امیرحسین احمدی، شقایق صفی‌خانی؛ اقتصاد۲۴- حرفی به گزاف نزده‌ایم اگر بگوییم اقتصاد ایران مبتنی بر کشاورزی است و کشاورزان اصلی ترین عوامل انسانی تولید در این کشورند. همه می‌‌دانیم که بسیاری از محصولات مانند زعفران، پسته، زرشک و ... محصول منحصربه‌فرد ایران است یا حداقل ایران اولین خاستگاه این محصولات بوده است.
اما کشاورزی در کشور ما که اساس تولید است هنوز نتوانسته است جایگاهی مناسب و در جهت سودآوری داشته باشد. در این میان کشاورزان نیز روزگار چندان خوشی را سپری نمی‌کنند و علاوه بر مبارزه با آفات طبیعی مثل سیل و ملخ باید با آفاتی دیگر نیز بجنگند که پرورده دست انسان هستند و برای سود بیشتر نه رحمی به کشاورز دارند و نه دلی که برای محیط زیست بسوزد.
در این میان وجود یک انجمن رسمی که توانایی توسعه کشاورزی و ارتقاء قشر کشاورز و بازپس‌گیری حق او را داشته باشد یکی از مهم‌ترین مواردی است که می‌تواند مسیر تولید غذا را در کشور ما هموارتر کند، خانه‌ای که هدفی جز احقاق حق کشاورز نداشته باشد و مسئله کشاورزی را در صدر اولویت های خود ببیند.
خانه کشاورز، چنین انجمنی است که هرچند نه به طور کامل اما تا حدود زیادی توانسته است برای مسائل و مشکلات کشاورزی و کشاورزان کشور راهگشا باشد.
در ادامه مشروح گفت‌وگو اقتصاد۲۴ با عنایت‌الله بیابانی، قائم مقام خانه کشاورز را درباره اهداف و فعالیت‌های این انجمن صنفی می‌خوانید.
* در کشور ما تشکلی به نام خانه کشاورز ایران وجود دارد که خواستار تغییرات پیشرو در کشاورزی است، اما از این تشکل اثر زیادی دیده نمی‌شود؛ یعنی نمی‌بینیم که خانه کشاورز در تصمیم‌گیری‌های وزارت جهاد کشاورزی یا دیگر مسائل کلان کشاورزی ایران اثری داشته باشد. این مسئله به چه علت است؟
- در پاسخ به این سوال ابتدا باید ببینیم خانه کشاورز چیست؟ خانه کشاورز یک تشکل صنفی-سیاسی است؛ یعنی یک حزب است؛ امروز حزب کشاورزان ایران در تمام استان‌های کشور دفتر دارد. در حال حاضر ما بزرگ‌ترین حزب این کشور هستیم. این حزب وام‌دار هیچ‌‌کس، هیچ دولت و هیچ مقام وزارتی نیست. خانه کشاورز بلندگوی گویا و توانمند جامعه کشاورز در سطح کشور است.
اعضای خانه کشاورز، در شهرستان‌ها جمعیت قابل توجهی دارند. هیچ جمعیت متشکلی مثل خانه کشاورز وجود ندارد. برای مثال، در کنگره خانه کشاورز، یک گروه خودجوش مردمی از ضعیف‌ترین اقشار تا رئیس جمهوری، معاون وی و وزرا و سه هزار نفر جمعیت منتخب کشاورزان کشور حضور داشتند.
در حال حاضر ما بزرگ‌ترین حزب این کشور هستیم. این حزب وام‌دار هیچ‌‌کس، هیچ دولت و هیچ مقام وزارتی نیست. خانه کشاورز بلندگوی گویا و توانمند جامعه کشاورز در سطح کشور است
این مسئله نشان دهنده این است که خانه کشاورز ایران با اتحادیه‌ها و تعاونی‌ها که به صورت دولتی و ابزاری ساخته شده اند تفاوت دارد؛ ما با وزارت جهاد کشاورزی در تعامل کامل نیستیم، اما در برخی موارد با آنها همراه هستیم.
خانه کشاورز، بزرگ‌ترین کارشناسان در بخش خاک، باغبانی و زراعت را دارد. هرجا منافع کشاورزان آسیب ببیند خانه کشاورز با داشتن کارشناسان خود که بیش از 30 نفر هستند به مقابله می‌ایستد.
