اقتصاد۲۴- به موجب ماده ۳۳ منشور حقوق شهروندی، شهروندان حق دارند که آزادانه و بدون تبعیض از امکان دسترسی و برقراری ارتباط و کسب اطلاعات و دانش در فضای مجازی بهره‌مند شوند. این حق از جمله شامل احترام به تنوع فرهنگی، زبانی، سنت‌ها و باورهای مذهبی و مراعات موازین اخلاقی در فضای مجازی است. بنابراین طبق ماده 33 منشور حقوق شهروندی ایجاد هرگونه محدودیت (مانند فیلترینگ، پارازیت، کاهش سرعت یا قطعی شبکه) بدون مستند قانونی صریح ممنوع است.
این روزها به دلیل ناآرامی‌ها و اعتراضات اخیر بنا به تصمیم صریح شورای عالی امنیت، محدودیت‌هایی وضع شده و بر فیلترینگ پلتفرم‌های خارجی از جمله اینستاگرام و واتس‌اپ تأکید شده است. پلتفرم‌هایی که علاوه بر سرگرمی و ارتباط مردمی، فضایی برای کسب‌وکار مجازی بخشی از جامعه شده است. مقوله‌ای که تا پیش از این صحبت از فیلتر آنها صرفا به دلیل شرایط امنیتی اخیر بود، اما صحبت‌های دو روز گذشته زارع‌پور وزیر ارتباطات نشان از آن دارد که تلاش موافقان فیلترینگ به بار نشسته و معلوم نیست فیلترینگ این پلتفرم‌ها بعد از این هم رفع شود.
اگرچه در این روزهای پرتنش و اعتراضات، جامعه نیاز به کمی تزریق امید دارد اما در خبرهای اخیر می‌شنویم که وزیر ارتباطات یک روز در جمع خبرنگاران از احتمال عدم رفع فیلتر فضای مجازی خبر می‌دهد و روزی دیگر باز به خبرنگاران می‌گوید که فیلترینگ اینستاگرام و واتس‌اپ شاید دائمی باشد. مسئله‌ای که علاوه بر نگرانی صاحبان کسبوکارهای مجازی در اینستاگرام، موجب دلواپسی بخشی از جامعه و کاربرانی شده است که از بد حادثه و تلخی ایام به اینستاگرام پناه می‌برند و نگاهی تفریحی به این پلتفرم و شبکه اجتماعی دارند.
روند فیلترینگ و اعمال محدودیت پلتفرم‌های خارجی برای کاربران داخلی
چهارشنبه اول مهرماه بود که وزیر ارتباطات برای اولین بار خبر داد ممکن است قطعی‌های مقطعی و محدودیت‌های امنیتی به دلیل مسائل امنیتی و با تصمیم شورای امنیت کشور اجرا شود. عصر همان روز حوادث رخ‌داده پس از فوت مهسا امینی و اعتراضاتی که شکل گرفت، باعث شد مثل سال‌های ۹۶ و ۹۸ شورای امنیت کشور تصمیم به قطع‌کردن اینترنت و مسیرهای ارتباطی بین‌المللی بگیرد. از همان زمان هم برخی رسانه‌ها اصرار به فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی خارجی و پلتفرم‌هایی مثل اینستاگرام و واتس‌اپ به صورت موقت از خود نشان دادند.
بیشتر بخوانید: نقش اکانت‌های فیک توییتر در میانه اعتراضات چیست؟
چند روز بعد احمد وحیدی وزیر کشور با حضور در گفت‌وگوی ویژه خبری تأکید کرد این محدودیت‌ها تا زمانی که شرایط عادی شود، ادامه خواهند داشت. البته سید ابراهیم رئیسی در کارزار انتخاباتی‌اش تأکید کرده بود به دلیل گره‌خوردن معیشت مردم با کسب‌وکار در اینستاگرام و حتی بازی‌های کامپیوتری اجازه نمی‌دهد محدودیتی برای این بسترهای درآمدزایی ایجاد شود.
اما با واگذارکردن این موضوع به تصمیم شورای عالی فضای مجازی توسط قالیباف و تصمیمات آنها برای برخی بندهای مهم این طرح، حالا اعتراضات و ناآرامی‌های اخیر موجب شده تا دوباره موافقان صیانت این ایده و خواسته را با قطع‌کردن اینترنت و فیلتر پلتفرم‌های خارجی پیگیری کنند. اگرچه وزیر کشور گفته بود تا وقتی ناآرامی‌ها فروکش کند فیلترینگ برخی پلتفرم‌های خارجی ادامه دارد، اما صحبت‌های اخیر وزیر ارتباطات موجب نگرانی‌هایی شده است.
