اقتصاد۲۴- هفته‌هاست بازار‌های ایران رکود سنگینی را تجربه می‌کنند و حالا اخبار ناخوشایند مذاکرات هسته‌ای به بلاتکلیفی بازار‌های ایران دامن زده است. اخیرا آمریکایی‌ها اعلام کرده‌اند که مذاکرات هسته‌ای دیگر در دستور کارشان نیست و جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم به تازگی به شبکه خبری العربیه اعلام کرده است که «ما به نقطه پایانی درخصوص پرونده هسته‌ای ایران نزدیک شده‌ایم و برخی مسائل ثانویه در توافق هسته‌ای ایران حل‌نشده باقی مانده است».
هم‌زمان جان کربی، هماهنگ‌کننده ارتباطات شورای امنیت ملی آمریکا نیز با اشاره به ادعای فروش پهپاد‌های ایرانی به روسیه، خبر داد که آمریکا به همین دلیل تلاش برای مذاکره با ایران را کنار گذاشته و نه تنها روی دیپلماسی و مذاکرات هسته‌ای با ایران متمرکز نیست که به دنبال اعمال تحریم‌های بیشتر علیه تهران است. مجموع این شرایط باعث شده اقتصاد ایران شرایط بلاتکلیف و سردرگمی را پشت سر بگذارد و بازار‌ها گرفتار رکود سنگین شود.
حراج خانه‌های لوکس تهران!
واسطه‌های ملکی از تشدید رکود معاملات مسکن در پی کاهش انتظارات تورمی و افت توان طرف تقاضا در مهرماه خبر می‌دهند. بررسی‌های میدانی از کسادی بازار مسکن شهر تهران و تشدید رکود در این بازار حکایت دارد. به گفته واسطه‌های ملکی محدودیت‌های اینترنت هم به کاهش بیشتر معاملات ملکی دامن زده و خرید و فروش‌ها را کندتر از همیشه کرده است.
این رکود سنگین در بازار مسکن موجب شده سرعت رشد قیمت‌ها به طور چشمگیری کاهش یابد و به صفر متمایل شود. بر اساس گزارش بانک مرکزی رشد ماهانه قیمت مسکن شهر تهران در شهریورماه ۱.۱ درصد بود که پایین‌ترین رقم از اردیبهشت تاکنون محسوب می‌شود.
این موضوع در شرایطی رخ می‌دهد که نرخ تورم شهریور ۴۲ درصد اعلام شد و با جیره‌بندی برق صنایع در نیمه اول امسال، قیمت نهاده‌های ساختمانی صعودی شد.
به جز این آمارهای مرکز آمار ایران از کاهش قابل توجه ساخت‌وساز مسکن گزارش می‌دهد. در تیر ماه امسال محمد مرتضوی، رئیس کانون انبوه‌سازان، به ایسنا گفته است که تولید مسکن در شهر تهران به حدود دو هزار واحد در ماه رسیده که کمترین میزان در 18 سال اخیر محسوب می‌شود.
بیشتر بخوانید: تورم، نارنجکی بی ضامن در اقتصاد ایران/ خط فقر روی مرز ۱۸ میلیون تومان و انفجار تورم در مواد غذایی
مجموع این عوامل باعث شد چشم‌انداز کارشناسان از آینده بازار مسکن صعود قیمت‌ها باشد اما این پیش‌بینی محقق نشد و بازار مسکن در هفته‌های گذشته رکود سنگینی را تجربه می‌کند. در همین زمینه احمدرضا سرحدی، عضو سازمان نظام مهندسی ساختمان به ایسنا گفته است که «رکود بازار مسکن باعث شده بسیاری از صاحبان خانه‌های لوکس و لاکچری در تهران و شمال کشور، واحدهای خود را بعضا تا ۵۰ درصد زیر قیمت نسبت به دو سال قبل به فروش برسانند».
او همچنین تأکید کرده است که «به دلیل رکود فعالیت‌های عمرانی و ساختمانی درصدی از مهندسان، راننده تاکسی‌های اینترنتی شده‌اند و ساخت‌وساز به شدت کاهش یافته و بعضی پروژه‌های ساختمانی نیمه‌کاره رها شده است».
طبق گزارش ایسنا از آمار بازار مسکن شهر تهران در شش‌ماهه ابتدای سال ۱۴۰۱ روند معاملات از خرداد به بعد کاملا کاهشی بوده و در در فروردین سه‌هزارو 427 معامله، اردیبهشت ۱۰هزار و ۴۹۰ معامله، خرداد ۱۳هزار و ۸۷۴ معامله، تیرماه ۱۰هزار و ۲۹۴ معامله، مردادماه هفت‌هزارو 825 معامله و شهریورماه شش‌هزارو 33 معامله ثبت شده است.