بخشی از کارکنان سطح بالای بخش کشاورزی عضو شورای تخصصی خانه کشاورز‌ند. بنابراین ما از کشاورزانی که در دهستان‌ها سپس در شهرستان‌ها و بعد هم کشاورزانی که در هر استان انتخاب می‌شوند تشکیل شده‌ایم که از هر استان دو یا سه نفر به عنوان عضو شورای مرکزی منتخب می‌شوند.
ساختار خانه کشاورز به گونه‌ای است که رئیس جمهوری دستور داد که وزارت خانه‌های مربوطه با خانه کشاورز ایران همکاری‌های لازم را داشته باشند. برخی افراد و سازمان‌ها خانه کشاورز را مقابل خود می‌بینند، آنهایی که منافع خود را با وجود خانه کشاورز در تضاد می‌بینند کسانی هستند که تنها منافع خود را در خطر دیده‌اند. حتی در بخش‌هایی از وزارت جهاد توجه نمی‌کنند که ما به عنوان بازوی اجرایی می‌توانیم کارآمد باشیم و در سیاستگذاری‌ها نقش کلیدی در تفهیم موضوعات مختلفی ایفا کنیم.
خانه کشاورز در برخی مواقع حتی با خود کشاورزان نیز مقابله می‌کند به دلیل اینکه ممکن است به دلیل کم‌تجربگی یا کم‌سوادی، زیاده خواهی داشته باشند و اجرای خواسته آنها در توان دولت نباشد و چیزهایی بخواهند که در قانون مصوب کشاورزی نگنجد. ما رابطه‌ای معقول با جامعه کشاورز برای حفظ منافع آنها داریم.
خانه کشاورز در برخی مواقع حتی با خود کشاورزان نیز مقابله می‌کند به دلیل اینکه ممکن است به دلیل کم‌تجربگی یا کم‌سوادی، زیاده خواهی داشته باشند و اجرای خواسته آنها در توان دولت نباشد و چیزهایی بخواهند که در قانون مصوب کشاورزی نگنجد
نمایندگان منتخب کشاورزان کشور در جلسات شورای مرکزی که در دفتر مرکزی خانه کشاورز تشکیل می شود کمبودها، کاستی‌ها و خواسته‌های منطقی کشاورزان را مطرح می‌کنند. در بخش کارشناسی استانداران به ما مشورت می‌دهند. استانداری و وزارت کشور رابطه خوبی با خانه کشاورز دارند و همکاری‌های لازم را در سیاست‌های مرزی با نظارت و همکاری خانه کشاورز انجام می‌دهند، چون اگر در خطوط مرزی، کشاورزی مترقی داشته باشیم هیچ وقت آسیب‌پذیر نخواهد بود.
جهت فکری ما جهتی مترقی است. شورای مرکزی از نمایندگان سراسر کشور که 10 نفرعضو از مشاورین بخش اقتصادی، سیاسی و علمی داریم مشورت می‌گیرند؛ بنابراین نمی‌توانیم در این راستا مقابل کسی باشیم مگر اینکه منافع ملی و کشاورزان را به خطر بیندازد.
* شما گفتید که خانه کشاورز یک حزب است. هدف اصلی این حزب که هم ظرفیت سیاسی و هم ظرفیت کشاورزی دارد، چیست؟ ترقی کشاورزی یا تقویت اقتصادی مبتنی بر کشاورزی؟
- در راستای خواسته‌های کشاورزان که گروهی متفرق در جامعه هستند، نیاز به انسجام داریم تا بتواند خواسته‌های خود را از یک بلندگوی رسمی بیان کنند. برای رسمیت دادن به این امر نیاز به یک جایگاه داشتیم که در کمیسیون ماده 10 احزاب صورت گرفت. اکنون ما یک حزب سیاسی-صنفی هستیم و اولویت کار این است که حافظ منافع کشاورزان در چارچوب قوانین اساسی باشیم؛ اما برای خود خط قرمزهایی نیز داریم که در اساسنامه لحاظ شده است ولی در راستای منافع کشاورزان خط قرمز نمی‌شناسیم. در جامعه کشاورزی هدف تعالی کشاورز است، یعنی می‌خواهیم کشاورز ما مترقی باشد. خانه کشاورز کارگاه‌‌هایی برگزار کرد که کارشناسان سوئیسی و فرانسوی آمدند و راهنماییهایی خوبی کردند. نکته این است که ما کشاورز 10 سال پیش نیستیم. خانه کشاورز با عمر کوتاهی که دارد توانسته است گام‌هایی در تعالی بخش کشاورزی بردارد.
