اقتصاد۲۴- روند اعتراضات اخیر نقطه عطف مهمی در اقتصاد ایران و سیاست خارجی کشور از خود به جا گذاشت و به نظر می‌رسد حالا ابعاد مختلف خود را بر روند تجارت خارجی کشور خود را به رخ خواهد کشید.
اخیرا یکی از نمایندگان تهران در مجلس خبر داده است که «ما در مجلس ضمن اینکه پیگیری‌های لازم را برای اجرای قانون کاهش روابط با انگلیس خواهیم داشت، بحث تجدیدنظر در روابط با فرانسه و آلمان را نیز مورد بررسی و پیگیری قرار می‌دهیم.
اسماعیل کوثری با اشاره به مصوبه مجلس درباره کاهش روابط ایران با انگلیس در سطح کاردار گفت: این موضوع در مجلس یازدهم و از جایگاه نظارتی مجلس به ویژه توسط اعضای کمیسیون امنیت ملی باید مورد پیگیری قرار گیرد.»
وی با بیان این که نمایندگان در دوره هشتم مجلس شورای اسلامی قانونی را به تصویب رساندند که بر اساس آن روابط ایران با انگلیس باید تا سطح کاردار کاهش یابد، گفت: «کشور‌های اروپایی، آلمان، فرانسه و انگلیس نشان دادند که خیرخواه ملت ایران نیستند و همواره اقدامات ضد ایرانی آن‌ها را شاهد بوده‌ایم.»
کوثری خاطرنشان کرده است: «ما در مجلس ضمن اینکه پیگیری‌های لازم را برای اجرای قانون کاهش روابط با انگلیس خواهیم داشت، بحث تجدیدنظر در روابط با فرانسه و آلمان را نیز مورد بررسی و پیگیری قرار می‌دهیم.»
حجم روابط تجاری ایران و اروپا
این سخنان در حالی بیان می‌شود که رصد روابط تجاری بین ایران و اروپا نشان می‌دهد بیشترین کالای وارداتی ایران از اروپا کالا‌های خودرویی و ماشین‌آلات صنعتی بوده و بیشترین صادرات از ایران به اروپا مواد شیمیایی بوده است.
آمار و ارقام منتشرشده توسط یورواستات، نشان می‌دهد که ارزش تجارت میان ایران و اروپا از ژانویه تا اوت ۲۰۲۲میلادی، ۳۴۴۱میلیون یورو بوده است که ۱۵درصد نسبت به مدت مشابه در سال گذشته (۲۹۹۷میلیون یورو) افزایش داشته است.
۲۷۰۹میلیون یورو ارزش صادرات اروپا به ایران و ۷۳۲میلیون یورو صادرات ایران به اروپا بوده که به نسبت مدت زمان مشابه در سال قبل به ترتیب ۱۱ و ۳۰درصد رشد داشته‌اند. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که در ماه اوت (آگوست) ۲۰۲۲، واردات و صادرات ایران از و به اروپا به ترتیب ۳۵۲ و ۹۲ میلیون یورو بوده که ۱۱ و ۴ درصد به نسبت ماه مشابه سال قبل رشد داشته‌اند. ارزش کل تجارت ایران و اروپا نیز در اوت ۲۰۲۲ به نسبت ماه مشابه در ۲۰۲۱، معادل ۱۰درصد رشد داشته است (۴۴۴ و ۴۰۵میلیون یورو به ترتیب).
در هشت ماه نخست سال ۲۰۲۲ نیز بیشترین کالای وارداتی ایران از قاره اروپا متعلق به گروه کالایی خودرو و ماشین‌آلات صنعتی به ارزش ۷۹۰میلیون یورو بوده که به نسبت سال گذشته واردات این گروه کالایی دو درصد رشد داشته است. بیشترین کالای صادراتی از ایران به اروپا نیز مواد شیمیایی و گروه مرتبط است که ۲۳۰میلیون یورو ارزش این گروه کالایی بوده است.
مراودات تجاری ایران و آلمان
در این میان باید توجه کرد که آلمان همچنان برترین شریک ایران در اروپا است و ایتالیا و اسپانیا در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
بر اساس گزارش اتاق بازرگانی و صنایع ایران و آلمان به نقل از اداره آمار فدرال آلمان، اعداد و ارقام منتشرشده نشان می‌دهد که صادرات ایران به آلمان شیب نزولی به خود گرفته و در اوت ۲۰۲۲ به پایین‌ترین مقدار خود از ژانویه ۲۰۲۱ رسید.
