اقتصاد۲۴- قطعنامه دوم شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی علیه ایران در تازهترین نشست این شورا تصویب شد. این دومین قطعنامه شورای حکام علیه ایران در دولت سیدابراهیم رئیسی و سومین قطعنامه این شورا از زمان روی کار آمدن جو بایدن، رئیسجمهوری آمریکا بر سر کار است.
به گزارش هم میهن، در هر دو قطعنامه اخیر به عدم پاسخدهی «معتبر ایران بهلحاظ فنی» در مورد آثار اورانیوم یافتشده در سه سایت اعلامنشده اشاره شده است. به گزارش خبرگزاری فرانسه، آژانس به دلیل همکاری ناکافی ایران که مشکلی حلنشده باقی مانده است، عمیقا نگران است. آژانس بینالمللی انرژی اتمی اجازه تهران به جمعآوری نمونهها و دسترسی بدون تاخیر به سایتها و تجهیزات و نیز توضیحات در مورد وجود ذرات اورانیوم را «ضروری و فوری» خوانده است. این قطعنامه شورای حکام در مرحله فعلی اهمیتی نمادین دارد، اما ممکن است مقدمهای باشد برای کشاندن پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد و احتمال اعمال تحریمهای بیشتر علیه ایران.
احتمال و گزینه کشاندن ایران به شورای امنیت سازمان ملل متحد توسط لورا اس. اچ هولگیت سفیر آمریکا در آژانس مطرح شده است. وی گفته است: «ایران باید بداند که اگر برای حل این مسائل همکاری نکند، شورا اقدامات بیشتری انجام خواهد داد.» وزارت امور خارجه ایران پیش از تصویب این قطعنامه پیشنویس چهار کشور آمریکا، بریتانیا، فرانسه و آلمان را محکوم کرده و مردود دانسته و اعلام کرده بود که پاسخ تهران در صورت تصویب این قطعنامه «قاطع و موثر» خواهد بود. ناصر کنعانی، سخنگوی دستگاه دیپلماسی ایران گفته است: «چهار کشور غربی به عنوان پیشنهاددهندگان این قطعنامه ضدایرانی با سوءاستفاده از شرایط اخیر، صرفا با انگیزه و هدف اعمال فشار سیاسی بر ایران، پیشنهاد تصویب این قطعنامه را به شورای حکام دادهاند، اقدامی که تاثیر منفی بر روند حلوفصل فنی موضوعات مدنظر آژانس خواهد گذاشت.» کنعانی اعلام کرد که «هیچ دلیل موجه فنی یا فوریت پادمانی برای ارائه قطعنامه علیه ایران» وجود نداشته است. محسن نذیری، نماینده دائم ایران در آژانس بینالمللی انرژی اتمی ساعاتی پس از تصویب قطعنامه جدید در شورای حکام گفت که این قطعنامه میتواند بر همکاری تهران با این آژانس تأثیر بگذارد.
نماینده ایران در آژانس گفت که «اهداف سیاسی بانیان این قطعنامه ضدایرانی محقق نخواهد شد، اما تصویب آن میتواند بر روند همکاری و تعاملات سازنده جمهوری اسلامی ایران با آژانس اثرگذار باشد.»