در جامعه کشاورزی هدف تعالی کشاورز است، یعنی می‌خواهیم کشاورز ما مترقی باشد. خانه کشاورز کارگاه‌‌هایی برگزار کرد که کارشناسان سوئیسی و فرانسوی آمدند و راهنماییهایی خوبی کردند. نکته این است که ما کشاورز 10 سال پیش نیستیم
اخیرا که فصل برداشت برگ سبز چای بود، رییس سازمان چای کشور و نمایندگان کارخانه‌ها حضور یافتند. ارزیابی کردیم چای خشکی که از خارج وارد می‌شود به چه قیمت و با چه کیفیتی وارد می شود؟ ما بر سر چای‌کار خود می‌زنیم. تولید چای ایران که بهترین چای است باید قیمت گذاری شود و ارزش تولید آن به نحوی باشد که بتوانیم صادر کنیم.
* کشاورزی گرفتار فقدان مکانیزاسیون و کوچکی اندازه زمین‌ها به علت قانون ارث و میراث است. برنامه خانه کشاورز برای حل این مسائل چیست؟ آیا می‌تواند در پیشبرد این برنامه‌ها با دولت همگام باشد؟
- یکی از مسائلی که سبب شده کشاورزی ایران اقتصادی نشود خرد شدن زمین‌هاست. قانون ارث از معضلات ما به شمار می‌آید که چند سال است به دنبال آن هستیم بخشی از آن که شرعی است را از طریق مراجع تقلید حل کنیم. قانونی حاکمیت پیدا کرده که ورثه یک خانواده می‌تواند تقاضا کند و آن را بگیرد. وظیفه ما در مورد نبود صرفه اقتصادی زندگی کشاورزی است.
زمینی که پدران ما ودیعه گذاشته‌اند فقط متعلق به خانواده نیست بلکه متعلق به کشور است. باید به زمین‌ها نگاه ملی داشته باشیم. کسانی هستند واسط رزق خداوند و مخلوق هستند که باید مورد توجه قرار گیرند. بر اساس قوانین جاری مملکت منافع ملی و جامعه تولید کننده بایستی در نظر گرفته شود.
اگر جامعه صددرصد مصرفی بود و هیچ منافعی مثل نفت به کمکش نمی‌آمد تکلیف مردم چه بود؟ ما به تنگنا نرسیدیم که ارزش جامعه کشاورز را بدانیم. تمام هدف ما روشنگری درباره هویت جامعه کشاورزی است.
زمانی پدران ما می‌گفتند زمین فروشی ناموس فروشی است. حالا خیلی راحت زمین را تقسیم می‌کنیم در صورتی که هستند آدم‌های آگاه و روشنفکر در بخش کشاورزی که ارث را برای هویت کشاورزی در قالب یک شرکت خانوادگی حفظ می‌کنند تا منافع ملی و منافع فردی را حفظ کنند. اگر 10 هزار متر زمین تقسیم شود چه می‌ماند؟ اما اگر در قالب یک شرکت مدیریت شود می‌تواند منافع سالانه‌ای را داشته باشد که در درجه اول منافع ملی سپس فردی و خانوادگی را حفظ می‌کند.
* مافیاهایی مانند مافیای سم و کود و رانت در برخی نهادها گریبان کشاورزی را گرفته است. خانه کشاورز می‌تواند با اینها مقابله کند؟
- در ایران 4 میلیون و 500 هزار تن مصرف مرکبات داریم و حداقل یک میلیون تن مرکبات صادر می شود، اما در شب عید با اینکه هزار نوع تمهیدات صورت می‌گیرد متاسفانه از زمان عرضه مرکبات مازندران واردات صورت می‌گیرد.
