نفت و گاز روسیه را دریافت می‌کنند و تحریم نخواهند کرد. در مورد ایران نیز این درست است که در مورد گاز پتانسیل بالایی دارد، اما این پتانسیل بیشتر در داخل استفاده می‌شود و امکان صادرتش خیلی کمتر است مگر این که سرمایه گذاری‌های جدیدی انجام شود. اگر ایران بخواهد به اروپا گاز بدهد باید از طریق ال ان جی بدهد یا به صورت خط لوله باشد. کشیدن خط لوله زمان بر است و نیاز است که اروپایی‌ها در منابع ما سرمایه گذاری کنند و بعد این کار انجام شود و فکر می‌کنم که این چندین سال زمان می‌برد؛ بنابراین صادرات گاز ایران به اروپا چندان ساده نیست و نیازمند سرمایه گذاری اروپا در منابع ما دارد و انتقال آن طول می‌کشد. من فکر می‌کنم صادرات گاز ایران به اروپا در کوتاه مدت امکان پذیر نیست، چون زیرساخت‌ها آماده نیست.»
خطیبی درباره نقش اوپک نیز به «اقتصاد ۲۴» گفت: «در جلسه اخیر اوپک پلاس تصمیم گرفته شد که ۴۰۰ هزار بشکه سهمیه‌ها اضافه شود، اما مشکل این است که کشور‌ها نمی‌توانند سهمیه هایشان را تولید کنند. اکنون درصد پایبندی‌ها در اوپک پلاس به ۱۳۰ درصد رسیده است، یعنی تعدادی از کشور‌ها نمی‌توانند سهمیه‌های تعیین شده را تولید کنند. خب در این شرایط شما هرچقدر هم سهمیه اضافه کنید و با تمام توان کشور‌ها تولید کنند باز هم پر کردن این سهمیه کار ساده‌ای نخواهد بود.»
او درباره اهمیت نفت ایران و ونزوئلا نیز در این بازار گفت که: «فکر می‌کنم ظرفیت اضافه کشور‌ها برای افزایش نفت خیلی کم است و تنها جایی که با اطمینان می‌توان گفت ظرفیت اضافه دارد ایران است و این ظرفیت اضافی به دلیل تحریم هاست وگرنه ایران نیز با تمام توان تولید می‌کرد.»
بیشتر بخوانید: روسیه مانع صادرات گاز ایران به اروپاست/ بدون FATF از فروش حداکثری نفت خبری نیست
خطیبی درباره مشکل سرمایه گذاری و پایین بودن تولید در سال‌های اخیر نیز به «اقتصاد ۲۴» می‌گوید که: «در سال‌های اخیر متاسفانه سرمایه گذاری مناسبی بر روی صنایع نفت و گاز و انرژی ایران صورت نگرفته و یا خیلی کم بوده است و بدون سرمایه گذاری نیز توان تولید کم می‌شود.»
او در ادامه در توضیح نیز می‌گوید که: «مساله عدم سرمایه گذاری در کنار شیوع کرونا و ضعف شدید تقاضا، باعث کاهش شدید در تولید نفت ایران شده است و اکنون ما ظرفیت تولید بالای نفت داریم، اما توان آن کاهش یافته است.»
نماینده اسبق ایران در اوپک در انتهای سخنانش نیز گفت که: «ببینید چند کشور تاکنون ادعا کرده اند که ما ظرفیت مازاد دارند، اما در عمل می‌بینیم که اینطور نیست، اما ایران و ونزوئلا به دلیل تحریم‌ها که باعث شد از صد درصد ظرفیت خود استفاده نکنند این ظرفیت را دارند، ولی به افزایش توان برای استخراج و تولید نیاز است. چون آمریکا نفت و گاز روسیه را تحریم کرده و روزانه ۶۰۰ هزار بشکه آمریکا از روسیه نفت وارد می‌کرده و این ۶۰۰ هزار بشکه را باید تامین کند به دلیل این که ظرفیت مازادی در کار نیست، می‌بینید که به سراغ ونزوئلا رفته است و حدود ۴۰۰ هزار بشکه قرار است که از ونزوئلا نفت وارد کنند.»