اقتصاد24- کشورهای تولیدکننده نفت خاورمیانه به نظاره آب رفتن سهم خود از بازار نفت نشسته‌اند. تولید آمریکا رو به رشد است و روند رشد آن هیچ نشانی از ملایم شدن ندارد و همزمان، تغییرات جوی و پیشرفت فناوری انرژی پاک، ممکن است رشد تقاضا برای نفت را تا اواسط قرن جاری متوقف کند.
اعضای خاورمیانه‌ای اوپک شامل عربستان سعودی، امارات متحده عربی و کویت معمولاً عمده بار تلاش‌های این گروه برای متعادل کردن عرضه و تقاضا در بازار را به دوش گرفته‌اند و نه تنها سطح بالای تولید آنها به معنای آن است که از آنها خواسته شده کاهش بیشتری در حجم تولیدشان صورت دهند بلکه این کشورها برخلاف سایر اعضای اوپک مانند عراق، پایبندی خوبی به کاهش تولید نشان داده‌اند.
این الگو در جدیدترین دور مدیریت عرضه نفت که در ژانویه آغاز شد، تکرار شده است. عربستان سعودی، امارات متحده عربی و کویت بیش از ۶۰ درصد از سهم کاهش تولید کشورهای عضو اوپک را برعهده گرفته‌اند. در دو ماه نخست اجرای این توافق، کاهش تولید از سوی این سه کشور، ۸۵ درصد از کاهش تولید صورت گرفته توسط اوپک به حساب آمد.
هیچ نشانی از این که نیاز به محدودیت عرضه به این زودی خاتمه پیدا خواهد کرد، وجود ندارد. تولید نفت آمریکا از عربستان سعودی و روسیه که پیش از این بزرگترین تولیدکنندگان نفت جهان بودند، سبقت گرفته است. در بیش از دو سال و نیم گذشته، ۴ میلیون بشکه در روز از تولید نفت از عربستان سعودی کم شده و به تولید آمریکا افزوده شده است. وزارت انرژی آمریکا پیش بینی می‌کند تولید نفت آمریکا تا پایان سال ۲۰۲۰ به ۱۳.۵ میلیون بشکه در روز رشد خواهد کرد. این رقم بیش از مجموع تولید روزانه عربستان سعودی و امارات متحده عربی خواهد بود.
اگر کوتاه مدت برای تولیدکنندگان نفت خاورمیانه پرچالش به نظر برسد، دورنمای بلندمدت ممکن است از آن هم دشوارتر باشد. این توافق نظر وجود دارد که رشد تقاضای جهان برای نفت در حدود نیمه اول قرن جاری به صفر خواهد رسید با این حال درباره زمان وقوع چنین اتفاقی، اختلاف نظر وسیعی وجود دارد اما کشورهایی که روی ذخایر قطعی نشسته‌اند که با روند فعلی تولید، به مدت دهه‌های بسیاری عمر خواهند کرد باید نگران باشند. این ایده که بخشی از ذخایر نفتی آنها ممکن است هرگز تولید نشود کل ارزش ذخایر در خاورمیانه را تغییر می‌دهد و بخشی از این ذخایر ممکن است دیگر ارزشی نداشته باشند.
رشد مستمر قیمت نفت دیگر قطعی نیست و روند آن ممکن است محاسبات برای حفظ یا تولید سریع‌تر ذخایر هیدروکربن عظیمی که زیر ماسه‌ها و دریاهای خاورمیانه وجود دارد را تغییر دهد. یک راه تسریع تولید نفت، گشایش بخش بالادستی نفت (اکتشاف و تولید) به روی سرمایه گذاران خارجی است. این مسئله بی نهایت در عراق موفقیت‌آمیز بوده و تولید این کشور از سال ۲۰۱۰ پس از اعطای قراردادهایی برای احیای میادین جنوب این کشور به کنسرسیومی از شرکت‌های خارجی، دو برابر شد. امارات متحده عربی نیز برای تکمیل فعالیت‌های شرکت نفت دولتی خود به سرمایه گذاری خارجی تکیه کرده است.
این وضعیت در عربستان سعودی و کویت تقریباً متفاوت است. خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان سعودی در ژانویه در پاسخ به این که یا عرضه بین‌المللی سهام آرامکو، به بخش‌های نفت و گاز بالادستی گسترش خواهد یافت، اظهار کرد: هیچ نیاتی برای این منظور وجود ندارد.
مشارکت خارجی در بخش نفت عربستان سعودی با مخالفت روبرو شده زیرا بازگشت به دوران قبل از ملی سازی دهه ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ دیده می‌شود. در آن زمان صنعت نفت عربستان سعودی تحت کنترل شرکت‌های خارجی قرار داشت که امتیازهای بزرگی برای استخراج نفت به مدت چندین دهه دریافت کرده بودند. در واقع منازعه میان دولت‌ها و شرکت‌های نفتی خارجی بر سر درآمد و کنترل بود که در سال ۱۹۶۰ به تشکیل اوپک منجر شد.
در کویت برنامه‌های دولت برای آوردن سرمایه‌گذاران خارجی در بخش نفتی بالادستی دهه‌هاست که با مخالفت پارلمانی روبروست. در سال ۱۹۹۸ دولت کویت از شرکت‌های نفتی خارجی دعوت کرد در پروژه کویت که برنامه هفت میلیارد دلاری برای توسعه تولید پنج میدان در شمال این کشور بود سرمایه گذاری کنند. پس از گذشت ۲۰ سال پروژه کویت هنوز تکمیل نشده است.
بر اساس گزارش بلومبرگ، همچنانکه کشورهای سرشار از نفت خاورمیانه تلاش می‌کنند اقتصادهایشان را متنوع کنند، این اصول ملی سازی منابع همچنان در عربستان سعودی و کویت مهم مانده و مانع ورود سرمایه و اشتغال‌زایی حاصل از آن در این کشورها شده است. در این بین، به نظر می‌رسد اقدامات برای متنوع سازی این اقتصادها حول استفاده بیشتر از نفت تولیدی برای پالایش و تولید سوخت‌ها یا محصولات پتروشیمی یا سرمایه‌گذاری صندوقهای سرمایه گذاری دولتی در خارج از کشور می‌چرخد. اولی تنوع سازی نیست و دومی اگرچه درآمدزایی بیشتری دارد اما از نظر اشتغال داخلی، فایده چندانی ندارد. به نظر می‌رسد هنوز راه زیادی تا متنوع سازی اقتصادی وجود دارد.
منبع: ایسنا