در صورتی که در زمان برداشت مرکبات بیش از 400 هزار شغل ایجاد می‌شود و یک سازمان نظارتی حاکم بر این جریان باید صلاحیت این را داشته باشد تا جلوی واردات و صادرات را بگیرد. ما با این جریانات مبارزه می‌کنیم، اما فراموش نکنیم که این جریان یک پیشینه تاریخی دارد و واردات، منافع عده‌ای را تامین می‌کند. ما نمی‌گوییم تولید داریم و نباید واردات صورت گیرد، بلکه می گوییم واردات باید برحسب نیاز جامعه صورت باشد نه اینکه در زمان عرضه برنج وارد کنند در حالی که یکی از بهترین برنج‌ها برنج ایرانی است.
ما نمی‌گوییم تولید داریم و نباید واردات صورت گیرد، بلکه می گوییم واردات باید برحسب نیاز جامعه صورت باشد نه اینکه در زمان عرضه برنج وارد کنند در حالی که یکی از بهترین برنج‌ها برنج ایرانی است
کشاورزان نباید نسبت به سرنوشت خود بی‌تفاوت باشند. در گذشته اینگونه بود که هرچیزی وزارت جهاد می‌گفت ما تمکین می‌کردیم اما الان کشاورزان آگاه شده‌اند، افراد تحصیل‌کرده آمده‌اند و تغییراتی که در سیستم ارتباطی به وجود آمده می‌تواند یک روزه تمام اطلاعات یک محصول را بازنمایی کند، بنابراین باید دیدگاه ما در مورد کشاورز تغییر کند. باید نیازها را برحسب واقعیت بسنجیم و آن را از مافیای دولتی خارج کرده و در اختیار افرادی بگذاریم که می‌توانند تصمیم‌گیر و عرضه کننده باشند.
*یکی از نهادهای دخیل در تجارت، اتاق بازرگانی است. به نظر می‌رسد کمیسیون های کشاورزی اتاق‌های بازرگانی در سطح کشور خالی از کشاورز مترقی و آگاه است در حالی که اتاق بازرگانی می‌تواند در توسعه کشاورزی دخیل باشد. خانه کشاورز چرا خود را با بخش تجارت و صنعت همگام نکرده است؟
- اتاق از چهار رکن تشکیل شده است که سه رکن کار خود را انجام می‌دهند و دقیقا این سه رکن همان‌هایی هستند که ما به آنها نقد داریم ولی کمیسیون کشاورزی که تشکیل شده تصمیم‌ساز و کارآمد نیست. عضویت در اتاق بازرگانی یک بوروکراسی حاکم است که گرفتن کارت بازرگانی نیاز به یک بنیه مالی دارد و این بنیه در بخش صنعت و تجارت آسان است. در بخش کشاورزی که خود کشاورز یکی از پایه گذاران اتاق است سخت است که بخواهد حق عضویت بدهد. در حال حاضر کشاورزان عضو اتاق هستند اما، قدرت آنها چنان نیست که بتوانند نقش آفرینی کنند. کشاورزان کشور هنوز به مرحله‌ای نرسیده‌اند که آزادانه عضویت اتاق را پرداخت کنند و در انتخابات نقش آفرینی کنند.
اتاق بازرگانی از چهار رکن تشکیل شده که سه رکن کار خود را انجام می‌دهند و دقیقا این سه رکن همان‌هایی هستند که ما به آنها نقد داریم ولی کمیسیون کشاورزی که تشکیل شده تصمیم‌ساز و کارآمد نیست
* یکی از قابلیت‌های اتاق بازرگانی ایجاد زمینه‌های تجارت در بخش کشاورزی است. ما در 11 محصول مقام اول را داشتیم. حالا چرا نداریم؟ چرا در اتاق بازرگانی برای خرما، زعفران و زرشک و... برنامه‌ای نداریم؟
- اینها نکاتی است که می‌طلبد به حمایت‌های لازم برسیم. روابط ما با اتاق روابط بدی نیست ولی در چارچوب حفظ منافع عده‌ای، در آنجا نمی‌گنجیم و جامعه کشاورزی نتوانسته نقش خود را در آنجا ایفا کند.