در تهران نیز محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی، در سخنانی بهطور تلویحی تائید کرد که سفر بازرسان آژانس به ایران که قبلا دربارهاش هماهنگی صورت گرفته و مورد تائید سخنگوی وزارت امور خارجه نیز قرار گرفته بود، از سوی ایران لغو شده است. اسلامی درباره اینکه گفته شده با سفر گروسی به ایران موافقت شده است، گفت: «این سفر برای وقتی بود که از سیاست فشار استفاده نکنند، حرکتهای سیاسی و آوردن عبارات غیرواقعی و غیرحرفهای در شرایطی که گفتگو وجود دارد و مذاکرات مسیر خودش را طی کرده است، در راستای همان سیاست شکستخورده فشار حداکثری است که از نظر ما مردود است.» رئیس سازمان انرژی اتمی ایران گفت: «امروز طرفین برجام میخواهند بازگردند؟ بسمالله، بازگردند و طبق همان برجام عمل کنند. ایران هیچکاری که آژانس از آن مطلع نباشد، انجام نداده و نمیدهد و فعالیتهای ما همگی در چارچوب مقررات است.» رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در خصوص اینکه باتوجه به تلاش برای حل اختلافهای ایران و آژانس در میان تشدید کارشکنیهای کشورهای غربی تا چه میزان به همکاری ایران و آژانس میتوان امیدوار بود، بیان کرد: «ایران و آژانس طبق پادمان هیچ مشکلی ندارند. ملاک برای همکاری ما با آژانس پادمان است؛ پادمان و NPT ضوابط نوشتهشدهای دارند، باید رعایت کنیم و آژانس هم بارها در این خصوص گزارش داده است.» وی با اشاره به اینکه موارد ادعایی و اتهامی چیز جدیدی نیست، عنوان کرد: «این مکانها جدید نیستند، ۲۰ سال است که مطرح میکنند. ۲۰ سال است که بر ایران فشار میآورند که این فشارهای۲۰سال گذشته موجب مذاکرات مستمر شده است.» اسلامی درباره اینکه ایران بازگشت طرفین را راستیآزمایی میکند، گفت: «ایران هیچکاری که آژانس از آن مطلع نباشد، انجام نداده و نمیدهد و فعالیتهای ما همگی در چارچوب مقررات است.»
سناریوهای پیش رو
اگرچه این قطعنامه نیز بیشتر جنبه نمادین دارد، اما در صورتیکه مفاد آن در چارچوب همکاری ایران و آژانس اجرا نشود، میتواند از سوی اروپا و آمریکا بهعنوان زمینهای برای برداشتن گامهای بعدی و حتی ارجاع پرونده هستهای ایران به شورای امنیت مورد استفاده قرار بگیرد.
ایران و آژانس تاکنون دوبار برسر یک چارچوب مشخص کاری برای حل اختلاف توافق کردهاند که به نتیجه نرسیده است. ایران میگوید پاسخهای لازم را به آژانس داده است، اما آژانس این پاسخها را ناکافی میداند. ایران خواهان مختومه شدن پرونده، همزمان و همراستا با توافق نهایی برای احیای برجام است، اما آژانس و طرفهای برجام این دو مسئله را مستقل از هم میدانند. به این ترتیب و با توجه به موضعی که ایران اتخاذ کرده، باید گفت که سرانجام برجام همچنان در وضعیتی بلاتکلیف و نامشخص قرار دارد. البته مذاکرات برای احیای برجام همین حالا هم در حالت اغما قراردارد. هرچند برخی منابع از وقوع تحرکات جدید در این پرونده در چند روز اخیر خبر میدهند. اگر فرض کنیم که این تحرکات به تحول خاصی در مسیر احیای برجام منتهی شود و به تبع آن ایران و آژانس در مسیر درست همکاری قرار گیرند، شاید بتوان انتظار داشت که تا پیش از بهمنماه، مسائل حلوفصل شود. اما این تحلیل خوشبینانه یک روی دیگر هم دارد؛ اگر مذاکرات برجام همچنان در بنبست باقی بماند، ایران یا باید در قالب نقشهراه مستقل، پرونده اختلاف با آژانس را حل کند و مانع از انتقال پرونده از شورای حکام به شورای امنیت شود یا اینکه براساس روند کاری که شورای حکام و فضای منفی آمریکا و اروپا علیه ایران ترسیم کردهاند، در انتظار ارجاع پروندهاش به شورای امنیت سازمان ملل بماند. اگر پرونده ایران از شورای حکام به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع شود، ایران میتواند امیدوار باشد که دو کشور روسیه و چین که به قطعنامه اخیر شورای حکام هم رای منفی دادند، در نشست شورای امنیت قطعنامه احتمالی ضدایرانی را وتو کنند. این امید در گذشته نیز وجود داشت و دولت احمدینژاد و سعید جلیلی، مذاکرهکننده ارشد وقت ایران روی آن حساب باز کرده بودند، اما در عمل چین و روسیه امید ایران را ناامید کردند. نکته دیگر اینکه در آن زمان ایران غنیسازی ۶۰ درصدی نداشت و غنیسازی اورانیوم را در میزان به مراتب پائینتری انجام میداد.
