آغاز معدن‌کاوی در خانه خرس سیاه

اقتصاد۲۴- حفره‌های کوه «گت» که تا چند سال قبل خانه خرس سیاه بود، حالا قرار است محل معدن‌کاوی شود. دشت‌های روبه‌روی کوه که زمانی مرتع دام‌های اهالی روستای «نگار تاج‌آباد» از توابع نیکشهر و در سیستان بلوچستان بود هم قرار است روزگار دیگری را تجربه کنند. معدن‌کاوان که از شش ماه قبل به این منطقه آمده‌اند اجازه ورود به این مراتع را نداده‌اند و ماشین‌های سنگین در حالی به روستای نگار راهشان باز شده که این روستا در چند کیلومتری روستای «داروکان» قرار دارد. همان جایی که چند سال قبل و بعد از مدت‌ها، محلی‌ها خرس سیاه را دیدند و به یمن این دیدار تندیس «مَم بلوچی» در آن نصب شد. هم داروکان و هم نگار، زیستگاه اصلی این گونه جانوری کمیابند که حالا خطر انقراضش با معدن سنگی که کارش را شروع کرده نزدیک‌تر می‌شود. این را محمد بلوچ‌زهی، بخشدار نیکشهر هم به ما می‌گوید و تاکید می‌کند که «از بخشداری برای راه‌اندازی معدن مجوزی نگرفتند در حالی که باید این اتفاق می‌افتاد».

«گفتند هر کاری بکنید این معدن راه می‌افتد.» مردم روستای «نگار تاج‌آباد» هم کار‌های زیادی انجام دادند تا معدن در نزدیکی روستایشان راه نیفتد، اما این مقاومت نتیجه نداد. نامه نوشتند و به سازمان‌های مختلف رفتند. شکایت کردند و خواستند تا قانون قضاوت کند، اما باز هم بی‌نتیجه بود. صالح ناصر بلوچ از ساکنان روستاست. کسی که مانند بسیاری دیگر از اهالی زندگی‌اش به دامداری گذشته. او حالا به «پیام ما» می‌گوید که ماجرای راه‌اندازی این معدن از سه سال قبل شروع شد، اما شش ماه فعالیتشان را آغاز کرده‌اند: «این منطقه علاوه بر آنکه زیستگاه خرس سیاه است، آثار بسیاری از دوران‌های مختلف تاریخی هم در خود دارد. آثاری که اصلا مورد توجه قرار نگرفته‌اند. در همین کوه «گت» آثاری از دوران مغول‌ها وجود دارد و گویا زمان جنگ‌ها در این محل پناه می‌گرفتند.»

روستا، اما فاصله‌اش تا معدن سنگ و کوه بسیار اندک است و حالا جمعیت حدود ۳۵۰ نفری آن بعد از چند سال، دست از تلاش برداشته‌اند. «ما به منابع طبیعی، محیط زیست و فرمانداری رفتیم. اما متاسفانه این ماجرا برای هیچکس اهمیت ندارد. تلاش برای حل این مشکل از سوی ما به هیچ نتیجه‌ای نرسیده. آن وقت محیط زیست دم از حفاظت از خرس سیاه می‌زند.»

بلوچ، بعد از بار‌ها رفت و آمد به محیط زیست متوجه شده که اگرچه اینگونه در معرض انقراض در این منطقه اهمیت زیادی دارد، اما برایش قلمرو مشخصی تعیین نشده است و البته این منطقه هم هنوز جزو مناطق حفاظت‌شده نیست. «از سمت میراث فرهنگی هم با وجود پیگیری‌های زیادی که داشتیم کسی نیامد. اینجا فقط زیستگاه خرس سیاه نیست. بلکه آهو و پلنگ هم اینجا زندگی می‌کنند.»
فاصله روستای داروکان تا روستای نگار ۱۲ کیلومتر است و از نگار هم تا نیکشهر، حدود ۱۴ کیلومتر فاصله دارد. همه این‌ها در میان قلمروی خرس سیاهی هستند که مدت‌هاست نگرانی از انقراضش وجود دارد. «در منطقه ما هرکجا که بروید ردی از خرس سیاه می‌بینید. راه افتادن معدن یعنی از بین رفتن زیستگاه این حیوان در معرض انقراض. آن‌ها کوهی را که خرس‌ها در آن زندگی می‌کنند را خواهند تراشید و علاوه بر آن کند و کاو و فعالیت عمرانی باعث ترس و فرار این حیوان می‌شود. ما چنین چیزی نمی‌خواهیم.»

