اقتصاد۲۴ - پهپادهای بدنام (شوم) نام‌گذاری ویژه رسانه‌های غربی و دولت اوکراین برای پهپادهای ایرانی است که ادعا می‌شود از سوی مسکو در جنگ به کار گرفته می‌شوند. پهپادهای انتحاری شاهد ۱۳۶ در رسانه‌های غربی به استعاره از عملیات‌های انتحاری خلبان‌های ژاپنی در جنگ جهانی دوم علیه ارتش آمریکا، به «پهپادهای کامیکازی» نیز معروف شده‌اند.
به گزارش فرارو، در تابستان امسال و در میانه گرمای جنگ اوکراین، برای اولین بار موضوع ورود پهپادهای ایرانی و در راس آن‌ها «پهپاد شاهد ۱۳۶» به جنگ اوکراین، بر سر زبان‌ها افتاد. با تداوم درگیری‌ها روسیه با دولت کی‌یف، ماجرای پهپادهای ایرانی ابعاد گسترده‌تر و پیچیده‌تری به خود گرفت. اوکراین، آمریکا، کشور‌های اروپایی و رسانه‌های غربی، در حجمی قابل توجه مساله همکاری ایران با روسیه را بزرگ‌نمایی کردند.
در جدیدترین تحولات نیز دولت اوکراین همچنان بر هجمه تبلیغاتی و رسانه‌ای پیرامون حضور پهپادهای ایرانی در جنگ روسیه علیه این کشور اصرار داد. نیرو‌های هوایی اوکراین، روز شنبه (۱۱ فوریه /۲۲ بهمن) با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد: «۲۰ فروند پهپاد شاهد ۱۳۶ ساخت ایران را که نیرو‌های روسی از ساعت ۱۸ تا ۲۳:۵۵ بعد از ظهر جمعه به وقت محلی از سواحل شرقی دریای آزوف پرتاب کرده بودند، منهدم کرده است.»
دولت کی‌یف تاکید دارد که ایران صد‌ها پهپاد را به روسیه داده تا در جنگ اوکراین از آن‌ها استفاده کند. رسانه‌های مطرح غربی، همچون «سی‌ان‌ان» و «فاکس‌نیوز» نیز مدعی هستند که پهپادهای ۱۳۶ ایرانی برای هدف قرار دادن شبکه برق و تاسیسات انرژی اوکراین مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته تبلیغات و فضاسازی ضدایرانی با کلیدواژه پهپادهای انتحاری، به مرور ابعاد پیچیده‌تری به خود گرفته که این امر می‌تواند زنگ هشداری برای استراتژیست‌های ایرانی باشد.
از پهپادهای چندمنظوره تا قایق‌های انتحاری
در اواخر تابستان امسال، مقامات و رسانه‌ها آمریکایی برای اولین بار از ارسال پهپادهای شاهد ۱۳۶ توسط ایران به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین سخن به میان آوردند. از اوایل مهر ماه، نخستین اتهام‌های دولت کی‌یف علیه ایران به شکل جدی مطرح شد.
ولودیمیر زلنسکی و دمیترو کولبا، وزیر امور خارجه اوکراین، بار‌ها در مجامع مختلف از پهپادهای ایرانی سخن به میان آوردند. آن‌ها خواستار اعمال تحریم علیه ایران و افزایش حمایت‌های نظامی از خود شدند. مقام‌های سیاسی ایرانی بار‌ها ارسال پهپاد را در میانه جنگ تکذیب کردند، ولی بزرگ‌نمایی ماجرا در جامعه سیاسی و رسانه‌ای غربی هر روز ابعاد گسترده‌تری به خود گرفت.