بیشتر بخوانید: ساز ناکوک قاره سبز؛ «پلیس خوبی» که «بد» شد
در نهایت باید گفت که توافق احیای برجام، براساس مواضع و خواست ایران به سرنوشت برجام گره خورده است و این یعنی اینکه، اگر ایران نتواند با آژانس به تفاهمی برسد، از احیای برجام نیز خبری نخواهد بود. مگر طی هفتههای آینده موضع ایران در خصوص مرتبط دانستن پرونده تحقیقات آژانس به احیای برجام، تعدیل شود که البته هنوز هیچ نشانهای از این امر دیده نمیشود.
سند متن قطعنامه شورای حکام
a) تمجید از تلاشهای حرفهای و بیطرفانه مدیرکل آژانس بینالمللی انرژی اتمی و دبیرخانه اجرای توافقنامه انپیتی با ایران.
b) تاکید بر نقش اساسی و مستقل آژانس در راستیآزمایی پایبندی ایران به تعهدات پادمانی مورد نیاز انپیتی.
c) تأکید بر اهمیت پایبندی ایران به تعهدات پادمانی و نیاز به همکاری کامل و بهموقع ایران با آژانس با هدف شفافسازی و حل و فصل مسائل پادمانی باقیمانده که در گزارش GOV/۲۰۲۲ مدیرکل و چندین گزارش قبلی شرح داده شده است.
d) تاکید بر نگرانی عمیق مدیرکل مبنی بر اینکه مواد هستهای در چندین مکان اعلام نشده در ایران وجود داشته است و مکان یا مکانهای فعلی این مواد برای آژانس شناختهشده نیست و ارزیابی او مبنی بر اینکه مواد هستهای مورد استفاده در ایران اساس توافقنامه پادمان انپیتی اعلام نشده است.
e) یادآوری قطعنامه ۱۹ ژوئن ۲۰۲۰ شورای حکام مندرج در GOV/۲۰۲۰/۳۴ که از ایران خواسته شده بود تا با آژانس همکاری کامل داشته باشد و درخواستهای آژانس را بدون تاخیر بیشتر برآورده کند.
f) یادآوری قطعنامه ۸ ژوئن ۲۰۲۲ شورای حکام مندرج در GOV/۲۰۲۲/۳۴ که از ایران خواسته بود به صورت اضطراری برای انجام تعهدات قانونی خود اقدام کند و بدون تأخیر، پیشنهاد مدیرکل برای تعامل بیشتر برای شفافسازی و حلوفصل همه مسائل پادمان باقیمانده را بپذیرد.
g) تاکید بر نتیجهگیری مدیرکل مبنی بر اینکه تا زمانیکه ایران تاکنون توضیحات فنی معتبری برای حضور ذرات اورانیوم با منشاء انسانی در سه مکان اعلامنشده ارائه نکرده و آژانس را از مکان (های) فعلی این مواد مطلع یا تجهیزات آلوده به این مواد مطلع نساخته، آژانس نمیتواند صحت و کامل بودن اعلامیههای ایران تحت موافقتنامه پادمان انپیتی را تایید کند.
h) ابراز نگرانی جدی در مورد نتیجهگیری مدیرکل مبنی بر اینکه این موضوعات ناشی از تعهدات ایران ذیل توافقنامه پادمان جامع بین ایران و آژانس است و باید حل شود تا آژانس در موقعیتی باشد که تضمین دهد برنامه هستهای ایران منحصراً صلحآمیز است.
i) ابراز حمایت از تعامل آژانس با ایران برای حلوفصل مسائل پادمانی باقیمانده و اشتراکنظر در نگرانی جدی مدیرکل مبنی بر اینکه هیچ پیشرفتی در جهت شفافسازی و حل و فصل این مسائل حاصل نشده است.
j) توجه به گفتگوهای اشارهشده در آخرین گزارش مدیرکل، بین آژانس و ایران در سپتامبر ۲۰۲۲ و در ۷ نوامبر ۲۰۲۲ و با توجه به انتظارات مدیرکل مبنی بر اینکه در نشست فنی تهران که قرار است قبل از پایان نوامبر ۲۰۲۲ انجام شود، ایران همکاری اساسی را آغاز کند. این همکاری شامل ارائه «توضیحات فنی معتبر درباره این موضوعات، از جمله دسترسی به مکانها و مواد و همچنین نمونهبرداری در صورت لزوم» است.