بر اساس اداره آمار فدرال آلمان، تجارت بین ایران و آلمان از ژانویه تا اوت ۲۰۲۲میلادی، ۱۲۳۱میلیون یورو بوده است که به نسبت مدت مشابه در سال گذشته ۷درصد رشد داشته است (۱۱۵۰میلیون یورو). از این مقدار ۱۰۲۴میلیون یورو سهم صادرات آلمان بوده است که در مقایسه با مدت مشابه در سال گذشته ۹درصد رشد داشته است (۹۴۱میلیون یورو). اما سهم صادرات ایران از تبادلات تجاری میان دو کشور ۲۰۷میلیون یورو بوده است که در مقایسه با ۸ ماهه نخست سال گذشته یک درصد کاهش داشته است.
بیشتر بخوانید: ایران هدف تازه تحریم‌های اتحادیه اروپا به روایت فرانسه
در اوت ۲۰۲۲ نیز حجم تجارت میان دو کشور ۱۵۸میلیون یورو بوده که در مقایسه با اوت ۲۰۲۱، معادل ۳۸درصد رشد داشته است (۱۱۴ میلیون یورو). از این رقم آلمان ۱۳۸میلیون یورو کالا به ایران صادر کرده است که به نسبت به ماه مشابه سال قبل ۶۲درصد رشد داشته است (۸۵میلیون یورو) و ایران نیز ۲۰ میلیون یورو صادرات به آلمان داشته است که در مقایسه با اوت ۲۰۲۱ کاهش ۳۰درصدی را نشان می‌دهد (۲۹ میلیون یورو).
اما بررسی ماهیانه صادرات ایران به آلمان نشان می‌دهد که از فوریه ۲۰۲۲ حجم صادرات ایران به آلمان روند کاهشی داشته و در اوت امسال به کمترین مقدار خود از ژانویه ۲۰۲۱ (۲۰میلیون یورو) رسیده است.
اما در میان کالا‌های تبادل‌شده، همچنان گروه مواد غذایی و دام بیشترین میزان صادرات از مبدا آلمان به ایران را دارند؛ ۳۱۶ میلیون یورو از ژانویه تا اوت ۲۰۲۲. گروه‌های کالایی خودرو و مواد شیمیایی در رده‌های بعدی قرار دارند. گروه مواد خام غیرخوراکی و غیر سوخت که در ماه گذشته جای گروه مواد غذایی و دام را در صدر کالا‌های صادرشده از ایران به آلمان را گرفت نیز بیشترین میزان صادرات به آلمان را دارد؛ ۸۳ میلیون یورو در ۸ ماهه نخست ۲۰۲۲ که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته ۹۱ درصد رشد داشته است (۴۴ میلیون یورو). گروه کالایی مواد غذایی در رتبه بعدی است.
حجم مبادلات ایران و آلمان در سال ۲۰۲۲
از سوی دیگر باید توجه کرد که با توجه به آمار و ارقام ارائه شده توسط اداره آمار آلمان، حجم تجارت ایران و آلمان در اولین ماه سال ۲۰۲۲ به مقدار ۱۵۰.۵ میلیون یورو رسید که نسبت به سال قبل ۹ درصد رشد داشته است. میزان صادرات ایران به آلمان مقدار ۲۸.۱ میلیون یورو را نشان می‌دهد، که ۲۷ درصد رشد نسبت به سال گذشته داشته است. صادرات آلمان به ایران در اولین ماه سال ۲۰۲۲ به میزان ۱۲۲.۳ میلیون یورو، ۵ درصد رشد نسبت به مدت مشابه سال قبل به همراه دارد.
آلمان به رغم همه تحریم ها، اما هم چنان بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران در اروپا محسوب می‌شود که هم بیشترین صادرات را به ایران داشته و هم بیشترین واردات را از ایران دارد.
از ژانویه تا ژوئیه ۲۰۲۲ حجم تجارت میان آلمان و ایران به عدد یک میلیارد و ۷۲ میلیون یورو رسید که نسبت به مدت مشابه سال گذشته (۱۰۳۵.۵ میلیون یورو)، ۴ درصد رشد داشته است.
در هفت ماه نخست ۲۰۲۲، آلمان ۸۸۵ میلیون یورو صادرات به ایران داشته است که به نسبت مدت مشابه در سال گذشته (۸۵۶ میلیون یورو)، ۳ درصد افزایش را نشان می‌دهد. در طرف دیگر، صادرات ایران به آلمان ۱۸۷ میلیون یورو بوده است که این عدد نیز نسبت به مدت مشابه در سال گذشته (۱۷۹ میلیون یورو) ۴ درصد رشد داشته است.
بیشتر بخوانید: ایران و اروپا در آستانه فصل سرد و یخ‌زدگی روابط
اما ارقام مربوط به میزان تجارت در ماه ژوئیه کاهش‌های قابل توجهی را نشان می‌دهند. حجم کل تجارت در این ماه ۱۱۵ میلیون یورو بوده است که به نسبت ماه مشابه در سال گذشته (۱۳۶ میلیون یورو) کاهش ۱۵ درصدی را نشان می‌دهد.