در چند هفته گذشته نیز در جامعه رسانه‌ای غربی موضوع ایجاد کارخانه ساخت پهپاد مشترک ایران و روسیه مطرح شده بود. حالا در آستانه یک سالگی آغاز حمله نظامی روسیه به اوکراین (۲۴ فوریه / ۵ اسفند) رسانه‌های غربی اتهام‌های جدیدی را علیه ایران مطرح می‌کنند که می‌تواند تبعات منفی بزرگی را به همراه داشته باشد.
سایت ریپابلیک ورد (republic world) دیروز (۱۲ فوریه / ۲۳ بهمن) در گزارشی علاوه بر تایید استفاده روسیه از پهپادهای ایرانی، مدعی می‌شود که تهران به منظور ایجاد خسارات بیشتر پهپادهای «چند منظوره» را به مسکو تحویل داده است. ریپابلیک ورد، ادعا می‌کند ایران، پهپادهای تهاجمی جدیدی را در اختیار روسیه قرار داده تا ضربات بزرگ‌تری به زیرساخت‌های حیاتی کی‌یف وارد کند. پهپادهای جدید دارای کلاهک‌هایی با لایه‌هایی از قطعات فلزی کوچک اصلاح شده است که هنگام انجام عملیات، شعاع بیشتری را در اطراف تخریب می‌کند. همچنین، این سایت خبری، به گزارشی از «سی‌ان‌ان» استناد می‌کند که بر اساس آن روسیه به طور مکرر و در شعاعی گسترده از پهپاد یکبار مصرف ایرانی، شاهد ۱۳۱ در جنگ بهره می‌گیرد.
همزمان روزنامه «گاردین» به نقل از منابعی در داخل ایران مدعی شده که این کشور با استفاده از کشتی و خطوط هوایی دولتی، انواع جدید و پیشرفته پهپادهای نظامی دوربرد را برای استفاده در جنگ اوکراین به روسیه ارسال کرده است. در این گزارش ادعا شده که ایران با استفاده از شناور‌ها در دریای خزر و نیز یک هواپیمای مسافربری دولتی، انواع جدیدی از پهپادهای پیشرفته مسلح و دوربرد را به روسیه منتقل می‌کند تا از آن‌ها در جنگ علیه اوکراین استفاده شود.
در ادامه این ادعا‌ها آمده است که در پی سفر ویژه افسران نظامی و متخصصان روس به تهران که در ماه نوامبر گذشته صورت گرفت، دست‌کم ۱۸ فروند پهپاد به نیروی دریایی روسیه تحویل داده شد. بر اساس این گزارش، هیات ۱۰ نفره روس در سفر خود شش فروند پهپاد «مهاجر-۶» با برد ۲۰۰ کیلومتر و قابلیت حمل دو موشک زیر هر بال و ۱۲ فروند «شاهد-۱۹۱» و «شاهد-۱۲۹» که قابلیت حمله هوا به زمین را دارند، انتخاب کرد.
فراتر از ماجرای پهپادهای انتحاری، اخیرا برخی رسانه‌ها قصد دارند، پای قایق‌های انتحاری ایرانی را به میانه جنگ اوکراین باز کنند. سایت «اوراسیا ری ویو»، دیروز (۱۲ فوریه /۲۳ بهمن) در گزارشی به تحلیل ویدئویی ۱۸ ثانیه‌ای از حمله یک قایق انتحاری به یک پل در جنوب اودسا پرداخته است. در این ویدئو، یک قایق انتحاری وابسته به روس‌ها به ستون‌ها نگهدارنده پل حمله‌ور و پس از حدود هشت ثانیه منفجر می‌شود.
در ادامه اوراسیا ری ویو، به گمانه‌زنی پیرامون این حمله می‌پردازد و این پرسش را مطرح می‌کند که «آیا ایران قایق‌های انتحاری به روسیه داده است؟» این رسانه، به حمله شیعیان یمنی الحوثی تحت حمایت ایران به ناوچه سعودی المدینه در جنوب دریای سرخ در سال ۲۰۱۷ رجوع می‌کند. در این حمله قایق انتحاری متعلق به انصارالله یمن، در انتهای ناو منفجر و دو ملوان کشته و سه ملوان دیگر زخمی شدند.
