اقتصاد۲۴- شاید وقتی در سال ۱۳۴۴ کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان شکل می‌گرفت، کسی تصور نمی‌کرد این نهاد نوپا که فقط به عنوان یک کتابخانه کودک کارش را آغاز کرده بود، در کمتر از یک قرن، با بیش از ۱۲۰۰ مرکز فرهنگی ثابت، سیار شهری، سیار روستایی و پستی در سراسر ایران توسعه پیدا و خودش را به عنوان بخشی از حافظه جمعی چند نسل ثبت کند.
نهادی که با ارائه فعالیت‌های فرهنگی، هنری، انتشار ۱۴۰ عنوان کتاب با شمارگانی بیش از ۳ میلیون جلد در سال، تولید هزاران دقیقه فیلم‌های کوتاه، بلند، زنده، مستند و پویانمایی، تولید ده‌ها عنوان نوار موسیقی، نمایش عروسکی، سرگرمی‌های سازنده، اسباب‌بازی و نرم‌افزار‌های آموزشی رایانه‌ای طی چند دهه توانست نسل به نسل کودکان ایران را به ویژه در سال‌های محدودیت ارتباط جمعی و نبود اینترنت، با آثار هنری ایران و جهان آشنا کند. در میان آدم‌هایی که یا از دل کانون‌های پرورش فکری بیرون آمدند و یا به عنوان مربیان و همکاران آموزش کودکان و نوجوانان را عهده‌دار بودند نام‌های درخشانی به چشم می‌خورد. اما آنچه کانون به انجام رساند نه پرورش معدود افرادی خاص، نه ایجاد چند کتابخانه، بلکه ایجاد جهانی جدید به نام جهان کودکی و نوجوانی در ایران بود.
مفهوم جهان کودکی و نوجوانی تا پیش از دهه چهل برای عموم شهروندان آشنا نبود و شاید می‌شد آن را تنها در آثاری از صمد بهرنگی و احسان یارشاطر و معدود شاعران و نویسندگان ایرانی جست‌وجو کرد. با وجود اینکه جهان اینترنت امروز همه آنچه کودکان و نوجوانان دهه ۴۰ تا ۷۰ جستجو می‌کردند را به سادگی به خانه‌ها آورده است، اما کانون پرورش فکری کودک و نوجوانان، هنوز هم در روستا‌های دورافتاده، نقاط مرزی و کم‌برخوردار تنها حلقه اتصال میان کودکان و رویای کودکی است. آنچه برای نسل‌هایی مانند یک میراث، ارزشمند شده و هویتشان را ساخته، برای برخی هنوز هم امید به پیدا‌کردن مسیری جدید است.
یک تصمیم عجیب
حالا، اما خبری عجیب منتشر شده که به نظر می‌رسد دولت به عنوان متولی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان حوزه فعالیت و وظایف ذاتی این نهاد را نمی‌شناسد: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خواستار صدور مجوز برای واگذاری کتابخانه‌های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور شد.
«پایگاه اطلاع رسانی دفتر هیات دولت» نوشت: «نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به‌عنوان متولی اصلی توسعه کتابخانه‌ها و ترویج کتابخوانی در کشور، نهادی عمومی، غیردولتی، کاملاً فرهنگی با هویت اسلامی ایرانی، نافذ و اثرگذار بر جامعه است که وظیفه مهم آگاهی‌بخشی، اطلاع‌رسانی و زمینه‌سازی مناسب به‌منظور ارتقای سرانه مطالعه و ترویج کتابخوانی و تحقق عدالت دسترسی به کتاب و کتابخانه را بر عهده دارد.
این نهاد در جایگاه مؤثرترین متولی امر مهم کتاب و ترویج کتابخوانی، با ۳۷۲۰ کتابخانه عمومی در سراسر کشور (۲۷۳۲ باب نهادی، ۸۵۴ باب مشارکتی، ۲۷ باب مستقل، ۱۰۷ سالن مطالعاتی) و دارای بیش از ۴۵ میلیون نسخه کتاب، همواره در تلاش برای افزایش تعداد کتابخوان‌های جامعه (با بیش از ۱۰ میلیون عضو و قریب به ۲ میلیون عضو فعال که تقریباً نیمی از آنها را کودکان و نوجوانان تشکیل می‌دهند) است.