صادرات ایران به آلمان در این ماه ۲۶ میلیون یورو بوده است که کاهش ۱۹ درصدی را نسبت به ماه ژوئیه ۲۰۲۱ نشان می‌دهد (۳۳ میلیون یورو). از طرفی، صادرات آلمان به ایران در این ماه ۸۸ میلیون یورو بوده است که ۱۴ درصد کاهش نسبت به ماه مشابه ۲۰۲۱ داشته است.
مواد غذایی و دام همچنان بیشترین میزان تبادل را میان دو کشور دارد. صادرات آلمان به ایران در این گروه و در هفت ماه نخست ۲۰۲۲، ۲۸۶ میلیون یورو بوده است و صادرات ایران ۷۱ میلیون یورو، اگرچه مواد خام غیر خوراکی و غیر سوخت نیز صادرات ۷۱ میلیون یورویی به آلمان داشته است.
همچنین در ماه ژوئیه، میزان صادرات گروه مواد خام غیر خوراکی و غیر سوخت از مبدا ایران به آلمان، از ۵ میلیون یورو در ۲۰۲۱ به ۱۲ میلیون یورو رسیده است که رشد ۱۳۱ درصدی را نشان می‌دهد.
افزایش مراودات مالی و اقتصادی بین ایران و فرانسه
البته باید توجه کرد که در این میان فرانسه نیز در سال‌های اخیر مراودات مالی خود را با ایران افزایش داده بود و باید توجه کنید که خزانه داری فرانسه وابسته به وزارت اقتصاد و دارایی این کشور در گزارشی در خصوص مبادلات تجاری فرانسه و ایران در سال ۲۰۱۷ اعلام کرده بود که حجم مبادلات دو کشور در سال گذشته به رقم ۳.۸ میلیارد یورو رسید.
در واقع مبادلات تجاری فرانسه با ایران که به علت تحریم‌های اقتصادی ۲۰۱۱ به بعد از رقم ۴.۳ میلیارد یورو در سال ۲۰۰۶ به ۵۱۵ میلیون یورو در سال ۲۰۱۴ کاهش یافته بود در پایان سال ۲۰۱۷ به رقم ۳.۸ میلیارد یورو افزایش یافته و به نظر می‌رسید که می‌توانست با ادامه روند برجام حتی وضعیت بهتر از قبل نیز شود.
بر این اساس صادرات فرانسه به ایران پس از افزایش ۲۸ درصدی و رسیدن به رقم ۷۲۲ میلیون یورو در سال ۲۰۱۶، در پایان سال ۲۰۱۷ به رقم ۱.۵ میلیارد یورو رسید.
۳۹۱ میلیون یورو از این رقم مربوط به صادرات قطعات هواپیما (افزایش ۲۶ درصدی) و ۱۴۴ میلیون یورو آن به صادرات قطعات خودرو (۶.۹) و تولیدات دارو (۱۳ درصد) مربوط می‌شود.
طبق گزارش مورد اشاره، فرانسه در سال ۲۰۱۷ نهمین صادرکننده به ایران در سطح جهان و سومین صادر کننده پس از آلمان و ایتالیا بود. فرانسه در آن سال پس از ایتالیا، دومین شریک تجاری ایران (مجموع صادرات و واردات) در اتحادیه اروپا بود. در این زمینه نیز آلمان در رده سوم قرار دارد.
در فاصله سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۱ این ارقام کاهش یافت، اما روند کاهشی در سال ۲۰۲۲ با افزایش مواجه شد.
در واقع با امضا قرارداد برجام روند روابط بین فرانسه و ایران با رشد چشمگیر مواجه شد و سپس در بازه زمانی سه ساله این روند بهبود یافت.
رشد ۵۳ درصدی تجارت دو کشور در سال ۲۰۲۲ در حالی است که طی چهار سال گذشته تجارت ایران و فرانسه روندی نزولی را طی کرده به طوری که در سال ۲۰۱۸، ۳۶ درصد، در سال ۲۰۱۹، ۸۳ درصد، در سال ۲۰۲۰ بالغ بر ۳۱ درصد و در سال ۲۰۲۱ نیز ۱۰ درصد از حجم تجارت دو کشور کاسته شده بود.
مبادلات تجاری ایران و فرانسه در سال ۲۰۱۹ بالغ بر ۳۹۴ میلیون یورو بوده که این رقم در سال ۲۰۲۰ به ۲۷۱ میلیون یورو و در سال ۲۰۲۱ به ۲۴۲ میلیون یورو کاهش یافته بود.
بیشتر بخوانید: سیگنال سفر رییسی به سازمان همکاری‌های شانگهای/ منتظر احیای برجام نباشید!