زارع‌پور: پلتفرمی که قوانین جمهوری اسلامی را به رسمیت نمی‌شناسد بستر مناسبی برای کسبوکارها نیست
وزیر ارتباطات اخیرا در جمع خبرنگاران گفت دو روز است که محدودیتی درباره اینترنت نداریم؛ فقط پلتفرم‌ها مسدود هستند، فعلا تصمیمی درباره اینستاگرام گرفته نشده، کسبوکارها روی پلتفرمی که قواعد کشور را رعایت نمی‌کنند، نروند. وزیر ارتباطات اعلام کرد هنوز برآورد دقیقی از میزان خسارتی که اپراتورهای همراه و ثابت از کاهش پهنای باند برایشان ایجاد شده وجود ندارد اما برنامه‌هایی برای جبران خسارت خواهند داشت.
زارع‌پور تأکید کرد: اینستاگرام اگر به قواعد ما و خودش درباره تجارت اسلحه و دعوت به خشونت پایبند باشد، مشکلی برای فعالیت ندارد. زارع‌پور در پاسخ به این سؤال که رئیسی گفته بود اینستاگرام را نمی‌بندیم، اما بست، گفت وقتی پلتفرم قواعد را رعایت نمی‌کند، در سیاست‌ها تجدیدنظر می‌کنیم. طبق گفته زارع‌پور دو روز است که محدودیتی درباره اینترنت در کشور نداریم و فقط همان پلتفرم‌ها مسدود هستند.
زارع‌پور در پاسخ به این سؤال که اینستاگرام دیگر برنمی‌گردد گفت: «فعلا تصمیمی در این باره گرفته نشده است». وزیر ارتباطات در پاسخ به این سؤال که آیا قرار است روبیکا جایگزین اینستاگرام شود گفت که برنامه‌ای در این زمینه نداریم و در نهایت توصیه کرد کسبوکارها روی پلتفرمی که قواعد کشور را رعایت نمی‌کنند، نروند.
با فیلترینگ پلتفرم‌های خارجی و محدودکردن کسبوکارها مخالفیم
البته برخی نمایندگان به این اظهارنظرها واکنش نشان داده‌اند. به عنوان مثال علی حدادی، عضو کمیسیون امور داخلی کشور و شوراها در مجلس در این باره گفت: «ما با فیلترینگ پلتفرم‌های خارجی و به دنبال آن محدودکردن کسبوکارهای فضای مجازی مخالف هستیم و ابهامات طرح در فرایند بررسی مرتفع خواهد شد». این عضو کمیسیون شوراها و امور داخلی کشور همچنین درباره بررسی طرح حمایت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی در فضای مجازی، بیان کرد: «روز چهارشنبه هفته گذشته درخواست عده‌ای از نمایندگان برای بررسی طرح حمایت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی در فضای مجازی در کمیسیون مشترک تصویب شد».
علاوه بر او برخی دیگر از نمایندگان با رد اظهارات وزیر ارتباطات درباره احتمال فیلترینگ دائمی اینستاگرام و واتس‌اپ در گفت‌وگو با «شرق» واکنش نشان دادند. چراکه تأکید دارند نمی‌توان شبکه‌های اجتماعی را برای همیشه فیلتر کرد در حالی که هنوز زیرساخت‌های جایگزین مناسبی برای آن وجود ندارد.
کسی دنبال فیلترینگ دائمی فضای مجازی نیست، بحث مدیریت است
البته قاسم ساعدی، نماینده دشت آزادگان و از موافقان پیشین طرح صیانت در این باره به «شرق» گفت: «طبق اطلاعات من قرار بر فیلترینگ دائمی فضای مجازی نیست، بلکه منظور و برنامه دولت مدیریت فضای مجازی است».
او با بیان اینکه «بحث مدیریت فضای مجازی بارها پیش از این مطرح و به کمیسیون مربوطه ارجاع داده شده است» افزود: «حالا دولت هم در بحث مدیریت و صیانت از فضای مجازی پیش‌قدم شده و تصمیماتی گرفته است. در بحث فضای مجازی هدف وزارت ارتباطات نه فیلترکردن و نه تحریم‌کردن است، بلکه مدیریت این فضاست».
