مروری بر مهم‌ترین تحولات دیپلماتیک سال ۱۴۰۱

اقتصاد۲۴- وزارت امور خارجه و دستگاه دیپلماسی ایران در سالی که گذشت با فراز و فرود زیادی مواجه بود.

در انتهای سال ۱۴۰۰ بسیاری گمان داشتند که ایران به زودی به برجام باز می‌گردد و روند دیپلماسی کشور به نوعی به اوایل سال ۹۲ باز می‌گردد، اما این اتفاق نیفتاد. مذاکرات وین به سرانجام نرسید. ارتباط ایران و غرب بعد از جنگ روسیه و اوکراین بدتر از همیشه شد و ایران نیز برای جبران، سعی کرد رابطه خود با همسایگان را بهبود بخشد.

در این گزارش قصد داریم مروری بر مهم‌ترین تحولات دیپلماتیک و سیاست خارجی ایران در سال ۱۴۰۱ داشته باشیم. در زیر به مهم‌ترین تحولات در این رابطه اشاره می‌کنیم.

الف. فراز و فرود رابطه با غرب

ایران و غرب قرار بود از طریق احیاء برجام به صلح و ثبات برسند، اما این اتفاق نیفتاد. ابتدا جنگ اوکراین و روسیه باعث دور شدن ایران و غرب از هم شد و سپس، حوادث داخلی ایران، بهانه به دست غربی‌ها داد که میز مذاکره را ترک کنند.

ایران برای مقابله با غرب، شروع به افزایش غنی سازی هسته‌ای خود کرد. شورای حکام چند قطعنامه علیه ایران صادر کرد. در اسفند ماه اختلافات ایران و آژانس و ایران و غرب به اوج خود رسید، اما آخرین دیدار رافائل گروسی با مقامات ایرانی سازنده بود و باعث بهبود اوضاع و عدم صدور قطعنامه علیه ایران یا به کار گرفته شدن مکانیسم ماشه شد. این اتفاق، باعث شد رابطۀ نسبتا بد ایران و غرب در انتهای سال بهبود یابد و حداقل از حالت تنش زای خود دور شود.

ب. نزدیکی ایران به شرق

ایران جهت مقابله با تهدیدات غرب به شرق نزدیک شد. رابطه ایران و چین گسترش یافت. ایران از طریق عضویت در سازمان همکاری شانگ‌های روابط اقتصادی خود با کشور‌های شرقی را افزایش داد و از طرف دیگر، به روسیه و چین بیش از گذشته نزدیک شد.

ایران سعی کرد رابطه خود با چین و روسیه را وارد فاز اقتصادی کند تا بتواند تا حد ممکن اثرات تحریم‌های اقتصادی غرب را کم رنگ کند.

ج. ایران و اسرائیل؛ در آستانه درگیری

روابط ایران و رژیم صهیونیستی در سال ۱۴۰۱ بدتر از همیشه بود. دو طرف بار‌ها تا آستانه جنگ پیش رفتند، اما هر بار اتفاقی افتاد که مانع از این رویداد شد. هم دولت لاپید – بنت و هم دولت نتانیاهو تلاش کردند از طریق آمریکا و به نحو مستقل، مانع از افزایش غنی سازی ایران شوند. ترور‌ها و خرابکاری‌های صهیونیست‌ها افزایش یافت. از طرف دیگر، بین نیرو‌های ایرانی و اسرائیلی در سوریه درگیری‌های مختلفی رخ داد.

با این حال، صهیونیست‌ها نتوانستند مانع از فعالیت هسته‌ای ایران شوند. اسرائیل ایران را تهدید به حملات هوایی هم کرد، اما ایران بی توجه به تهدیدات، به فعالیت هسته‌ای خود ادامه داد.

د. رابطه ایران و آذربایجان؛ بدتر از همیشه

یکی از مهم‌ترین تحولات دیپلماتیک سال ۱۴۰۱ وخیم شدن رابطه ایران و آذربایجان بود. اختلاف ایران و باکو بعد از پایان جنگ دوم قره باغ بدتر از همیشه شد. نزدیکی الهام علی اف به اسرائیل، حمله به سفارت خانه باکو در تهران و به خصوص اقدامات خلاف عرف دیپلماتیک علی‌اف در رابطه با آذربایجان ایران همه و همه باعث تیرگی روابط دوجانبه شدند.

بیشتر بخوانید: جنگ و درگیری‌ میان ایران و اسرائیل چقدر محتمل است؟

مهم‌ترین اختلاف ایران و آذربایجان بر سر کریدور زنگزور است. الهام علی‌اف عزم راسخ دارد که پروژه کریدور زنگزور را نهایی کرده و از این طریق، نخجوان را به بخش اصلی آذربایجان متصل کند.

این اتفاق بدون شک به ضرر ایران است و می‌تواند ضرر و زیان خود را در کوتاه یا بلند مدت نشان دهد. خروج ایران از معادلات منطقه قفقاز به معنی نفوذ بیشتر آذربایجان و باز شدن دست علی‌اف و اردوغان جهت نفوذ در آذربایجان ایران خواهد بود.

ایران از طریق تسلط بر مرز‌های شمالی و نیز از طریق، ایجاد رابطه دوستانه با ارمنستان می‌تواند تا حدی مانع از این نفوذ شده و آذربایجان را تهدید کند، اما از دست رفتن این امتیاز استراتژیک می‌تواند گزینه‌های ایران را برای مقابله از بین برده و دست او را خالی کند.

ه. انقلاب در روابط ایران و عربستان/ رابطه با اعراب بهبود می‌یابد

مهم‌ترین گام تیم دیپلماسی ایران در سال ۱۴۰۱ در زمینه رابطه با عربستان برداشته شد. ایران و عربستان پس از چند سال اختلاف بر سر مسائل مختلف بالاخره در اسفند ماه ۱۴۰۱ شروع به ترک اختلافات و آغاز روند صلح کردند.

تهران و ریاض با وساطت چین، اختلافات خود را کنار گذاشتند و از این طریق، رابطه ایران با کشور‌های عربی دیگر هم بهبود یافت. همچنین، این روند باعث ترک مخاصمه طرفین درگیر در یمن و پایان این جنگ شد. همانطور که حسین موسویان گفته، بعد ازمدت‌ها خصومت و تنش درمنطقه، دوران خرد و دیپلماسی فرارسیده است. زمان آن است که هشت کشور حاشیه خلیج فارس شامل ایران، عراق وشش کشورعضوهمکاری‌های خلیج فارس؛ برای ایجاد یک منطقه قدرتمند، اصل همکاری را ملاک عمل قراردهند.

ی. رابطه ایران و آمریکای لاتین/ اقتصادی و مستمر

رابطه ایران و کشور‌های آمریکای لاتین در سال ۱۴۰۱ مانند چند سال گذشته بر یک مدار ثابت و نسبتا مثبت استوار بود. تبادل قابل توجه هیات‌های ایرانی و ونزوئلایی و برگزاری نمایشگاه‌های متعدد و متنوع دوجانبه در سال گذشته باعث گسترش و تقویت روابط با کشور‌های آمریکای لاتین شد.