بر اساس این گزارش صادرات فرانسه به ایران در ۸ ماهه ۲۰۲۲ نسبت به مدت مشابه سال قبل ۵۸ درصد رشد کرده و از ۱۴۲ میلیون یورو به ۲۲۵ میلیون یورو افزایش یافته است. صادرات ۲۲۵ میلیون یورویی فرانسه به ایران در ۸ ماهه امسال از کل صادرات این کشور به ایران در ۱۲ ماهه سال قبل بیشتر بوده است. فرانسه در سال ۲۰۲۱ بالغ بر ۲۲۴ میلیون یورو کالا به ایران صادر کرده بود.
با وجود رشد قابل توجه صادرات فرانسه به ایران در ماه‌های ژانویه تا اوت امسال، واردات این کشور از ایران در این مدت ۷ درصد کاهش یافته و به ۱۰.۴ میلیون یورو رسیده است. فرانسه در ۸ ماهه سال قبل ۱۱ ٫ ۲ میلیون یورو کالا از ایران وارد کرده بود.
امید به افزایش مراودات اقتصادی با انگلستان با امضای برجام
دوران پسا برجام، با همان عمر کوتاهش، رسالت خود را حداقل در مراودات اقتصادی بین ایران و انگلستان انجام داده بود؛ اما دوره‌ای که بسیار کوتاه و ناتمام باقی ماند و در نهایت نیز تجارت ایران و انگلیس که داشت پا می‌گرفت دوباره به دوران نزول خود بازگشت.
سال ۲۰۱۶ بود که فایننشال تریبیون در گزارشی خبر از افزایش ۱۵۳ درصدی حجم تجارت ایران و انگلیس داده بود، اما حالا دوباره ورق برگشته است. براساس این گزارش که در اردیبهشت سال ۱۳۹۷ منتشر شده، یک میلیارد و ۱۵۰ میلیون دلار کالای غیرنفتی بین ایران و بریتانیا در سال ۹۶ جابه‌جا شده است.
ایران در این مدت، ۱۷ هزار و ۹۵۲ تن کالا به ارزش بیش از ۴۸ میلیون دلار به انگلستان صادر کرده و در مقابل ۳ میلیون تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون دلار از انگلیس به ایران وارد شده است.
صادرات ایران به انگلستان، اما در اولین سال پسابرجامی، ۱۶ درصد و واردات ایران از انگلستان، ۱۶۷ درصد بیشتر از سال ۹۵ (از لحاظ ارزش مالی) رشد کرده بود.
این در حالی است که آمار‌های گمرک ایران، یک سال بعد، یعنی درست در زمانی که تنش‌های تازه‌ای بین ایران و آمریکا ایجاد شده و برجام زیر سؤال رفته بود، از یک رکود دوباره در این حوزه حکایت می‌کند.
در فاصله فروردین تا پایان بهمن‌ماه سال ۹۷، میزان واردات ایران از انگلیس ۹۳۲ میلیون دلار اعلام شد و میزان صادرات ایران به این کشور تنها ۲۷ میلیون دلار ثبت شد؛ در ۱۱ماه سال ۹۷، صادرات انگلیس به ایران بیش از ۶ درصد کاهش داشته و واردات این کشور از ایران، حدود ۴۰ درصد کمتر شده است.
ایران و انگلستان و مراودات اقتصادی که تعطیل شده است
در حالی که برجام امید به بهبود شرایط تجارت میان ایران و انگلستان را افزایش داده بود، از دست رفتن این فرصت و در ادامه عدم امکان رسیدن به توافق تیر خلاص بر پیکر مراودات میان ایران و انگلستان شد. کما اینکه آمار‌های یورواستات نشان می‌دهد حجم تجارت ایران و انگلیس مثلا طی ۵ ماه نخست سال‌جاری میلادی این دو کشور کمتر از ۶۰ میلیون یورو بوده است، رقمی که در مناسبات اقتصادی جهانی تقریبا ناچیز شمرده می‌شود.
اما با نگاهی به آمار و ارقام مراودات اقتصادی میان سه کشور آلمان و فرانسه و انگلستان می‌توان متوجه شد که به رغم همه تحریم‌های موجود، آلمان هم چنان مهم‌ترین و بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران است و داد و ستد اقتصادی میان فرانسه و ایران در سال ۲۰۲۲ رو به بهبود و افزایش بوده است.
همین بررسی ارقام نشان می‌دهد که اگر بنا باشد بر اساس روش و پیشنهاد نماینده تهران در مجلس عمل شود عملا کشور درگیر یک خود تحریمی تازه خواهد شد، خود تحریمی که در نهایت نیز به ضرر شرایط اقتصادی کشور و بحران بیشتر برای ایران خواهد شد.