ساعدی با رد ادعای وزیر ارتباطات در این باره گفت: «هر کشوری باید فضای مجازی خود را مدیریت کند و بتواند بر آن نظارت داشته باشد. در فضای مجازی باید دست افراد ضد نظام و ضد انقلاب بیرون مرزها را ببندیم. بحث بسته‌شدن و محدودکردن استفاده از اینترنت و فضای مجازی برای داخل مطرح نیست. ما نمی‌خواهیم مردم را محروم کنیم. نمی‌دانم وزیر چه گفته اما آنچه ماهیت و سیاست فضای مجازی است، نه بحث تحریم است و نه فیلترکردن، بلکه مسئله مدیریت این فضای مجازی است».
این نماینده اصولگرای مجلس با اشاره به کشورهای مدیریت‌کننده فضای مجازی به زعم خود بیان کرد: «وزارت ارتباطات قرار است مدیریت این فضا را در دستور کار خود قرار دهد؛ مثل کشور روسیه که از سال‌ها پیش بحث مدیریت فضای مجازی را اجرا کرده و همچنین کشور چین که فضای مجازی خود را در کنترل دارد، ما هم دنبال مدیریت فضای مجازی هستیم تا ورود و خروج اطلاعات مدیریت شود».
ساعدی تأکید کرد: «من با فیلترینگ مخالفم اما حامی مدیریت فضای مجازی هستم. با توجه به این صحبت‌ها یک ماه است که دسترسی مردم به اینترنت و پلتفرم‌هایی از جمله اینستاگرام و واتس‌اپ قطع شده که البته اقتضای زمانی است و این بحث را موقتی می‌دانم و از ضروریات این شرایط است. همه باید بپذیریم با این شرایط می‌توان در این بحران پیش‌آمده فضا را مدیریت کرد».
نماینده دشت آزادگان در مجلس اما اظهار امیدواری کرد که این محدودیت و فیلترینگ فضای مجازی موقتی است و در ادامه گفت: «یقین داشته باشید به صورت تدریجی همه چیز به حالت قبل برمی‌گردد اما سخنان متخصصان امر حوزه ارتباطات را هم باید مد نظر قرار دهیم و تصمیمات این حوزه در آینده اعلام می‌شود. اما با تأکید می‌گویم فعلا کسی به دنبال فیلتر دائمی این اپلیکیشن‌ها نیست و صرفا بحث مدیریت فضای مجازی است».
طی فراخوانی نظر صاحبان کسبوکارهای مجازی را در ماندن یا رفتن از اینستاگرام بپرسیم
البته لطف‌الله سیاهکلی، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس در این باره معتقد است که با فیلترینگ اینستاگرام جلوی پیشروی دشمن در اعتراضات اخیر گرفته می‌شود. او هم در گفت‌وگو با «شرق» گفت: «در این مقطع آن چیزی که باعث شد وزیر ارتباطات یا مسئولان امنیتی تصمیم به فیلتر پلتفرم‌های خارجی بگیرند، سوءاستفاده دشمنان از پلتفرم‌هایی است که مردم در آن زندگی می‌کردند و آن را به زمینه اغتشاش تبدیل کردند.
ما باید از صاحبان اینستاگرام و دشمنان ایران طلبکار شویم که چرا سوار بر پلتفرم اینستاگرام شدند و علیه کشور ما اقدام کردند. بنابراین ما معتقدیم اینستاگرام این روزها در اختیار دشمن است و از آن سوءاستفاده می‌کند و باید هوشیارانه دراین‌باره عمل کنیم». البته او هم معتقد است که فیلترینگ‌ها دائمی نیست و بعد از ایجاد آرامش رفع می‌شود.
این نماینده مجلس یازدهم با بیان اینکه «نباید مردم با فیلترینگ فضای مجازی خسارت ببینند» در عین حال گفت: «درباره فیلتر دائمی نظری ندارم چون باید درباره جایگزین‌ها فکر کنیم و درباره شرایط مردم و کسبوکارهای مجازی فکر کنیم اما باید اهمیت‌ها را بررسی کرد که کدام اهمیت بالاتری دارد. امنیت همه کسبوکارها یا امنیت برخی کسبوکارها نباید به خطر بیفتد».