۱- قویاً از تلاشهای مستمر آژانس برای اجرای توافقنامه پادمانهای انپیتی ایران، با هدف ارائه تضمین درباره ماهیت منحصراً صلحآمیز برنامه هستهای ایران حمایت میکنیم.
۲- ابراز نگرانی عمیق از اینکه مسائل پادمانی مربوط به سه مکان اعلامنشده، به دلیل همکاری اساسا ناکافی ایران، بهرغم تعاملات متعدد با آژانس از سال ۲۰۱۹، باقی مانده است.
۳- تصمیم گرفته میشود که برای اطمینان از راستیآزمایی عدم انحراف مواد هستهای، ضروری و فوری است که ایران براساس تعهدات قانونی خود عمل کند و برای شفافسازی همه مسائل پادمان باقیمانده، اقدامات زیر را بدون تأخیر انجام دهد:
ارائه توضیحات فنی معتبر درباره وجود ذرات اورانیوم با منشاء انسانی در سه مکان اعلامنشده در ایران.
آژانس را از مکان (های) فعلی مواد هستهای و/یا تجهیزات آلوده مطلع سازد.
ارائه کلیه اطلاعات، اسناد و پاسخهای مورد نیاز آژانس برای این منظور.
ارائه دسترسی به مکانها و موادی که آژانس برای این منظور نیاز دارد و جمعآوری نمونه که توسط آژانس مناسب تشخیص داده شود.
۴- متذکر میشود که ارائه این اطلاعات و دسترسی توسط ایران و راستیآزمایی بعدی توسط آژانس براساس توافقنامه پادمانهای انپیتی ایران، ضروری است تا دبیرخانه در موقعیتی قرار گیرد که بتواند گزارش دهد که این مسئله دیگر موضوعیت ندارد و بنابراین نیاز به بررسی و اقدام شورای حکام در این خصوص احساس نمیشود.
۵- از مدیرکل میخواهد که گزارشی درباره اجرای توافقنامه پادمانهای انپیتی ایران و این قطعنامه برای بررسی شورای حکام در جلسه ماه مارس ۲۰۲۳ یا در صورت لزوم زودتر ارائه کند.
۶- تصمیم میگیرد همچنان به موضوع رسیدگی کند.
نگاه دیپلمات
قاسم محبعلی در گفتگو با هممیهن:
باید سریع تصمیم سیاسی بگیریم
قاسم محبعلی، دیپلمات پیشین وزارت امورخارجه معتقد است ایران باید با آژانس همکاری کند و رسما اعلام کند که با آژانس مشکلی ندارد. او همچنین معتقد است روسها اصلا در موقعیتی نیستند که بتوانند از ایران حمایت موثر بکنند.
