اقتصاد۲۴- مریم وحیدیان: اگرچه مذاکرات برجام در دوره جدید و در دولت رئیسی بیش از یکسال به درازا کشیده، اما طی روز‌های گذشته اخباری مبنی بر احتمال نزدیک بودن توافق منتشر شد. با این وجود بازار‌های مالی ایران از جمله طلا و ارز همچنان با رشد مواجه بودند. شاید انتظار این بود که نتیجه قطعی اعلام شود. اما هرچه هست کسی کتمان نمی‌کند که برجام دست‌کم از منظر تاثیر آن بر نرخ تورم اهمیت ویژه‌ای دارد.
طی ماه‌های گذشته رشد تورم عمومی و رسیدن به رقم بیش از ۵۰ درصد برای این شاخص اقتصادی، نگرانی‌ها را افزایش داده و گاه مباحثی مثل ونزوئلایی شدن اقتصاد ایران نیز مطرح می‌شود. دست‌کم از این منظر بسیاری منتظر امضای این قرارداد هستند. با این حال این پرسش مطرح می‌شود که آیا به نتیجه رسیدن مذاکرات وین می‌تواند نرخ تورم در ایران را کاهش دهد.
به بهانه تحریم‌ها و نبود مواد اولیه گرانفروشی می‌شود
احسان سلطانی کارشناس اقتصادی با اشاره به تاثیرات تورمی برجام به ریشه‌های تورم در اقتصاد ایران پرداخته و می‌گوید: تصویب برجام به علت اینکه جلوی بهانه‌های رشد مستمر قیمت دلار و ارز و شوک‌های ارزی را می‌گیرد، وضعیت اقتصاد کشور را می‌تواند به سمت بهبود پیش ببرد. در حال حاضر خودروسازان یک خودروی چینی را به قیمتی می‌فروشند که ۵۰ درصد از قیمت‌های جهانی بالاتر است. قیمت همه کالاها، چه وارداتی و چه داخلی بالا است و به بهانه تحریم‌ها و نبود مواد اولیه گرانفروشی می‌شود.
این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه اگر واقعاً دولت اجازه دهد که بعد از تصویب برجام اصلاح قیمت واقعی اتفاق بیفتد، می‌توانیم با یک تورم منفی روبرو باشیم، گفت: به این ترتیب حداقل ۲۰ درصد کاهش قیمت خواهیم داشت. البته این شرط مهم مطرح است که دولت چنین اراده‌ای داشته باشد.
او ادامه داد: نه تنها بنگاه‌های پتروشیمی و فولاد، بلکه بنگاه‌های پایین‌دستی نیز قیمت‌ها را خیلی بالا برده‌اند. در کشوری که قیمت انرژی و دستمزد خیلی پایین است، حاشیه سودی که تولیدکنندگان به دنبال آن هستند، خیلی بالا است و قیمت لوازم خانگی و پوشاک از کشور‌های دیگر ازجمله ترکیه بالاتر است. متاسفانه تحریم‌ها مستمسکی شد تا عده‌ای جیبشان را پر کنند و کاسبی کنند.
بیشتر بخوانید: جهت‌يابي بازارها در آستانه توافق
سلطانی با اشاره به اینکه این مدت به هر بهانه واهی انتظارات تورمی ایجاد کردند، تصریح کرد: چندی پیش شایعه کردند روسیه جای ایران را در واردات نفت گرفته است و دلار را از ۲۷ به ۳۲ هزار تومان رساندند. چه کسانی این شایعه‌ها را پخش می‌کنند؟ طبعا این شایعات یک تبانی خصولتی‌ها و دیگران است. بعداً مشخص شد که طبق اطلاعات موسسه تانکر ترکرز چنین چیزی صحت نداشته است و تولید نفت ایران نسبت به سه ماهه نخست سال ۲۰۲۲ اتفاقاً افزایش یافته است. از این دست شایعات زیاد مطرح شده است.
وی با بیان اینکه مطابق آمار بانک مرکزی در سال ۹۷ حدود ۱۰۳ میلیارد دلار درآمد ارزی داشتیم، گفت: درحالیکه در این مدت دلار سه برابر می‌شود. در واقع مساله اصلی کمبود منابع ارزی نیست. بلکه سود و منافعی در میان است و اگر دولت به اندازه کافی اراده داشته باشد، ریزش قیمت خوبی در پی احیای برجام خواهیم داشت.
دولت از افزایش قیمت‌ها سود می‌کند
وی خاطرنشان کرد: مشکل ما در اقتصاد ایران این است که چرخه افزایش قیمت‌ها منتفعان زیادی دارد. یکی از منتفعان دولت است که بالاخره از طریق مالیات تورمی که از جیب طبقات پایین و متوسط برداشت می‌کند، بخشی از هزینه‌های کشور را تامین می‌کند. همچنین بانک‌های خصوصی و فاسد در اقتصاد ایران با بهره منفی کار می‌کنند. یعنی بهره ۱۸ تا ۲۰ درصد به سپرده‌گذاران می‌پردازند، درحالیکه سالیانه ۴۰ تا ۵۰ درصد گرانی داریم. در واقع بانک‌ها ۳۰ درصد بهره مثبت از سپرده‌گذاران دریافت کرده‌اند. به جای اینکه سودی به سپرده‌گذار بدهند، یک پولی هم از او گرفته‌اند. بنگاه‌های رانتی نیز دیگر منتفعان تحریم‌ها بودند. از طرف دیگر نیز سرکوب دستمزد‌ها باعث شد این منتفعین سود بیشتری ببرند.
