اقتصاد۲۴- بانک مرکزی گزیده آمار‌های اقتصادی مهر ماه ۱۴۰۱ را منتشر کرد. در این گزارش جزییات بیشتری از تغییرات متغیر‌های پولی و بانکی منتشر می‌شود. براساس این گزارش در اولین ماه پاییز سال جاری، حجم نقدینگی با رشد ۳۴.۳ درصدی نسبت به سال قبل به ۵۶۷۶۹.۷ هزار میلیارد تومان رسیده است. این عدد نسبت به اسفندماه سال گذشته نیز ۱۷.۵ درصد رشد کرده است.
نقدینگی از دو جزو اصلی پول و شبه‌پول تشکیل می‌شود. حجم پول از نقدشوندگی بیشتر برخوردار است و پول نقد دست اشخاص و حساب‌های جاری قرار می‌گیرد. این پول با قدرت نقدشوندگی بالا می‌تواند هر لحظه به یک بازار دارایی هجوم ببرد. اما حجم شبه‌پول درواقع حساب‌های پس‌انداز و سرمایه‌گذاری افراد را نشان می‌دهد. بنابراین نگاهی به این دو جزو حساس و مهم نقدینگی می‌اندازیم.
روند معکوس پول و شبه پول
در مهرماه سال جاری حجم پول به ۱۲۷۹۸.۷ هزار میلیارد تومان رسیده است. این عدد نسبت به مهر سال گذشته ۵۶.۳ درصد و نسبت به اسفند همان سال ۲۹.۷ درصد افزایش یافته است. نگاهی به روند حجم پول نشان می‌دهد از ابتدای سال تقریبا یک روند صعودی در این شاخص رخ داده است. در فروردین ماه سهم پول از نقدینگی حدود ۸/ ۴۳ درصد رشد کرد. در اردیبهشت‌ماه به حدود ۳/ ۴۵ درصد رسید. در خردادماه نیز با رشد حدود ۹/ ۹ واحد درصدی به ۲/۵۵ درصد رسید. در تابستان نیز این روند نسبتا ادامه پیدا کرد؛ به طوری که در تیرماه رشد نقطه‌ای پول حدود ۶/۵۷ درصد رسید. در مردادماه ۲ واحد درصد از رشد نقطه‌ای پول کاسته شد، اما در شهریورماه مجددا روند رشد یک ساله سهم پول از نقدینگی افزایشی شد. حالا در مهر ماه هم بار دیگر به مدار افزایشی برگشته. اتفاقی بسیار خطرناک برای بازار دارایی‌ها که در نهایت به تورم عمومی دامن می‌زند. از سوی دیگر، شبه‌پول در مهر امسال با رشد ۲۹ درصدی نسبت به مهر سال گذشته به ۴۳۹۷.۱ هزار میلیارد تومان رسیده است. حجم شبه‌پول در شهریور به رقم ۷/ ۴۳۲۰ هزار میلیارد تومان رسیده بود که نسبت به مردادماه رشد ۲/ ۳ درصدی را ثبت کرد. این در حالی است که روند رشد نقطه به نقطه شبه‌پول از ابتدای سال تقریبا نزولی بوده است. به عبارت دیگر رشد نقطه‌ای شبه‌پول در فروردین ماه سال جاری ۹/ ۳۶ درصد، در اردیبهشت‌ماه ۳/ ۳۵ درصد و در خردادماه ۶/ ۳۳ درصد بوده است. در اولین ماه تابستان نیز رشد نقطه‌ای شبه پول ۵/ ۳۲ درصد و در نیمه تابستان ۳/۳۳ درصد بود. در شهریورماه نیز رشد نقطه به نقطه شبه‌پول ۹/ ۳۲ درصد بوده است. حالا این رقم به رشد ۲۹ درصدی رسیده.
بازگشت سهم پول به سطح مرداد
یکی از نسبت‌های مهم که می‌تواند وضعیت اجزای نقدینگی را نشان بدهد، نسبت پول به نقدینگی است. در شهریورماه سال جاری نسبت پول به نقدینگی به ۷/ ۲۲ درصد رسید. این رقم بیشترین نسبت تاریخی این شاخص از اردیبهشت ۹۲ بود. آن گونه که بانک مرکزی گزارش داده، سهم پول از نقدینگی در مهرماه به ۲۲.۵ درصد کاهش پیدا کرده است.