قطعنامه اخیر آژانس انرژی اتمی از ایران خواسته برخی ابهامات پرونده هستهایاش را برطرف کند. ابهامات چه چیزهایی است که محل اختلاف ایران و آژانس است؟
موضوع سر تفسیر پادمان یا همان توافقی است که براساس انپیتی بین ایران و آژانس انجام شده است. ایران براساس آن موظف است که تمام اطلاعات لازم را در اختیار آژانس بگذارد که آژانس مطمئن شود که برنامه هستهای ایران کاملاً صلحآمیز است. طرفهای مقابل حالا چه به دلایل سیاسی، چه به دلایل غیرسیاسی معتقدند که برنامه هستهای ایران انحراف دارد و برهمین اساس هم در گذشته پرونده ایران را به شورای امنیت بردند. آژانس هم میگوید که ما مطمئن نیستیم که برنامه هستهای ایران صلحآمیز است، چون کاملاً به تمام سایتهای ایران دسترسی نداریم. سه سایت هم که اعلام کردید مشکوک است. درخواستاش این است که ایران اطلاعات کامل را درباره سه سایت در اختیار قرار بدهد که تاکنون توافقی صورت نگرفته است و اگر توافق نشود طبیعی است که شورای حکام به شورای امنیت گزارش میکند. اگر شورای امنیت تشکیل جلسه بدهد، احتیاج است که قطعنامه به نفع ادامه برجام صادر بشود. چون کشورهای غربی با آن قطعنامه مخالفت خواهند کرد، عملاً دیگر برجام از بین خواهد رفت؛ لذا اگر ایران بخواهد به شورای امنیت نرود دو کار باید بکند. یکی مذاکرات برجام را ادامه دهد تا نتیجه بگیرد و یکی اینکه با آژانس همکاری کند و آژانس اعلام کند که من مطمئن هستم که برنامه هستهای ایران صلحآمیز است.
ایران چگونه میتواند ابهامات آژانس را برطرف کند؟ چون ابهامات آژانس متعلق به مکانهایی است که آلودگی غنیسازی مشاهده کرده و مربوط به دهپانزده سال قبل است. ایران در حال حاضر چگونه باید این ابهام را برطرف کند؟
ما باید یک تصمیم اساسی بگیریم. اگر برنامه هستهایمان صلحآمیز است و مطمئن هستیم که انگیزه دیگری در برنامه هستهایمان وجود ندارد، دیگر نیاز نیست با آژانس دعوا کنیم، آژانس میتواند بیاید و ببیند و بعد هم گزارش کند؛ بنابراین ایران باید یک تصمیم سیاسی اتخاذ کند. این تصمیم سیاسی میتواند اینطور باشد که ما با آژانس همکاری نمیکنیم و از انپیتی خارج میشویم، هزینههایش را هم میپذیریم. یک تصمیم سیاسی دیگر این است که برنامه ما صلحآمیز است، بنابراین نیازی به دعوا نداریم. آژانس میآید میبیند. مثل کشورهای دیگر، مثل کرهجنوبی، مثل برزیل، آرژانتین، آفریقای جنوبی که اینها همهشان مشکلات مشابه ما داشتند، ولی آمدند با آژانس همکاری کردند. حتی ژاپن، ۲۰ سال طول کشید تا آژانس به آن اعلام کرد که ما مطمئن هستیم که برنامه هستهای ژاپن انحراف پیدا نکرده است. بنابراین، این تصمیم سیاسی باید در ایران گرفته شود.
یعنی مسئولین ما تاکنون همکاریهای لازم را انجام ندادهاند و باید همکاری بیشتری داشته باشند؟
من که از طرف ایران نمیتوانم صحبت کنم. یعنی بیایم ایران را متهم کنم. من جانب ایران هستم. من میگویم برای رفع مشکل، ما باید با آژانس همکاری کنیم. اگر مدعی هستیم و اعتقادمان این است که برنامهمان صلحآمیز است، بنابراین نیازی به دعوا نداریم. ۳۰ کشور دیگر به غیر از ما راکتور هستهای داشتند، مگر اینها تحریم شدند؟ پس مشکل در این است که یک سوءتفاهمی در اینجا وجود دارد. یا سوءتفاهم از جانب ما است یا از جانب آنها. باید این سوءتفاهم را رفع کنیم. اگر از جانب ماست، بیاییم بگوییم به آژانس که برنامه ما شفاف است. شفافیت ایجاد میکنیم، نگرانی هم نباید داشته باشیم. آژانس میآید میبیند. گزارش میکند. اگر خواسته باشند کار سیاسی هم بکنند، بعداً ما دیگر بدهکار نیستیم. اما وقتی که مثلاً دوربینها را برمیداریم. آژانس را راه نمیدهیم. بالاخره تصور این است کسی که نیروگاه هستهای ندارد، برای چه غنیسازی میکند؟ برای چه آب سنگین تولید میکند؟ بالاخره این سوال است برای دیگران.
