اقتصاد24- بعد از اتمام جنگ جهانی دوم بود که تعدادی از کشورها برای توسعه صادرات و کمک به آزادسازی اقتصادی ایده ایجاد مناطق آزاد را مطرح کردند. اصولا ایده شکل‌گیری مناطق آزاد مبتنی بر این اعتقاد شکل گرفته که سرمایه موتور رشد و توسعه اقتصادی یک کشور است و هدف اصلی آن ایجاد اشتغال، توسعه صادرات، جذب و تشویق سرمایه‌های خارجی، ایجاد درآمد ارزی، انتقال تکنولوژی، توسعه منطقه‌ای و برپایی نمایشگاه بود. در راستای همین هدف بنادری مانند «جنوا»، «ونیز» و «جبل الطارق» ایجاد شد.
البته کمی پیش از آن در فاصله سده‌های ۱۲ تا ۱۷ میلادی شهرها و ایالات کوچک و متعددی در اروپا به وجود آمدند که هر یک در راه تولید و تجارت جهانی با اخذ مالیات و وضع مقررات، محدودیت‌هایی را ایجاد می‌کردند. اعمال سیاست‌های محدود کننده در این شهرها و ایالات منجر به افت تقاضا و از رونق افتادن تجارت شد. در مقابل، شهرها وایالات دیگری بودند که سیاست تجارت آزاد را در مورد تعداد محدودی از کالاها اعمال می‌کردند.
نیم نگاهی به تاریخچه پیدایش این مناطق نشان می دهد که ایده شکل گیری مناطق آزاد به روم و یونان باستان برمی گردد. در حقیقت، نخستین بنادر آزاد شناخته شده جهان مناطق محصوری با دیوارهای دفاعی بودند که در بنادر چالیس و پیرائوس یونان بنا شده بودند. قدیمی‌ترین بندر آزاد جهان که به‌طور مشخص برای حجم داد و ستد ساخته شده بود، بندر آزاد رومی‌ها واقع در جزیره دلاس در دریای اژه بود که با هدف افزایش حجم مبادلات تجاری بین مصر، یونان، سوریه، شمال آفریقا، آسیا و روم تاسیس شده بود و تمام داد و ستدها در آن بدون دریافت حقوق گمرکی انجام می‌شد. پس از این به بنادر دیگری نظیر جنوا، ونیز و جبل‌الطارق در ایتالیا و اسپانیا می‌رسیم که وظایف آنان درست همانند بندر آزاد دلاس در روم قدیم بود.
اما جدا از دید تاریخی، نخستین پیشگام حقیقی مناطق تجارت آزاد در دنیای امروز را می توان بندر آزاد هامبورگ دانست که در سال ۱۸۸۸ پایه‌گذاری شد. به این بندر برای تولید امتیازات خاصی اعطا شده بود به شرط آنکه با صنایع داخلی کشور به رقابت برنخیزد و به‌طور مستمر در جهت صادرات حرکت کند.
از آن پس، مناطق تجارت آزاد بسیار زیادی در سراسر جهان به وجود آمدند. در ایالات متحده آمریکا تا تصویب لایحه مناطق تجارت در سال ۱۹۳۴ منطقه تجارت آزاد وجود نداشت، اما تا سال ۱۹۸۲ در این کشور ۶۸ منطقه آزاد تجاری فعال ایجاد شده بود؛ حجم مبادلات این بنادر و مناطق آزاد یک درصد از کل حجم تجارت خارجی آمریکا را شامل می‌شد.
برخی از مهمترین بنادرآزاد جهان از این قرار است:
1- بنادر «دلاس» در روم و بندر «چالیس و پیرائوس» در یونان جزء قدیمی ترین بنادر آزاد جهان
2- اولين منطقه آزاد تجارى كه هدف تأسيس آن تا حدى با اهداف مناطق آزاد به مفهوم جديد آن تطابق دارد، در سال 1888 ميلادى در بندر هامبورگ ايجاد شد؛ موفقيت چشمگير بندر آزاد هامبورگ، ايجاد مناطق آزاد ديگر را به ويژه در اروپا موجب شد.
3- كپنهاك در سال 1894، دانزيگ (لهستان) در سال 1899 و بندرهاى مالمو، هانگو، فيدم و تريست در اروپا، سنگاپور، هنگ كنگ و ماكائو در آسيا در زمره بنادر آزادى بودند كه به تدريج تا قبل از جنگ جهانى دوم ايجاد شدند.
4-، منطقه آزاد شانون در ايرلند را که بعد از جنگ جهانى دوم در سال 1959 براى نخستين بار با نظر به جذب سرمايه خارجى، انتقال تكنولوژى و ايجاد اشتغال برپا شد، به عنوان اولين منطقه آزاد به مفهوم امروزى آن مى شناسند.
5- کاندلا به عنوان اولین منطقه صادرات در آسیا در سال 1965 در هند تأسیس شد. اندکی بعد تایوان در سال 1966 به ایجاد منطقه پردازش «کائونسیونگ» و کره جنوبی در سال 1970 به تأسیس منطقه پردازش صادرات «ماسان» مبادرت کردند.
6- اما مهمترين مناطق آزاد جهان منطقه آزاد صنعتي-تجاري شبه جزيره هنگ کنگ است که داراي معتبرترين بندر کانتينري دنيا و دارای یک فرودگاه بزرگ و مجهز است که به عنوان يک مرکز مالي معتبر بين المللي و ارائه خدمات بانکي در بالاترين استانداردها شناخته شده است. صنايع پارچه‌بافي و پوشاک، الکترونيک و پلاستيک حدود 62 درصد کل نيروي کار و 66 درصد صادرات داخلي آن را تشکيل مي دهند.
7- منطقه آزاد «جبل علي» که با وجود تسهيلات مشابه در دبي درصدد ارائه تسهيلاتي بيشتر از منطقه آزاد دبي بوده و تامين کالاهاي صنعتي بازارهاي کشورهاي عضو شوراي همکاري خليج فارس، شبه قاره هند و قاره آفريقا را هدف قرار داده است. عدم محدوديت هاي ارزي، مالکيت 100 درصدي براي سرمايه گذاران خارجي، امکان انتقال 100درصد سرمايه و سود به خارج و معافيت مالياتي 15 ساله بخشي از جذابيت هاي اين منطقه براي جلب سرمايه گذاران داخلي و خارجي است.
8- سانتاکروز در بمبئی هند كه واردات کالا به اين منطقه نياز به مجوز ندارد و تجهيزات اداري بدون عوارض گمرکي وارد مي شود و محصولات توليدي در منطقه نيز از عوارض معاف هستند.
9- منطقه آزاد «ويکائوي» شانگهاي چين نیز جزء مناطقی است که همچون حوزه اي در نظارت گمرک خواهد بود و گمرک مطابق با قوانين و مقررات گمرکي، بر آن نظارت و کنترل خواهد داشت؛ ماشین‌آلات و تجهيزات، مواد ساختماني، وسيله نقليه براي توليد و حمل و نقل و همچنين کالاهاي اداري که در داخل منطقه استفاده مي شوند، مواد خام، قطعات، سوخت و وسايل بسته بندي که براي ساختن محصولات صادراتي، کالاهاي عبوري که در منطقه انبار مي شوند و همچنين محصولات در حال صدور که در منطقه فرآروي می شوند، از پرداخت ماليات معاف هستند.