از آنجایی که کتابخانه‌های عمومی به منظور برآورده ساختن نیاز‌های اطلاعاتی، علمی، پژوهشی، آموزشی، تفریحی و غنی سازی اوقات فراغت عموم افراد جامعه صرف نظر از سن، نژاد، جنسیت، مذهب، ملیت، زبان یا موقعیت اجتماعی آنها، به ارائه خدمات کتابداری و اطلاع‌رسانی می‌پردازند، در سیاستگذاری‌های کلان این نهاد، کودکان و نوجوانان از اقشار محوری این طرح در راستای نهادینه شدن مطالعه از کودکی در نظر گرفته شده‌اند. در حال حاضر در تمامی کتابخانه‌های عمومی نهاد، بخش کودک وجود دارد و سعی شده طراحی فضا و تجهیزات بخش کودکان به تناسب شرایط سنی آنها انجام شود. ایجاد بخش‌های جدید همچون اتاق علم، اتاق مادر و کودک، برنامه‌های فرهنگی و ترویجی همچون «با هم بخوانیم»، باشگاه‌های کتابخوانی، جمع‌خوانی، قصه‌گویی، روزنامه دیواری و کاردستی و…، تولید کتاب هدهد سفید (ویژه نوجوانان)، راه‌اندازی محافل ادبی جوانه‌ها، جشنواره‌ها و پویش‌هایی همانند: «نشان هدهد سفید»، «قصه‌گویی»، «جشنواره کتابخوانی رضوی» و… از جمله اقداماتی است که برای اعضای کودک و نوجوان این نهاد در کنار تأمین منابع اطلاعاتی مناسب، انجام شده است.
از سوی دیگر یکی از مجموعه‌هایی که دارای کتابخانه بوده و با رویکرد خدمت‌رسانی به عموم مردم با محوریت کودکان و نوجوانان طراحی شده، «کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» است که دارای حدود یک هزار باب کتابخانه چندمنظوره کودک و نوجوان به صورت ثابت می‌باشد و این مجموعه قریب به ۳ هزار نیروی انسانی دارد.
وفق ماده (۱) قانون تأسیس و نحوه اداره کتابخانه‌های عمومی کشور، تأسیس، ساخت، تجهیز و بازسازی، توسعه، مدیریت، نظارت و سایر امور کتابخانه‌های عمومی در سراسر کشور به موجب این قانون انجام می‌شود.
همچنین با استناد به تبصره (۲) ماده (۱۱) قانون مذکور، بجز کتابخانه‌های آستان قدس رضوی (ع)، حضرت معصومه (س)، حضرت عبدالعظیم (ع)، احمدبن موسی (ع)، کتابخانه ملی، کتابخانه آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، کتابخانه مجلس شورای اسلامی و کتابخانه‌های وقفی، تمامی کتابخانه‌های عمومی اعم از شهرداری، مساجد و… باید زیر نظر کتابخانه‌های عمومی کشور اداره شود.
از این رو، با توجه به موارد ذکر شده و قرابت مأموریتی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پیشنهاد واگذاری کتابخانه‌های تحت پوشش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور را ارائه کرده است.
بیشتر بخوانید: پشت پرده مبهم در طرح واگذاری کانون پرورش فکری
تخصص نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در مدیریت و توسعه کتابخانه‌های چندمنظوره کودک و نوجوان بر اساس استاندارد‌های جهانی و سند‌های آمایش سرزمینی، مدیریت چابک، هدفمند و انقلابی نهاد کتابخانه‌ها و پیشینه موفق آن در دهه اخیر، توانمندی نهاد کتابخانه‌ها در به‌روز‌رسانی منابع (کتاب و نشریات)، آموزش کتابداران، استانداردسازی خدمات و برگزاری برنامه‌های متنوع برای تبدیل وضعیت کتابخانه‌ها به مراکز فرهنگی محله‌ها، از جمله دلایل پیشنهاد واگذاری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به این نهاد است.