ما باید شفاف به این سوالها پاسخ دهیم که سلاح هستهای نداریم. بوشهر را هم روسها ادارهاش میکنند. سوختاش را تأمین میکنند و اصلاً به ما اجازه نمیدهند به آن سوخت بفرستیم. راکتور تهران هم یک راکتوری است که در سال چند کیلو مصرف اورانیوم غنیشده دارد. آنها مدعیاند و میگویند شما نیازی ندارید. مثلاً وزیر خارجه بلژیک یک زمان به آقای خرازی گفت، برای یک لیتر شیر، گاوداری نمیزنند. شما چرا گاوداری زدید؟ بنابراین سوءتفاهم است، باید این سوءتفاهمها را حل کنیم. اگر واقعاً قصد داریم سراغ این برویم که به کشورهای باشگاه هستهای بپیوندیم، باید هزینهاش را بپردازیم. هزینهاش هم تحریم است. ممکن است جنگ باشد، درگیری باشد. همه اینها ممکن است باشد.
با شرایط فعلی و تیم مذاکرهکننده فعلی هستهای ایران پیشبینیتان از روند پرونده ایران چیست؟
قطعنامه آژانس یک گام نهایی است. یعنی اگر ایران تا دوره بعدی آژانس همکاری نکند، آژانس گزارش میدهد. به نظر میرسد کشورهای غربی قصد دارند پرونده ایران را دوباره ببرند به شورای امنیت و قطعنامه گذشته را احیاء کنند. البته این فقط به برنامه هستهای مربوط نیست. در برجام هم در مقدمهاش نوشته شده که هدف از برنامه هستهای کمک به صلح و امنیت در منطقه و جهان است، یعنی به سایر سیاستهای ایران هم خود به خود ربط پیدا میکند، مثلا وقتی ایران در برابر اوکراین قرار میگیرد، طبیعتاً غربیها واکنش نشان میدهند و از هر ابزاری استفاده میکنند که به ایران فشار بیاورند. الان احساس میکنند که ایران متحد روسیه است.
آیا تیم کنونی مذاکرهکننده توانایی هدایت و بهنتیجه رساندن پرونده را دارد؟
این تیمی که الان هست، توانایی لازم را برای مذاکره ندارد. دولت فعلی، هم در سیاست داخلی و هم در سیاست خارجی، ناکارآمد است. نشان داده در یک سال گذشته کارایی لازم را برای اداره کشور نداشته و این یک امر کارشناسی است. من سیاسی صحبت نمیکنم، کارشناسی حرف میزنم. یعنی دولت هم باید توانایی لازم برای دیپلماسی را داشته باشد، هم برای اقتصاد داشته باشد، هم برای مسائل دیگر داشته باشد. وقتی هم که مسائل به هم پیوند میخورد بحرانهای داخلی و خارجی ایجاد میشود، طبیعتاً طرف مقابل هم از آن سوءاستفاده میکند. برای ادامه برجام نیاز است که یک قطعنامه به نفع برجام صادر شود. خوب طبیعی است که اروپاییها، انگلیس و فرانسه و آمریکا که حق وتو دارند، آن قطعنامه را وتو میکنند. از آن طرف البته روسیه فقط در صورتی حق وتو میتواند داشته باشد که قطعنامه علیه برجام داده شود. درحالیکه نیازی نیست قطعنامه علیه برجام صادر شود، باید به نفع برجام قطعنامه داده شود.
آیا روسیه میتواند در شورای امنیت نقشی به نفع ایران ایفا کند؟
چه روسها به اصطلاح حمایت کنند، چه نکنند، کافی است یک کشور عضو آن را وتو کند. فکر نمیکنم، روسها یا بیش از یکی دو کشور مثل چین، یا حداکثر یکی دو کشور دیگر متحد شورای امنیت داشته باشند. کما اینکه بر سر قضیه اوکراین در مجمع عمومی درباره خود روسیه هم چهار رای موافق بیشتر نبود. اصلاً در موقعیتی نیستند که بخواهند از ایران حمایت کنند.
منبع: هم میهن