زیستگاه خرس سیاه زیرنظر محیط زیست نیست

چند سال قبل که نماد خرس سیاه را در روستای داروکان نصب کردند، خیلی از محلی‌ها هنوز بی‌توجه بودند. اما بعد از این اتفاق گردشگری در داروکان رونق گرفت و اهالی هم بیش از پیش توجهشان به خرس سیاه جلب شد. این را محمد بلوچ‌زهی، بخشدار نیکشهر به «پیام ما» می‌گوید و از تلاش‌های چند سال گذشته‌اش برای جلوگیری از به‌راه افتادن این معدن تعریف می‌کند. «چند سال قبل که حرف از راه افتادن معدن به میان آمد، اهالی روستای نگار با من تماس گرفتند. من هم به منابع طبیعی، محیط زیست، سازمان صنعت معدن و تجارت نامه زدم و با آن‌ها صحبت کردم، اما متاسفانه نتیجه‌ای نداشت. محیط زیست می‌گفت اینجا جزو مناطق حفاظت‌شده نیست و می‌توانند از ما استعلام نگیرند. اما من می‌پرسم این چه قانونی است که زیستگاه یک حیوان در معرض انقراض زیر نظر محیط زیست قرار ندارد؟»

بیشتر بخوانید: پشت پرده مبهم در طرح واگذاری کانون پرورش فکری

دو سال قبل بار دیگر بلوچ‌زهی استعلام گرفت و باز هم نتیجه مشخص بود. این در حالی است که به گفته او این اتفاق بدون تایید بخشداری و دهیاری روستا رخ داده است. «مردم روستا هم قانع نشده‌اند. هرچند حالا خبر‌هایی می‌شنویم از اینکه تعدادی از آن‌ها ذی‌نفع شده‌اند، اما نه قراردادی برای انتفاع به روستا وجود دارد و نه مورد دیگر. اما فارغ از اهالی، موضوع زیستگاه یک حیوان در معرض انقراض مطرح است.»

او می‌گوید در نیکشهر وضعیت به سامان نیست. چهار محیط‌بان برای چهار شهر شهرستان نیکشهر مشغول به کارند، آن هم با این حجم از کار و مشکل در منطقه‌ای وسیع. «مجلس باید به مسئله وارد شود و تعداد مناطق حفاظت‌شده افزایش یابد. واژه محیط‌بان در سیستان و بلوچستان نامانوس است. چطور چنین چیزی ممکن است. چرا این تعداد کم محیط‌بان باید در این منطقه مهم داشته باشیم؟»
او علاوه بر معدن‌کاوی، به راه‌اندازی جاده ترانزیتی چابهار به زاهدان هم اشاره می‌کند؛ جاده‌ای که از دل زیستگاه حیات وحش می‌گذرد و برای ساخت آن هم به این موارد توجهی نشده است. «ما سالانه آمار زیادی از تلف شدن خرس سیاه در جاده‌ها داریم و باید بدانیم تا زمانی که مجلس به این ماجرا وارد نشود، همچنان شاهد اتفاقاتی از این دست خواهیم بود.»

خرس سیاه آسیایی یکی از گونه‌های آسیب‌پذیر در جهان است که پراکندگی آن محدود به پاکستان و جنوب شرقی ایران در سه استان هرمزگان، کرمان و سیستان و بلوچستان است و زیرگونه‌ای به شدت در معرض خطر انقراض است. مشخصه این حیوان وجود نوار سفید رنگ به شکل هفت روی سینه است.

خرس سیاه آسیایی بر اساس قوانین سازمان حفاظت محیط زیست در زمره گونه‌های در خطر انقراض است، تخریب و جزیره‌ای شدن زیستگاه‌ها، شکار و زنده‌گیری توله‌ها مهمترین عوامل از بین رفتن این حیوان در ایران به شمار می‌رود، همچنین به دلیل خشکسالی و کاهش مواد غذایی در زیستگاه‌ها به سمت مزارع می‌آیند و در مواجه با روستاییان احتمال تلف شدن آن‌ها بالا می‌رود. همین هم دلیلی بوده که کمیته ملی حفاظت از خرس در سازمان حفاظت محیط زیست تشکیل شود و حفاظت از این گونه ارزشمند را بر عهده بگیرد. اما گزارش دقیق و کاملی تاکنون از این کمیته بیرون نیامده و از سویی حفاظت لازم از زیستگاه خرس سیاه هم صورت نمی‌گیرد.
در سال‌های گذشته، اما آمار تلف شدن خرس سیاه آسیایی کم نبوده.

یکی از آخرین خرس‌های سیاهی که مرگشان خبری شد، «نادیا» بود که پارسال در باغ وحش چاه‌نیمه زابل تلف شد و بعد هم بدون اطلاع تاکسیدرمی‌اش کردند. سال ۹۷ هم چند خرس سیاه دیگر تلف شدند. یکی از آن‌ها «کاریزا» بود که در حوالی روستای کاریزای خیرآباد در شهرستان رودان دیده شد به بندرعباس منتقل شد، اما زنده نماند و همان سال هم انتقال پر سر و صدا و اشتباه دو توله خرس سیاه دیگر باعث مرگشان شد. اتفاقاتی از این دست در طول سالیان گذشته بسیار بوده و حتی سال ۱۳۹۳ به دلیل کشته شدن ۱۸ قلاده خرس قهوه‌ای و ۲ قلاده خرس سیاه، به عنوان سال سیاه خرس‌ها نامیده شد. با این حال گویا همچنان معدنکاوی در زیستگاه خرس از اهمیت بیشتری برخوردار است چرا که داوود میرشکار، مدیرکل محیط زیست استان سیستان و بلوچستان هم بعد از چند بار تماس مکرر پاسخی در این‌باره و چرایی شروع فعالیت این معدن به «پیام ما» نداد.

منبع: پیام ما