اقتصاد۲۴- روستاییان استان‌های شمالی به مصرف برنج خارجی روی آورده‌اند؛ این جمله‌ای است که حسن تقی‌زاده، رئیس اتحادیه برنج‌فروشان بابل، گفته و توضیح داده است که برنج گران نه‌تن‌ها دست شمالی‌ها را از محصول خود کوتاه کرده، بلکه حالا مشتری برنج ایرانی در سراسر کشور به‌شدت ریزش داشته و انبار‌های برنج بدون خریدار مانده‌اند. کشاورزان شمالی هم از جهش هزینه‌های تولید می‌گویند و زمین‌هایی که به دلیل گرانی بنا نداشته‌اند زیر کشت ببرند. از بحران آب می‌گویند که این روز‌ها به خوش‌آب‌و‌هوا‌ترین استان‌های ایران نیز سرایت کرده و از سفیدرود دومین رودخانه بلند ایران که روزگار خوشی ندارد.
سرایت بحران آب به شمال ایران و فقیرتر‌شدن کشاورزان منطقه در شرایطی است که سه استان شمالی ایران نه‌تن‌ها از نظر اقلیم و میزان بارندگی وضعیتی مشابه قطب کشاورزی جهان یعنی هلند دارند، بلکه مجموع مساحت این سه استان ایران از هلند بیشتر است؛ هلندی که حالا پس از آمریکا یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان محصولات کشاورزی و مواد غذایی جهان است.
برنج خارجی در سفره شمالی‌ها
شمالی‌ها برنج خارجی مصرف می‌کنند؛ این جمله‌ای است که حسن تقی‌زاده، رئیس اتحادیه برنج‌فروشان بابل به ایلنا گفته و توضیح داده است: «مصرف برنج خارجی در روستا‌های شمال کشور چندان مرسوم و متداول نبود، اما امروز مردم روستا‌های شمال به ناچار برنج خارجی مصرف می‌کنند».
او با بیان اینکه امسال برنج طارم کیلویی ۹۰ هزار تومان خریدار ندارد، گفت: سال گذشته کشاورزان تمایلی برای فروش محصول خود نداشتند و برنج را به امید افزایش نرخ نگه می‌داشتند، اما امسال شرایط معکوس شده است و کشاورزان می‌خواهند محصول خود را عرضه کنند، اما خریداری وجود ندارد. این فعال اقتصادی با اشاره به نرخ انواع برنج در بنکداری شهر‌های شمالی گفت: فجر کیلویی ۶۳ تا ۶۵ هزار تومان، شیرودی کیلویی ۴۵ هزار تومان و ندا کیلویی ۴۰ هزار تومان عرضه می‌شود.
بیشتر بخوانید: عدم‌نظارت دلیل اصلی قیمت افسارگسیخته برنج / گوش شنوایی بر تذکرات مجلس نیست
به گفته رئیس اتحادیه برنج‌فروشان بابل، عرضه برنج کشت دوم در بازار آغاز شده است و این نوع برنج کیلویی صد هزار تومان عرضه می‌شود. تقی‌زاده در پاسخ به این پرسش که آیا فروشگاه‌های زنجیره‌ای امسال برای خرید برنج به بازار ورود نکرده‌اند؟ گفت: برخی از فروشگاه‌ها به‌صورت چراغ‌خاموش اقدام به خرید می‌کنند، اما خرید فروشگاه‌های زنجیره‌ای یک‌دهم سال گذشته شده است. این فعال اقتصادی با بیان اینکه زیر ۳۰ درصد برنج تولید‌شده از شهر‌های شمالی خارج شده است، تصریح کرد: سال‌های گذشته در این مقطع از سال بیش از ۵۰ تا ۶۰ درصد برنج تولیدی از شهر‌های شمالی خارج می‌شد، اما امسال خبری نیست و دولت اقدامی برای ورود به بازار برنج و خرید برنج از کشاورزان نکرده است. رئیس اتحادیه برنج‌فروشان بابل گفته است: کشاورزان تمایل دارند ۵۰ درصد تولیدات خود را برای امرار معاش بفروشند، اما خریدار کم است و تعداد خریداران از شهرستان‌ها اندک شده؛ چراکه تمایل مردم برای خرید برنج‌های خارجی افزایش پیدا کرده است.
شالیزار‌ها گرفتار بحران آب
«آب نیست و شالیزار‌های پلورود امسال تشنه ماندند و بخشی از نشا‌ها سوخت؛ آن‌هم در این گرانی که کمر کشاورز خم شده است»؛ این جملات را جلال موسوی، برنج‌کار نمونه گیلان، به «شرق» می‌گوید و توضیح می‌دهد کم‌آبی باعث شده خود او امسال از زمین هفت‌هکتاری‌اش یک تن برنج کمتر برداشت کند. موسوی توضیح می‌دهد: هزینه تمام‌شده تولید برنج ایرانی گزاف شده است و مشتریان قدرت خرید ندارند.
او می‌گوید: به همین دلیل تقاضا برای برنج نیم‌دانه حدود ۱۰ برابر شده است و انبار‌های برنج بدون مشتری مانده‌اند. برنج‌کار دیگری از منطقه گل سفید لنگرود نیز وضعیت مشابهی را گزارش می‌دهد و می‌گوید شالیزار‌ها از شدت کم‌آبی ترک خورده بود و بسیاری از نشا‌ها از بین رفتند. کشاورز دیگری از منطقه صومعه‌سرا هم موضوع مشابهی را گزارش می‌دهد و می‌گوید خشک‌شدن رودخانه صوفیانده باعث خشکیدن بخش زیادی از شالیزار‌های منطقه شده است. این روز‌ها بحران آب ایران به استان‌های شمالی رسیده است.
