اقتصاد۲۴- عدم‌رغبت به سکونت در شهر‌های جدید سبب شده پروژه‌های انبوه سازی مسکن دولتی که از اواسط دهه ۸۰ تاکنون در حال اجرا بوده است، با کمترین اقبال از سوی متقاضیان مسکن روبه‌رو شود. در حالی که وجود زمین دولتی در شهر‌های جدید زمینه ساز تمرکز دولت بر مسکن سازی در شهر‌های جدید بوده است، بررسی کارنامه سکونت در این شهرها که اغلب در حومه یک کلان‌شهر جانمایی شده، حکایت از بی میلی شهروندان به سکونت در این شهرها دارد؛ موضوعی که سبب شده جمعیت ساکن در شهر‌های جدید طی کمتر از یک پنجم جمعیت پذیری این شهرها باشد. مسافت زیاد شهر مادر تا شهر‌های جدید از یک سو و نبود امکانات حمل‌ونقلی مناسب که سریع السیر و انبوه بر باشد، سبب شده در سال‌های گذشته انتخاب شهروندان مستاجر در شهر‌های بزرگ، نقل مکان به واحد‌های دولتی ساز در شهر‌های جدید نباشد؛ موضوعی که یک نماینده مجلس نیز به آن اذعان کرده است.
عبدالجلال ایری سخنگوی کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی به تازگی گفته است: عموم متقاضیان خانه‌های طرح نهضت ملی در تهران از اینکه خانه هایشان در شهر‌های جدید و با فاصله بسیار زیاد از مرکز استان تهران تحویل می‌شود، ناراضی هستند؛ بنابراین باید ابتدا به دنبال خانه سازی در داخل پایتخت باشیم.
ایری نسخه جایگزین توسعه شهر‌های جدید را احیای بافت‌های فرسوده در کلان‌شهر‌ها دانسته و گفته است: در حال حاضر تهران نزدیک ۵هزار هکتار بافت فرسوده دارد که به دلیل وجود زیرساخت‌های اساسی در این محدوده‌ها مانند برق، آب و گاز، امکانات فرهنگی و ورزشی، خدماتی، نیروی انتظامی و مراکز خدمات درمانی و نیز برخورداری از زیرساخت‌های مناسب حمل‌ونقلی، ظرفیت بسیار خوبی برای ساخت مسکن در قالب طرح نهضت ملی به شمار می‌آید.
تجربه سال‌های گذشته نشان داد ظرفیت سکونتی ایجاد شده در شهر‌های جدید اطراف پایتخت و سایر ابرشهرها، بیش از اینکه با استقبال بد مسکن‌ها یا مستاجران ساکن در شهر‌های بزرگ روبه‌رو شود، به مقصد مهاجرانی که قصد سکونت در کلان‌شهر‌ها را داشتند، اما از هزینه‌های زندگی در این شهرها بر نمی‌آمدند، تبدیل شد.
بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد مهم‌ترین نقطه ضعف و به عبارت دقیق‌تر پاشنه آشیل طرح‌های مسکن سازی دولتی در طول حدود ۱۵ سال اخیر، عدم‌پیش‌بینی امکانات حمل‌ونقل عمومی در این شهرها و اتصال سریع السیر آنها به شهر‌های مادر است. در حال حاضر اغلب طرح‌های حمل‌ونقل نظیر ساخت مترو برای برقراری اتصال شهر‌های جدید به شهر مادر به سرانجام نرسیده است. ساکنان شهر جدید پرند سال‌هاست که در انتظار مترو هستند و با وجود وعده‌های متعدد، بعید است این پروژه امسال هم به بهره برداری برسد.
متروی پردیس نیز هنوز از حد مطالعات فراتر نرفته است. اکنون در حومه تهران فقط متروی هشتگرد آن هم با ظرفیت محدود جابه جایی فعال است و این یعنی اغلب شهر‌های جدید اطراف پایتخت فاقد امکانات قابل قبول حمل‌ونقلی هستند.
بیشتر بخوانید: نقره داغ برخی خریداران و فروشندگان مسکن
وضعیت نامطلوب فعلی سبب شده حتی مجلس نیز به عنوان یکی از طراحان اصلی پروژه ساخت سالانه یک‌میلیون مسکن توسط دولت که در قالب قانون «جهش تولید مسکن» آن را تصویب و برای اجرا به دولت ابلاغ کرده است نیز به اشتباه خود پی ببرد. البته برچسب «نهضت ملی مسکن» را دولت سیزدهم برای این برنامه طراحی کرد، اما طراح اصلی آن مجلس شورای اسلامی بود.
با این حال این روز‌ها سخنگوی کمیسیون عمران به عنوان یکی از مشارکت کنندگان در طراحی قانون بالادستی مربوطه، به این واقعیت اذعان کرده است که مسکن سازی در شهر‌های جدید با اقبال متقاضیان مسکن روبه‌رو نشده و گزینه جایگزین می‌تواند نوسازی بافت‌های فرسوده در قالب نهضت ملی مسکن باشد.
سابقه طرح ایده احیای بافت‌های فرسوده به زمان اجرای مسکن مهر که توسط دولت‌های نهم و دهم کلید خورد بازمی‌گردد. در آن زمان نیز منتقدان این ابرپروژه به دولت وقت گوشزد می‌کردند که هزینه تامین زیرساخت‌ها در اراضی دولتی خام واقع در حومه شهر‌های بزرگ بسیار زیاد است و دولت می‌تواند به جای ورود به پروژه‌هایی تا این اندازه بزرگ مقیاس، زمینه نوسازی بافت‌های فرسوده در داخل شهرها را فراهم کند.
اما گوش شنوایی برای این توصیه‌های کارشناسی وجود نداشت و در نتیجه کارنامه اجرایی پنج دولت پیاپی در حوزه انبوه سازی مسکن با اولویت شهر‌های جدید نشان می‌دهد نه تنها هدف رفع نیاز به مسکن ارزان‌قیمت برای کلان‌شهرنشین‌ها محقق نشده، بلکه این شهرها عملا به خوابگاه‌های بزرگ برای گروه اندکی از متقاضیان خانه تبدیل شده است که وضعیت موجودمشخص می‌کند هدف اولیه برای رفع نیاز مسکن ارزان‌قیمت نه تنها محقق نشده بلکه این شهرها را به خوابگاه برای گروه خاصی از متقاضیان بدل کرده است.
در مقابل متقاضیان مسکن ارزان‌قیمت به جای آنکه شهر‌های جدید را برای سکونت و رفع نیاز پناهگاهی خود انتخاب کنند به حاشیه نشینی روی آورده اند و درواقع به شکل غیررسمی در حومه شهرها، خانه سازی کرده اند.
پیشنهاد شیفت نهضت ملی مسکن از اراضی شهر‌های جدید به بافت فرسوده داخل شهرها در حالی توسط طراحان این پروژه در نهاد قانون‌گذار مطرح شده است که دولت با عقب ماندگی قابل‌توجه در پروژه ساخت یک‌میلیون مسکن در سال اول فعالیت خود، وارد فصل دوم اجرای این پروژه می‌شود. با این وصف اکنون زمان تغییر مسیر و اصلاح پروژه مسکن سازی دولتی است، اما وزارتخانه متولی این پروژه همچنان‌درصدد شناسایی اراضی دولتی متعلق به دستگاه‌ها که عمدتا خارج از حریم شهر‌های قدیمی واقع شده است، بوده و از برنامه‌ای برای تبدیل بافت‌های فرسوده به عرصه ساخت مسکن رونمایی نکرده است.