ما یک کشور کشاورزی هستیم نه یک کشور صنعتی. به اعتقاد من وقتی می‌توانیم در اینباره نقش آفرینی کنیم و درآمد‌های کیفی و عالی داشته باشیم چرا نباید سرمایه گذاری کنیم؟ حتی خود اتاق می‌تواند سرمایه‌گذاری کند. اتاقی که با پول حق عضویت اداره می‌شود اگر نقش کشاورزی را پررنگ می‌بیند باید بخشی از آن را صرف سرمایه‌گذاری در کشاورزی کند.
کارت عضویت‌هایی که برای بخش صنعت می‌خرند به بخش کشاورزی هم بدهند. کشاورزان عمده‌ای در آنجا فقط اسمی عضو هستند، رسما عضویت داشته باشند تا بتوانند در بخش بازرگانی هویت یابند و تولیدات را در دنیا عرضه کنند.
* بخش عظیمی از کشاورزان ما سوادی مطابق با مسائل روز ندارند. برای ترویج آموزش کشاورزی، خانه کشاورز چه برنامه‌ای دارد؟
- برای بالا بردن فهم کشاورزان نمی‌توانیم به کشاورز امروز برچسب بی‌سواد بزنیم چرا که تلویزیون و موبایل دارد. روند آموزشی جامعه کشاورز در اولویت بوده است. ما مجله‌ای به نام صدای کشاورز داریم که بالاترین تیراژ را دارد و برای کشاورزان تهیه شده است. ما قبلا بی جهت زمین‌های خود را با اوره از عملکرد می‌انداختیم اما الان استفاده از 100 گرم کود آلی و با قیمت مناسب را رواج دادیم.
* آیا زیرساخت داریم که محصولات را با ارزش افزوده صادر کنیم؟
- ما در مکانیزاسیون پیشرفت کرده‌ایم. امروز قبرستانی از ماشین آلات کشاورزی را در کشور داریم. ما کشاورزی مکانیزه می‌خواهیم، نه مکانیزاسیون. زمین‌های کشاورزی باید مکانیزه باشد. وقتی می‌توانیم 100 درصد از محصولی بهره بگیریم چرا دور ریز داریم؟ در تولید ضایعات بخش کشاورزی هیچ کشوری در دنیا مانند ما نیست.
ما در مکانیزاسیون پیشرفت کرده‌ایم. امروز قبرستانی از ماشین آلات کشاورزی را در کشور داریم. ما کشاورزی مکانیزه می‌خواهیم، نه مکانیزاسیون. زمین‌های کشاورزی باید مکانیزه باشد. وقتی می‌توانیم 100 درصد از محصولی بهره بگیریم چرا دور ریز داریم؟
* با توجه به اینکه پیکره کشاورزی زخم‌های زیادی خورده شما به عنوان قائم مقام خانه کشاورز آینده کشاورزی را چگونه می بینید؟
- ما فقط با طبیعت در جنگ نیستیم. یکی از بدترین جنگ‌های ما مافیای بخش کشاورزی است. ساختار تولید کننده، تاجر و مصرف کننده باید درست بنا شود.
می‌توانیم آینده کشاورز را روشن ببینیم مشروط به اینکه افراد دست اندرکار اقتصاد کشاورزی سالم باشند. ما کشاورزی داریم که با گلخانه 5 هزار متری بهترین سودآوری را دارد و به علت هفت اقلیمی که داریم باید آینده نگر باشیم نه پسرو. آینده مملکت آینده کشاورزی است.
* در حال حاضر تحریم ها علیه ایران شدت گرفته و امکان خروج ایران از توافق برجام در دو ماه آینده به شدت بالاست. مشکلات پیش روی توسعه کشاورزی چه خواهد بود؟ آیا برای دریافت ماشین آلات به مشکل خواهیم خورد؟
- خوشبختانه ما در سال های اخیر توانستیم با استفاده از تکنولوژی های پیشرفته کشورهای صنعتی، ماشین آلات خوبی وارد کنیم و با فرصتی که داریم می‌توانیم ماشین آلات کشاورزی مورد نیاز خودمان را اگر مشکلی داشته باشند اصلاح کنیم. همانطور که در واقع با استفاده از تفکرات اصلاحات در مکانیزاسیون، کشاورزی خودمان را مکانیزه کنیم تا بتوانیم از مکانیزاسیون کشاورزی بهره کافی ببریم.