از ابتدای سال جاری سهم پول از نقدینگی روندی صعودی را طی کرده است. در فروردین‌ماه این نسبت حدود ۷/۱۹ درصد بود و در اردیبهشت و خردادماه به ترتیب به ۴/۲۰ و ۱/۲۲ درصد رسید. براساس آمار منتشر شده در دو ماه نخست تابستان این نسبت ۵/۲۲ درصد بود. ماه آخر تابستان ۲ دهم درصد رشد کرد، اما حالا از رکورد خود کوتاه آمده و به سطح مرداد برگشته است.
به عبارت دیگر سهم پول از نقدینگی در نیمه سال جاری به بیشترین مقدار رسید که نشان می‌دهد افراد ترجیح می‌دهند دارایی‌های خود را به نقدشونده‌ترین حالت نگهداری کنند. با توجه به عواملی مانند تورم بالا، سود حقیقی منفی در بانک‌ها و انتظارات تورمی مثبت، افراد به صورت عقلایی تصمیم می‌گیرند دارایی‌های خود را به صورت نقدی نگهداری کنند و از سپرده کردن آن‌ها در بانک‌ها خودداری می‌کنند. این در حالی است که رشد نقدینگی در ماه‌های اخیر کاهشی بوده است، اما به نظر می‌رسد تمایل افراد به نگهداری پول با نقدشوندگی بالا سبب به هم خوردن آرامش بازار‌های مختلف شده و این تلاطم تورم را افزایش خواهد داد.
پول پرقدرت همچنان چاپ می‌شود
آمار پایه پولی یا پول پرقدرت نشان می‌دهد در نخستین ماه پاییز سال جاری، رقم پایه پولی به ۷۱۲.۹ هزار میلیارد تومان رسیده است. این عدد در یک ماه، ۳.۲ درصد رشد کرده است. در شهریورماه، عدد پول پرقدرت ۶۹۰.۷ هزار میلیارد تومان بود. در واقع نسبت به مردادماه ۷/۲ درصد و نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱/۳۳ درصد رشد داشته. گزارش بانک مرکزی از جزییات پایه پولی نشان می‌دهد خالص مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی با ۲۹ درصد رشد نسبت به پایان سال قبل به ۲۳۱ هزار میلیارد تومان رسید. مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی در مهر ماه امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل، ۱۳.۸ درصد رشد داشته است. این در حالی است که شاخص یاد شده در شش ماه نخست سال جاری ۱/۶۹ درصد رشد داشت.
بانک مرکزی مدعی است که «افزایش رشد ماهانه پایه پولی در ماه‌های اخیر عمدتا متاثر از تامین اعتبارات ارزی موردنیاز وزارت جهاد کشاورزی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی توسط بانک مرکزی به منظور جبران و هموارسازی آثار حذف تخصیص ارز ترجیحی به ترتیب برای واردات نهاده‌های کشاورزی، کالا‌های اساسی و دارو (به واسطه اجرای طرح مردمی‌سازی و توزیع عادلانه یارانه ها) است» و انتظار دارد «با توجه به الزامات قانونی تسویه ریالی تعهدات مذکور، رشد پایه پولی به مسیر پیش‌بینی‌شده بازگشت کند.»
داستان اسکناس‌های تا نخورده در خودپردازها
اما میزان اسکناس‌های نو و تا نخورده جای‌گذاری‌شده در خودپردازها چیز دیگری را نشان می‌دهد. آمار‌ها نشان می‌دهد اسکناس و مسکوک در جریان در مهر ماه سال جاری نزدیک به ۲۶ درصد نسبت به مهرماه سال گذشته رشد کرده است. ضمن اینکه مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی با ۲۹ درصد رشد نسبت به پایان سال قبل به ۲۳۱ هزار میلیارد تومان رسیده است. مطالبات بانک مرکزی از بخش دولتی در مهرماه امسال نسبت به مدت مشابه سال قبل، ۱۳.۸ درصد رشد داشته است.
گزیده آمار‌های اقتصادی بانک مرکزی همچنین بیانگر بدهی ۱۹۷ هزار میلیاردی بانک‌ها به بانک مرکزی است. بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی در مهر سال گذشته ۱۵۶ هزار میلیارد تومان بود که در پایان اسفند همان سال به ۱۴۶ هزار میلیارد تومان رسید. بنابراین مطالبات بانک مرکزی از بانک‌ها در مهر سال جاری نسبت به مهر سال قبل ۲۶.۳ درصد و نسبت به اسفند ۱۴۰۰ نیز ۳۵ درصد افزایش یافته است. بانک‌هایی که تحت عنوان «ناترازی» دست به استقراض از بانک مرکزی می‌زنند. بانک مرکزی هم مجبور به خلق پول است و این پول‌ها در نهایت به صورت حسابداری، به عنوان «بدهی بانک‌ها» منظور می‌شود.