اقتصاد۲۴- الهام عندلیب‌مقدم: آسم یک بیماری مزمن است که باعث تنگی و التهاب مجاری تنفسی و افزایش تولید مخاط می‌شود. در این بیماری مجاری تنفسی بیمار متورم شده و عضلات اطراف آن سفت می‌شود، سپس مخاط، مجرا‌های هوایی را پر می‌کند و میزان هوای قابل عبور را کاهش می‌دهد؛ در واقع در این بیماری، در پاسخ به محرک‌های گوناگون، مجاری هوایی به شکل برگشت‌پذیر تنگ و مسدود می‌شوند. این وضعیت تنفس را دشوار کرده و باعث صدای خس خس (سوت مانند)، تنگی نفس و سرفه می‌شود.
آسم برای برخی در حد یک مزاحمت جزئی است، ولی برای برخی دیگر ممکن است منجر به بروز حملات آسم شده و حیات بیمار را تهدید کند. معمولاً حملات آسم، کوتاه‌مدت است و هر حمله چند دقیقه تا نهایتا چند ساعت طول می‌کشد.
علت آسم چیست و چه کسانی بیشتر در معرض این بیماری هستند؟
علت دقیق ابتلا برخی افراد به آسم به‌طور دقیق مشخص نشده است، ولی به‌طور کلی عوامل ژنتیکی و محیطی تاثیرگذار هستند.
عوامل محرک آسم در افراد مختلف، متفاوت است. از جمله عوامل و محرک‌های موثر در ایجاد بیماری آسم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
*آلرژی
*ذرات موجود در هوا مانند گرد و غبار، گرده گیاهان، هاگ کپک، شوره حیوانات خانگی و ...
*آلاینده‌های هوا مانند دود
*سیگار کشیدن
*عفونت‌های تنفسی مانند سرماخوردگی و آنفولانزا
*بیماری ریفلاکس معده (برگشت اسید معده به مری)
*عوامل هورمونی
*چاقی
*بارداری
*استرس و فشار‌های عصبی
*احساساتی مانند شادی، عصبانیت، هیجان، خنده و گریه
*مصرف دارو‌های خاص از جمله مسدود‌کننده‌های بتا، آسپرین و دارو‌های ضد التهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن سدیم
*سولفیت‌ها و مواد نگهدارنده موجود در انواع غذا‌ها و نوشیدنی‌ها مانند میگو، میوه خشک، سیب زمینی فرآوری شده و آبجو
*فعالیت بدنی
*هوای سرد
علائم آسم چیست؟
علائم آسم در بیماران، متفاوت است. ممکن است یک بیمار فقط در زمان‌های خاص مثل ورزش کردن با حملات آسم مواجه شود و بیماری دیگر با علائم مداوم مواجه باشد. علائم معمول آسم در جوانان و افراد مسن عبارتند از:
• تنگی نفس
• احساس درد در قفسه سینه
• خس خس سینه هنگام بازدم که نشانه شایع آسم در کودکان است
• حملات سرفه یا خس خس سینه که در اثر ابتلا به ویروس سرماخوردگی یا آنفولانزا بدتر می‌شود
• مشکل خواب ناشی از تنگی نفس و سرفه
• مشکل در صحبت کردن
• خستگی
انواع آسم کدامند؟
آسم انواع مختلفی دارد و بستگی دارد که بر چه اساس تقسیم‌بندی شود.
در یک تقسیم‌بندی کلی، به دو نوع ذاتی و آتوپیک (افزایش حساسیت به محرک‌ها) تقسیم می‌شود، که بر اساس مکانیسم بروز بیماری است. آسم آتوپیک شیوع بیشتری دارد و حدود ۸۰ درصد موارد آسم را شامل می‌شود.
بیشتر بخوانید: آشنایی با بیماری سینوزیت و راه های درمان آن
در یک تقسیم‌بندی دیگر بر اساس شدت بیماری، آسم به انواع زیر تقسیم می‌شود:
خفیف متناوب: حملات کمتر از دو بار در هفته در روز و کمتر از دو بار در ماه در شب ایجاد می‌شوند.
پایدار خفیف: وجود علائم بیشتر از دو بار در هفته در روز و بیشتر از دو بار در ماه در شب هستند، اما این علائم هرروز تکرار نمی‌شوند.
پایدار متوسط: مانند پایدار خفیف است با این تفاوت که علائم روزانه هستند و علائم شبانه بیش از یک بار در هفته رخ می‌دهند.
پایدار شدید: علائم روزانه و شبانه مداوم و مکرر هستند.
اشکال دیگری از آسم شامل آسم در دوران کودکی و آسم در بزرگ‌سالان نیز وجود دارد. در آسم بزرگ‌سالان، علائم حداقل تا ۲۰ سالگی ظاهر نمی‌شوند.