خروج سرمایه از بورس ادامه دارد
در بازار سرمایه هم که به عنوان دماسنج اقتصادی شناخته می‌شود، روند خروج سرمایه در هفته‌های اخیر گزارش شده است.
دیروز بازار سرمایه ریزش سنگین ۱۲ هزار و ۱۶۵ واحدی را تجربه کرد و شاخص کل به یک‌میلیون و ۲۹۶ واحد سقوط کرد و برایند ورود و خروج پول هوشمند بیشتر از منفی ۴۰۰ میلیارد تومان گزارش شد. در هفته گذشته ارزش معاملات بازار سرمایه نسبت به هفته پیش از آن روند نزولی را طی کرد و به هشت‌هزار و ۸۷۵ میلیارد تومان رسید. بررسی‌ها نشان می‌دهد روز شنبه ۲۳۴ میلیارد تومان، یکشنبه ۳۸۹ میلیارد تومان، دوشنبه ۱۸۰ میلیارد تومان، سه‌شنبه ۷۸ میلیارد تومان و چهارشنبه نیز ۱۳۳ میلیارد تومان پول از بازار سرمایه خارج شد. درمجموع می‌توان گفت که هفته گذشته سهام‌داران حقیقی حدود ۱۰۱۴ میلیارد تومان پول از بازار سهام خارج کردند.
کاهش قابل توجه تقاضای ارز
هم‌زمان با بازار مسکن و بورس، بازار طلا و ارز هم رکود سنگینی را تجربه می‌کند. در همین زمینه رئیس اتحادیه طلا و جواهر از کاهش ۱۵درصدی خرید طلا و جواهر در کشور در پی ناآرامی‌های اخیر خبر داده و گفته که نوسانات بازار طلا در ۱۰ روز اخیر کمتر از گذشته بوده است.
ابراهیم محمدولی با اعلام این موضوع به ایرنا خبر داده که تقاضای خرید طلا و سرمایه‌گذاری در این بازار کاهشی بوده و رکود در بازار طلا تشدید شده است.
در بازار ارز هم تقریبا بسیاری از معاملات متوقف شده و ارز با حجم پایین خرید و فروش می‌شود. این موضوع سبب شده برخی صرافی‌ها کرکره‌های خود را تا نیمه پایین بکشند. همچنین بنا به اعلام بانک مرکزی در معاملات آخر هفته گذشته یعنی پنجشنبه 28 مهر بیش از نیم‌میلیارد دلار ارز در سامانه نیما عرضه شد ولی فقط کمتر از چهار درصد آن مشتری داشت.
همچنین مشاهدات به‌عمل‌آمده از فضای بازار حاکی از آن است که کفه معاملات توافقی در روز‌های گذشته سنگین‌تر از معاملات آزاد بوده است. به گفته فعالان بازار ارز این روزها سردرگم است و به‌همین‌دلیل نیز برخی معامله‌گران فعلا دست از معامله کشیده‌اند.
کاهش ۳۰ تا ۴۰ درصدی تولید کارخانه‌ها
رکود معاملات تنها به بازار‌های مالی ختم نمی‌شود و بازار سایر کالا‌ها را نیز شامل می‌شود. در روز‌های گذشته تشکل‌های صنفی مختلف در گفتگو با رسانه‌های ایران از کاهش معاملات پوشاک و خرید‌های کمتر ضروری گفته‌اند و فعالان اقتصادی از کاهش حدود ۳۰ تا ۴۰ درصدی تولید برخی کارخانجات می‌گویند. این نکته را جمشید عدالتیان، کارشناس و فعال اقتصادی، به ایلنا گفته و توضیح داده است: در شرایط ناپایدار مصرف‌کننده اقدام به خرید نمی‌کند؛ چراکه می‌خواهد پس‌انداز کند و در صورت ایجاد شرایط خاص پول داشته باشد.
قطعی پیام‌رسان‌های خارجی از جمله واتس‌اپ و اینستاگرام نیز تأثیر زیادی بر فعالیت کسب‌وکار‌ها گذاشته است. فعالان اقتصادی در اتاق بازرگانی سال‌ها تلاش کردند که اقتصاد را به سمت اقتصاد دیجیتال هدایت کنند، اما قطعی و کاهش اینترنت در هفته‌های اخیر ما را پشیمان کرد؛ چراکه کسب‌وکار افرادی که به این سمت رفته‌اند، در هفته‌های اخیر مختل شده است».
این فعال اقتصادی همچنین هشدار داده که تداوم شرایط فعلی انگیزه سرمایه‌گذاری در ایران را کمتر می‌کند. ادعایی که آخرین آمار صمت نیز بر آن صحه می‌گذارد.