اگر چه این رسانه به نقل از یک متخصص مسائل نظامی فرضیه ارسال قایق انتحاری ایران به روسیه را ضعیف می‌داند، ولی مطرح شدن چنین موضوعی در حد یک پرسش هم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به وضوح می‌توان روایت‌سازی‌ای جدید را در ارتباط با ورود قایق‌های تندرو انتحاری و بدون سرنشین ایران به جنگ اوکراین مشاهده کرد.
نمایش پهپاد شاهد ۱۳۶ و موشک‌های بالستیک در مراسم ۲۲ بهمن
افزون بر طرح دو موضوع پهپادهای انتحاری چندمنظوره و قایق‌های تندرو بدون سرنشین، در دو روز گذشته رسانه‌های غربی، به شکلی هدفمند، نمایش پهپاد شاهد ۱۳۶ و موشک‌های بالستیک در مراسم ۲۲ بهمن امسال را بازتاب دادند. این رسانه‌ها بیش از تمرکز بر حضور جمعیت تظاهرات کننده، نمایش موشک بالستیک «عماد» و پهپاد تاکتیکی «شاهد-۱۳۶» را مورد توجه قرار دادند.
برخی از ناظران سیاسی غربی چنین نمایشی را به عنوان پیام نمادین ایران به غرب و تاییدی بر موضوع استفاده از این پهپاد‌ها در جنگ اوکراین ارزیابی کردند. رسانه‌های غربی نیز با نمایش پهپادهای شاهد ۱۳۶، به بیان اطلاعاتی پیرامون توان مانور و ویژگی‌های خاص آن پرداختند. بازنمایی اخیر شاید در ابتدا طبیعی جلوه کند، اما با توجه به خوراک‌سازی ماه‌های اخیر غرب در مسیر ایران‌هراسی، آن را می‌توان در مسیر تقویت استراتژی اجماع‌سازی جهانی علیه ایران، مورد ارزیابی قرار داد.
ضرورت هوشیاری تهران در مواجهه با موج جدید تبلیغات پهپادهراسی
بیش از ۳۴۰ روز از حمله نظامی روسیه با اوکراین سپری می‌شود. خواسته یا ناخواسته، حالا ایران به عنوان بازیگر نزدیک و حامی مسکو شناخته می‌شود. در حالی‌که ایران نمی‌خواهد درگیری فعالی در جنگ داشته باشد، غربی‌ها پای تهران را به میانه بحران کشیده‌اند.
در چند ماه اخیر نیز موضوع مشارکت ایران در جنگ و همکاری با روسیه، به دستاویزی برای اعمال فشار و تحریم اروپا و آمریکا تبدیل شده است. هر چند هم از ارتباط پیدا کردن جنگ اوکراین به ایران ناراضی باشیم، تا همین لحظه، این موضوع تبعات منفی قابل‌توجهی را بر تهران تحمیل کرده است. اکنون ایران درگیر بزرگ‌ترین جنگ اروپا در تمامی سال‌های بعد از جنگ جهانی دوم شده است.
ماجرای پهپاد‌ها هر روز ابعاد جدیدتر، ویژه‌تر و البته پیچیده‌تری به خود می‌گیرد. بیش از هر زمان دیگری ضروری به نظر می‌رسد که استراتژیست‌های ایرانی برای مواجهه با تبعات این موضوع سناریو‌هایی چند سطحی را طرح و اجرایی کنند. برای نمونه، «توافق هسته‌ای» و آینده «برجام» در مقام کلیدی‌ترین و مهم‌ترین مساله سیاست خارجی ایران با موضوع پهپاد‌ها و بحران اوکراین گره خورده است. همین امر اتخاذ رویکرد جدید در باب این موضوع را بیش از بیش ضرورت بخشیده است.