او ادامه داد: «بنابراین در زمان بحران در همه کشورها این‌طور است که پلتفرم‌هایی که ایجاد مزاحمت می‌کنند را مدیریت می‌کنند تا بتوانند بحران را مدیریت کنند. بعد از بحران به روال عادی می‌رسد. مگر اینکه صاحبان پلتفرم همچنان ضد ما عمل کنند. دشمن وقتی با ما دشمنی کرد نمی‌توانیم در زمین دشمن بازی کنیم».
سیاهکلی اما درباره جایگزین این پلتفرم‌ها در صورت فیلتر دائمی هم گفت: «باید برای صاحبان کسب‌وکار اینترنتی فکر کنیم. نباید اجازه دهیم کسبوکارها متضرر شوند. باید سلسله بحث‌ها و اقداماتی شود تا تصمیم‌گیری شود برای رفتن یا ماندن این پلتفرم‌ها. ما جایگزین‌هایی داریم اما با این سرعت نمی‌توانند جایگزین این پلتفرم‌های خارجی شوند و نیازمند زمان و هزینه هستند». این نماینده اصولگرای مجلس تأکید کرد: «باید همه ذی‌نفعان را در بیان نظرشان در کشور شریک بدانیم و از آنها مشاوره بگیریم. نظر آنها می‌تواند در تصمیم‌گیری ما مؤثر باشد و وقتی از خود صاحبان کسب‌وکار نظر و پیشنهاد و راهکار بخواهیم و آنها بدانند نظرشان برایمان مهم است، بخشی از مشکلات حل می‌شود».
او افزود: «کسبوکارها زندگی مردم و درآمدشان است و باید مراقبت کنیم از کسانی که کسب‌وکار دارند و اگر جای وزیر ارتباطات باشم، فراخوان می‌دهم برای آنها و از صاحبان کسب‌وکار مجازی سؤال می‌پرسم که چه راهکاری می‌دهند که هم دشمن را ادب کنیم و هم مردم خودمان خسارت نبینند».
مردم باید در استفاده از پلتفرم‌های داخلی و خارجی حق انتخاب داشته باشند
اما غلامرضا نوری‌قزلجه، نماینده مخالف فیلترینگ در مجلس در این باره به «شرق» گفت: «پلتفرم اینستاگرام نه تنها فضایی برای سرگرمی و تفریح مردم است بلکه فضایی برای کسب درآمد و کسبوکارهای اینترنتی و مجازی است. بنابراین دولت تا پیش از اینکه بتواند پلتفرم جایگزینی که اعتبار و کارایی اینستاگرام را داشته باشد معرفی کند، چطور می‌خواهد آن را قطع کند؟ قطع و فیلترینگ آن یعنی قطع کسبوکارها و تعطیلی ارتباطات. وقتی چنین ظرفیتی را ندارند و نمی‌توانند جایگزین کنند، چطور می‌توانند آن را قطع نگه دارند؟».
این نماینده اصلاح‌طلب مجلس در ادامه با قائل‌شدن حق انتخاب برای مردم در استفاده از پلتفرم‌های داخلی و خارجی بیان کرد: «مردم باید حق انتخاب داشته باشند اما اگر پلتفرم داخلی بتواند با قیمت کمتر و اعتماد بیشتر خدمات بدهد مردم به سمت آن می‌روند اما وقتی چنین پلتفرمی آماده نیست و از نظر فنی جواب‌گوی نیاز جامعه نیست، این کار عملی نخواهد بود. حتی از نظر روانی هم این کار مردم را اذیت می‌کند. من احتمال می‌دهم این فیلترینگ دائمی اجرائی نشود و در شرایط فعلی و با این امکانات فنی بستن همیشگی اینستاگرام برای بسیاری از کسبوکارها مسئله‌ساز است».
او تأکید کرد: «بنابراین در شراط فعلی با این زیرساخت‌ها و مباحث فنی پلتفرم مناسب داخلی نمی‌تواند جایگزین پلتفرم‌های خارجی شود. هرچند در این باره هم با اهل فن صحبت کردم و اذعان کردند همین پلتفرم‌های موجود گفته‌اند که اگر کل زیرساخت‌ها را جمع کنیم، نمی‌توانیم جایگزین یکی از این پلتفرم‌ها شویم».