پیشنهاد فوق در حال حاضر در کمیسیون مدیریت امور عمومی و سرمایه انسانی دولت بررسی می‌شود.»
کتاب، بال مرغک کانون
این خبر بلافاصله واکنش‌های زیادی را برانگیخت. دیروز حامد علامتی، مدیرعامل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در واکنش به خبر واگذاری کتابخانه‌های کانون در توییتر نوشت: «بال مرغک کانون کتاب است و آشیانه آن، کتابخانه‌هایش. صفحات پر از افتخار آن از هم جدا نخواهند شد. کتابخانه روح پرورش فکر و اندیشه کودک و نوجوان است و جز لاینفک کانون.»
در صفحات اینستاگرام هم هشتگ‌های کانون پرورش فکری پرتکرار شده است و انتقاد‌ها به این ایده دولت از سوی نویسندگان، اهالی فرهنگ و نسلی که با کانون روزگار گذرانده دیده می‌شود. انجمن نویسندگان کودک و نوجوان هم در واکنشی رسمی با انتشار بیانیه‌ای انتقاد صریح خود را اعلام کرد. در این بیانیه آمده است: آنگونه که در خبر‌ها آمده، هیئت دولت در حال بررسی پیشنهاد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای واگذاری کتابخانه‌ها و مراکز فرهنگی‌هنری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به نهاد کتابخانه‌های عمومی است.
انجمن نویسندگان کودک و نوجوان ضمن ابراز مخالفت قاطع با چنین پیشنهادی، اعلام می‌دارد که:
١. واگذاری مراکز فرهنگی هنری کانون پرورش فکری به هر نهاد دیگری به معنی تعطیلی این نهاد پرافتخار بوده و حاصل آن جز نابودی فعالیت‌های فرهنگی هنری تخصصی کودکان و نوجوانان و از بین بردن نهادی که نمونه‌اش در جهان انگشت‌شمار و موجب افتخار ایران است نخواهد بود.
٢. پیامد چنین اقدامی شرمساری تاریخی به‌خاطر ناتوانی در حفظ معتبرترین سازمان فرهنگی کشور است. ناتوانی در حفظ نهادی که از پیشینیان به ما رسیده و حاصل تلاش هزاران فعال فرهنگی در عرصه‌های مختلف در طول نیم قرن است.
٣. علاوه بر نادرستی اصل پیشنهاد، تصمیم‌گیری درباره‌ی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در حیطه اختیارات مجلس شورای اسلامی به عنوان نهاد رسمی قانونگذاری کشور است و هیئت وزیران نمی‌تواند مجوز واگذاری مراکز فرهنگی هنری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان را که شرکت دولتی وابسته به وزارت آموزش و پرورش است به نهادی غیردولتی بدهد و صدور چنین مجوزی از سوی هیئت دولت غیرقانونی خواهد بود.
از این منظر، انجمن نویسندگان کودک و نوجوان آمادگی دارد که نمایندگان خود را برای حضور در جلسات بررسی پیشنهاد یاد شده و ارائه‌ی دلایل کارشناسی مخالفت قاطع خود با چنین پیشنهادی را معرفی کند.
خبر را باور نکردم
این خبر چنان در جامعه فرهنگ و ادب شگفتی‌آفرین بود که برخی حتی آن را شایعه می‌پنداشتند. هوشنگ مرادی کرمانی که کمی کسالت دارد و ترجیح می‌دهد گفتگو نکند، وقتی موضوع را می‌شنود، حیرت‌زده می‌گوید: «در خبر‌ها موضوع را شنیدم، اما فکر می‌کردم بیشتر یک شایعه باشد تا تصمیمی واقعی.»