وزارت صمت اخیرا آمار جدید سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت ایران را منتشر کرد. آماری شوکه‌کننده که از کاهش ۸۲.۷ درصدی ارزش سرمایه‌گذاری خارجی در نیمه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته خبر می‌دهد. بر اساس این گزارش در شش ماه نخست سال ۱۴۰۱ حدود ۷۳ مورد سرمایه‌گذاری خارجی تنها به ارزش ۳۸۲ میلیون و ۴۰۰ هزار دلار در بخش صنعت، معدن و تجارت تصویب شده که از لحاظ تعداد ۷.۵ و از نظر ارزش ۸۲.۷ درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش داشته است. این در حالی است که در مدت مشابه سال گذشته ۷۹ مورد سرمایه‌گذاری خارجی به ارزش دومیلیارد و ۲۱۵ میلیون دلار در این بخش تصویب شده بود.
اقتصاد فدای سیاست شده است
در همین زمینه فریال مستوفی، رئیس کمیسیون پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران، می‌گوید: باید بپذیریم که با وجود تمام منابع خدادادی و انسانی، هیچ دولتی تاکنون نتوانسته اقتصادی پایدار در کشور ما ایجاد کند. جالب است که در این شرایط صحبت از جذب سرمایه هم می‌کنیم! سرمایه‌گذاری خارجی ما همواره بسیار بسیار کم بوده است چراکه در کشور ما امنیت سرمایه‌گذاری وجود ندارد. ما متعهد به قراردادها نیستیم، حتی سرمایه‌گذاران داخلی را نمی‌توانیم نگه داریم.
او ادامه می‌دهد: گیرم که ما فرض کنیم جزیره‌ای جدا از تمام دنیا هستیم و با هیچ‌جا ارتباطی برقرار نکنیم، حداقل باید سرمایه‌گذار داخلی را که حفظ کنیم، آیا این کار را هم نمی‌توانیم انجام دهیم؟ سرمایه‌گذاران هر روز پولشان را به طریقی از کشور ما خارج می‌کنند. ما نه تنها جذب سرمایه نداشته‌ایم که فرار سرمایه هم داشته‌ایم. سرمایه‌گذار خارجی ابتدا وضعیت امنیت سرمایه کشور هدف و سپس وضعیت سرمایه‌گذاران داخلی را می‌سنجند؛ وقتی می‌بینند سرمایه‌گذاران داخلی در حال خارج‌کردن سرمایه از کشور خودشان هستند، چطور می‌شود از آنان انتظار داشت در این شرایط در کشور ما سرمایه‌گذاری کنند؟ تازه این در حالی رخ داده که هنوز امیدها نسبت به برجام و بهبود روابط بین‌المللی زنده بود، از اینجا به بعد این امیدها هم کم‌رنگ می‌شوند.
از نگاه مستوفی چالش‌های اقتصادی و بین‌المللی امروز ما متأثر از سال‌ها عدم مدیریت است و وضعیت تصمیم‌گیری در کشور ما باعث شده که نتوانیم از ظرفیت‌هایمان استفاده کنیم.
او می‌گوید: در واقع دائما فرصت‌سوزی کرده‌ایم. توسعه اقتصادی هیچ‌وقت هدف ما نبود درحالی‌که توسعه اقتصادی هدف اول سایر کشورهاست. اقتصاد ما تمام این سال‌ها فدای سیاست شده درحالی که باید مدت‌ها پیش مسیر سیاست و اقتصاد را از هم جدا می‌کردیم. چین را ببینید؛ حکومتی کمونیستی دارد ولی اقتصادش کاملا آزاد است و به همین طریق توانسته رفاه برای مردمش به وجود بیاورد.
ما با تمام ظرفیت‌های انسانی و خدادادی که داشته‌ایم هنوز نتوانستیم حتی مشکل تورم را حل کنیم. درحالی‌که حتی کشورهایی مثل عراق و افغانستان که از هر نظر از ما عقب هستند، توانسته‌اند تورمشان را تک‌رقمی کنند. اف‌ای‌تی‌اف سندی است که به خوبی نشان می‌دهد ما چطور همه مسائل را سیاسی کرده‌ایم. اف‌ای‌تی‌اف یک استاندارد بین‌المللی بانکی است برای مبارزه با پول‌شویی و قاچاق، همین، ولی چون ما آن را نپذیرفتیم حتی بدون تحریم هم هیچ بانکی با ما کار نمی‌کند تا ارزش دارایی‌هایش افت نکند. ما دائما از اقتصاد به سیاست آوانس داده‌ایم.
رئیس کمیسیون پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران می‌افزاید: ما فقط خوب حرف می‌زنیم. هیچ‌یک از برنامه‌های توسعه پنج‌ساله حتی نزدیک به اهدافشان هم نشدند. آیا برنامه توسعه 20ساله ما که از سال 84 آغاز شده و تا 1404 ادامه دارد، توانسته حتی به سمت اهدافش حرکت کند؟ آیا ما اصلا به تصورتمان نزدیک هم شده‌ایم؟ قرار بود در بسیاری از موارد اول باشیم و حالا حتی جزء آخرین‌ها هم نیستیم.