مشکل اصلی اقتصاد ایران فساد و ناکارآمدی است
سلطانی با اشاره به اینکه مشکل اصلی اقتصاد ایران، فساد و ناکارآمدی است، گفت: وقتی چنین باشد، باید قیمت‌ها را بالا برد. اگر بعد از برجام دولت اجازه دهد که اصلاحاتی صورت بگیرد، کاهش قیمتی در انواع کالاها خواهیم داشت. اگر ذی‌نفعانی که اختیار دولت به دست آن‌ها است، اجازه دهند. متاسفانه اقتصاد ما به دست برخی مافیا‌های اقتصادی است.
او ادامه داد: اگر واقعا با سفته‌بازان و نوسان‌گیرها، بانک‌های فاسد و بنگاه‌های خصولتی و رانتی مقابله نشود، بعد از دو سال احتمالاً به شرایط قبلی باز می‌گردیم. این بنگاه‌ها برای اینکه بتوانند بدهکاری‌های خود را بپردازند، ارزش پول را پایین می‌آورند.
وی تصریح کرد: شرکت‌هایی مثل ایران خودرو که بدهکار هستند، تاکنون به این روش بدهیهای خود را پرداخته‌اند؛ یعنی از طریق افزایش قیمت دلار. مثلاً بدهی بانک آینده خیلی بالا است و ضرر می‌دهد، اما وقتی‌که قیمت املاک بالا می‌رود، تجدید ارزیابی از دارایی‌ها انجام می‌دهند و بخشی از بدهی خود را سر به سر می‌کنند.
سلطانی با اشاره به اینکه ما در اقتصادی هستیم که متاسفانه موتور آن با تورم کار می‌کند، گفت: عده‌ای به هر بهانه‌ای که هست تورم ایجاد می‌کنند. ما هشت سال جنگ تحمیلی داشتیم و قیمت نفت به ۸ دلار رسید، اما در این مدت قیمت دلار ۴.۵ برابر شد. الان ۴ سال است که تحریم هستیم و قیمت دلار ۸.۵ برابر شده است. این یک معادله معکوس را نشان می‌دهد. درحالیکه آمار بانک مرکزی می‌گوید در سال گذشته ما ۸۰ میلیارد دلار درآمد ارزی داشتیم، اما دلار گران شده است.
او ادامه داد: برخی همه مشکلات تورمی این سال‌ها را به رشد نقدینگی نسبت می‌دهند، درحالیکه در این چهار سال نقدینگی سه برابر، اما قیمت ارز هشت برابر شده است. از سویی باید دقت کرد که ۱۰ درصد رشد نقدینگی منجر به ۳ درصد تورم می‌شود. این امر نشان می‌دهد که اتفاقاً به خاطر افزایش قیمت‌ها است که نقدینگی در حال بالا رفتن است.
سلطانی خاطرنشان کرد: در ترازنامه بانک مرکزی خواهید دید که پایه پولی در دوره ریاست همتی به این دلیل بالا رفته است که نرخ ارز رشد داشته است. نرخ تسعیر ارز در محاسبات دارایی‌های بانک مرکزی موثر است و همین امر نقدینگی را افزایش داده است. همانقدر که می‌توان گفت نقدینگی موجب تورم می‌شود، تورم نیز موجب نقدینگی خواهد شد. الان پولی که در دست مردم است به دلار، نصف ارزش سال گذشته را هم ندارد. در اقتصاد ما همه کالاها تقریباً دلاری است. فقط نان و برق و آب دلاری نیست.
ایده افزایش قیمت ارز، به خاطر منافع بانک‌های فاسد است
او ادامه داد: طبیعی است که وقتی شوک قیمت به اقتصاد داده می‌شود، برای اینکه اقتصاد بچرخد، پول لازم است. وقتی نرخ ارز بالا می‌رود، ترازنامه بانک مرکزی نیز باید منبسط شود. نقدینگی معلول ناکارآمدی و فساد است.
سلطانی با بیان اینکه برخی کارشناسان می‌گویند الان قیمت دلار واقعی نیست و دولت رئیسی در حال مهار قیمت دلار است، گفت: دلار در این دولت چند برابر شده است، چطور این قیمت دلار واقعی نیست؟ در کل دوره قاجار که ایران اشغال شد، ارز ایران یک هفتم شد؛ ارز ایران در دوره پهلوی یک پنجم شد. طبق چه منطقی ارز باید هشت برابر شود و هنوز از نظر برخی باید این قیمت بالاتر برود. طبعاً این گفتمان به علت منافع بانک‌های فاسد دنبال می‌شود.
وی تصریح کرد: هیچکدام از کارشناسانی که این مدت طرفدار بالا رفتن قیمت ارز بودند، دو صفحه مقاله ننوشته‌اند که طبق چه اصول و منطقی قیمت ارز باید بالا برود. سی سال است که دچار چرخه بالا رفتن قیمت دلار و تورم در کشور هستیم. عده‌ای سفته‌باز مرتباً برای افزایش قیمت‌ها بهانه‌های پوچ می‌آورند.