او که نام آشنای ادبیات کودک و نوجوان است به «پیام ما» می‌گوید: «کانون یک نهاد تثبیت‌شده و ریشه‌دار است که مفهوم و اهدافش به آنچه این تصمیم‌گیران فکر می‌کنند خلاصه نمی‌شود. حتی مسئله یک نهاد نیست بلکه موقعیتی است که کانون در تربیت نسل کودک و نوجوان دارد. نمی‌توانم تصور کنم که قرار است چه بشود. یعنی چه شکلی پیدا می‌کند. با درختی که ریشه در یک خاک دارد می‌خواهند چه کند. بیایید به افرادی نگاه کنید که امروز شاخص هنرمندان و نویسندگان این کشورند. عباس کیارستمی، حمید جبلی، جعفر پناهی، محمدعلی طالبی و بسیاری دیگر بچه‌های کانون هستند. اگر کانون نباشد این امکان هم نیست. من تصور دقیقی از این تصمیم ندارم.»
خالق داستان‌های ماندگار «قصه‌های مجید»، «بچه‌های قالیباف‌خانه» و «شما که غریبه نیستید» همچنان با ناباوری از این تصمیم حرف می‌زند. او ادامه می‌دهد: «تئاتر و شعر کودکان و نوجوانان حقیقتاً با کانون شکوفا شد. اینکه نهادی ریشه در گذشته‌ای داشته باشد که ما آن گذشته را دوست نداریم دلیلِ این نیست که همه ظرفیت‌ها و کارکرد‌های آن را انکار کنیم. بدون شک ظرفیت بزرگی بدون کانون پرورش فکری در فضای فرهنگی کودک و نوجوان خالی می‌شود. مسئله یک هنر یا شعر یا داستان نیست. این یک تصمیم غیر قابل قبول است.»
پای پول در میان است
بر اساس برخی منابع، اما آنچه دلیل اصلی این تصمیم است نه دغدغه و اجرای آنچه در خبر دفتر هیات دولت آمده، بلکه انگیزه‌های اقتصادی است. یک فعال حوزه کودک و نوجوانان که سال‌ها با کانون پرورش فکری کودک و نوجوان فعالیت داشته به «پیام ما» می‌گوید: «موضوع املاک کانون پرورش فکری است.»
این منبع آگاه ادامه می‌دهد: «کانون حدود ۸۰۰ مرکز ثابت در سراسر کشور دارد و از آنجا که فعالیت‌های کانون در مورد کودک و نوجوان است، معمولا در مرکز شهر‌ها یا موقعیت‌های جغرافیایی با دسترسی مناسب قرار دارند. همین موضوع موجب شده بود که چند سال قبل در برخی مناطق شهرداری‌ها به دنبال تصرف ملک کانون‌ها باشند. حالا هم انگیزه از این تصمیم تغییر مالکیت املاک مراکز کانون است. وگرنه هر کسی می‌داند که کانون پرورش فکری صرفا یک کتابخانه نیست. بلکه فضایی است که محتوای کودک و نوجوان تولید می‌کند، اما بستر اصلی آن کتاب است. کانون پویایی‌ای دارد که نهاد کتابخانه‌ها طی تمام سال‌های تشکیلش نداشته است؛ بنابراین انگیزه‌های این تصمیم برای همه زیر سوال است.»
با وجود همه انتقاد‌های شکل گرفته، اما گویی مانند همیشه دولت بر تصمیم خود مصمم است. تصور کودکی و نوجوانی نسل‌های بدون کانون سخت است. کودکیِ بی‌کانون در ایران شبیه کودکی بی‌رویاست. بازی‌ها و کتاب‌ها، جمع‌های دوستانه با مربیان، خلاقیت‌ها و آموزه‌ها، همه و همه گویی قرار است فقط به کنج نمور کتابخانه‌های کم‌رونق عمومی کشور منتقل شود. موضوعی که می‌تواند به معنای حذف کتابخانه‌ها و واحد‌های سیار روستایی و عشایری کانون باشد آن هم در شرایطی که در مناطق دورافتاده و بیشتر روستا‌های ایران کتابخانه‌ای وجود ندارد. تعداد زیادی از کتابخانه‌های روستایی کشور هم از سوی کانون مساجد کشور ساخته شده‌اند و عملا نهاد کتابخانه‌های عمومی از بسیاری از نقاط ایران، به ویژه روستا‌ها و مناطق عشایری‌نشین حضور ندارد.
منبع: پیام ما