مهران محمد‌حسن‌زاده، مدیرعامل شرکت بهره‌برداری از شبکه‌های آبیاری و زهکشی گیلان، به مهر گفته است که خشک‌سالی امسال استان‌های شمالی در ۴۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده است و به کاهش سطح آب رودخانه لنگرود اشاره می‌کند. در مازندران اوضاع شالیکار‌ها نامساعدتر بود و شالیکاران گزارش می‌دهند که گرمای هوا و کاهش بارندگی و فرسایش خاک مازندران را در معرض خشک‌سالی قرار داده است و متولیان این استان توضیح داده‌اند میانگین ذخیره آب پشت سد‌های مازندران امسال تابستان فقط ۴۳ درصد بوده و حدود ۶۷ درصد سد‌ها آبگیری نشده بود. آن‌ها می‌گویند در حوضه آبریز هراز به دلیل کاهش آورد رودخانه‌ای، چالش‌هایی جدی ایجاد شده و تأمین آب کشاورزی را با مشکلات عدیده مواجه کرده است.
سفیدرود در احتضار
در سال‌های اخیر بار‌ها تصاویر خشکیدن مهم‌ترین رودخانه‌های ایران رسانه‌ای شده است. کارون، پرآب‌ترین و بلندترین رودخانه ایران، خشکید و تصویر ماهی‌های خشکیده بر بستر تفتیده و ترک‌خورده سومین رودخانه خروشان ایران یعنی کرخه منتشر شد و رود پرآب دز که از کوه‌های زاگرس سرازیر می‌شد نیز نفس‌های آخر را می‌کشد و برای اولین بار در تاریخ، امسال به‌طور کامل خشکید.
رودخانه کشکان لرستان، رودخانه پرآب چالوس که از رشته‌کوه‌های البرز جاری می‌شد، رود ارس و هیرمند که به رود وحشی معروف بود، همه و همه خشکیده‌اند و حالا تعداد استان‌های بیابانی ایران بنا بر اعلام سازمان منابع طبیعی از ۱۴ استان به ۲۱ استان رسیده است.
در این میان، وضعیت رو به احتضار سفیدرود بار‌ها و بار‌ها در رسانه‌های محلی استان‌های شمالی گزارش شده است. سفیدرود دومین رودخانه بلند ایران به طول ۷۶۵ کیلومتر و پرآب‌ترین رودخانه استان گیلان است که آب بیشتر از ۱۷۰ هزار هکتار شالیزار‌های برنج را تأمین می‌کند. در خرداد امسال رسانه‌های محلی گیلان از کاهش بارش‌های بهاری نسبت به سال‌های گذشته و کاهش ۳۰درصدی ذخایر آب در پشت سد سفیدرود خبر دادند و نوشتند که تشدید تنش‌های آبی در منطقه، موجب شده کار به نگرانی برای تأمین آب آشامیدنی روستا‌های مناطق کوهستانی گیلان بکشد. بنا بر آمار‌های شرکت آب و فاضلاب استان گیلان، بالغ بر ۳۰۰ روستای کوهستانی به دلیل کاهش نزولات جوی و آبدهی چشمه‌ها با تنش کم‌آبی در شروع فصل گرما مواجه شدند.
شمالی که می‌توانست هلند باشد!
وضعیت نامساعد کشاورزی در شمال ایران در شرایطی گزارش می‌شود که بنا بر گزارش مجله علمی نیچر، فقط حدود ۳.۵ درصد از خاک ایران حاصلخیز و مناسب تولید غذاست و ۱۰.۶ درصد از خاک کشور از نظر امکان کشت و کار وضعیت متوسطی دارد. از قضا حاصلخیزترین مناطق ایران برای کشاورزی در محدوده‌های کوچکی در سواحل مرکزی و غربی خزر واقع شده‌اند؛ جایی که بحران آب این روز‌ها آهسته‌آهسته به سمت آن می‌خزد. بحران آب در استان‌های شمالی ایران در حالی است که قطب کشاورزی و صادرات غذای جهان یعنی هلند، اقلیم مشابهی با آن دارد.
مجموع مساحت سه استان شمالی ایران نزدیک به ۶۰ هزار کیلومترمربع است و هلند با مساحت ۴۱ هزار‌و ۵۰۰ کیلومترمربع که ۳۰ درصد آن ارتفاعی پایین‌تر از سطح دریا دارد، با عوامل محدودکننده‌تری برای تولید محصولات کشاورزی و دامی در مقایسه با شمال ایران روبه‌روست؛ اما میزان تولید بعضی اقلام، رتبه‌های جهانی و نیز شاخص‌های اقتصادی برتر این کشور کوچک اروپایی، از شگفتی‌ها به‌شمار می‌آید.
بحران آب در ایران باعث روند رو به رشد بیابان‌زایی شده است. چندی پیش و در تیر امسال، عباسعلی نوبخت، سرپرست سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، از افزایش ۶۶درصدی مساحت استان‌های بیابانی خبر داد و در مراسم معارفه خود گفت تعداد استان‌های بیابانی ایران از ۱۴ استان در آغاز برنامه چشم‌انداز ۲۰ ساله به ۲۱ استان افزایش داشته است. حسن وحید، معاون آبخیزداری مراتع و امور بیابان سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور نیز در نشست کارگروه ملی مدیریت چرا، کنترل پروانه دام و ساماندهی کوچ اعلام کرد در سطح کشور حدود ۸۴ میلیون هکتار مرتع وجود دارد که ۵۰ میلیون هکتار آن فقیر هستند.