در ادامه به سایر انواع خاص آسم اشاره شده است:
*آسم آلرژیک
آلرژن‌ها باعث ایجاد این نوع رایج از آسم می‌شوند، مانند برخی مواد غذایی، گرد و غبار، گرده گیاهان و .... علائم آسم آلرژیک اغلب همزمان با آلرژی‌های فصلی بروز می‌کند.
*آسم غیرآلرژیک
مواد محرک موجود در هوا که ارتباطی با بروز آلرژی ندارند، باعث ایجاد این نوع آسم می‌شوند. مانند آلودگی هوا، دود سیگار، سوزاندن چوب، هوای سرد، عطر‌ها و خوشبو‌کننده‌های هوا، محصولات تمیزکننده خانگی، بیماری‌های ویروسی
*آسم شغلی
این نوع آسم در اثر عوامل محرک موجود در محیط کار بروز می‌کند. مانند گرد و خاک، گازها، مواد شیمیایی صنعتی، پروتئین‌های حیوانی، رنگ، لاتکس
*انقباض برونش ناشی از ورزش
این نوع آسم قبلاً به‌عنوان آسم ناشی از ورزش شناخته می‌شد، درواقع انقباض برونش ناشی از ورزش معمولاً چند دقیقه بعد از شروع ورزش و تا ۱۵دقیقه بعد از فعالیت بدنی باعث بروز علائم می‌شود. ۹۰ درصد افراد مبتلا به آسم، این نوع آسم را تجربه می‌کنند، اما معمولا همه افراد مبتلا به آسم ناشی از ورزش، انواع دیگر آسم را ندارند.
*آسم ناشی از آسپرین
آسم ناشی از آسپرین، نوعی آسم است که با مصرف آسپرین یا داروی ضد التهاب غیراستروئیدی مانند ناپروکسن یا ایبوپروفن ایجاد می‌شود و معمولاً شدید است. این بیماران غالبا پولیپ بینی دارند. علائم بیماری ممکن است در عرض چند دقیقه یا چند ساعت شروع شود. حدود ۹ درصد افراد مبتلا به آسم به این نوع آسم مبتلا هستند. معمولاً در بزرگ‌سالان بین ۲۰ تا ۵۰ سال به طور ناگهانی ظاهر می‌شود.
*آسم قلبی
آسم قلبی معمولا عارضه‌ای است که با نارسایی قلبی بروز می‌کند و علائم آن شامل مشکلات تنفسی، تنگی نفس، سرفه، خلط پشت گلو و... است.
*آسم شبانه
در این نوع آسم، علائم در شب بدتر می‌شود. محرک‌هایی که در شب باعث بروز آن می‌شوند عبارتند از:
سوزش سردل، چرخه خواب طبیعی بدن، استشمام موی حیوانات خانگی، گرد و غبار
*آسم نوع سرفه
آسم نوع سرفه علائم عمومی آسم مانند خس خس سینه و تنگی نفس را ندارد و معمولا با سرفه خشک و مداوم همراه است و چنانچه درمان نشود، می‌تواند به حملات کامل آسم منجر شده و سایر علائم شایع آسم را شامل شود.
*آسم عصبی
این نوع آسم اکثرا بعد از یک شوک عصبی در قالب تنگی نفس، ایست تنفسی و بی‌حالی بروز می‌کند.
آیا امکان پیشگیری از آسم وجود دارد؟
متاسفانه راهی برای پیشگیری از آسم وجود ندارد، اما می‌توان با یک برنامه منظم از حملات آسم پیشگیری کرد:
*با توجه به اینکه آسم یک بیماری مزمن است و نیاز به نظارت و درمان منظم دارد، یک برنامه دقیق برای مصرف دارو‌های کنترل کننده بیماری داشته باشید؛ عوامل محرک آسم را شناسایی و از آن‌ها اجتناب کنید؛ با استفاده از واکسن، از آنفولانزا و ذات‌الریه به عنوان علائم تحریک آسم پیشگیری کنید؛ به طور مرتب با دستگاه "اوج جریان سنج" میزان سختی نفس کشیدن خود را اندازه‌گیری کنید تا بتوانید علائم هشداردهنده حمله قریب‌الوقوع مانند سرفه خفیف، خس خس سینه یا تنگی نفس را سریع تشخیص بدهید؛ پس از تشخیص حملات قریب الوقوع، سریعا اقدامات لازم را انجام دهید، هرگونه فعالیتی را که ممکن است باعث حمله شود فورا متوقف کنید و دارو‌های خود را مصرف کنید و اگر علائم شما بهبود نیافت، از پزشک کمک بگیرید؛ مصرف دارو‌های خود را حتی در صورت بهبودی، بدون مشورت با پزشک متوقف نکنید؛ اگر متوجه شدید که با استنشاق تسکین دهنده‌های سریع مانند اسپری آلبوترول وضعیت شما بهتر می‌شود، در مورد تغییرات درمانی خود با پزشک صحبت کنید.
درمان آسم چیست؟
آسم درمان قطعی ندارد، ولی مطمئنا یک روند درمان مناسب می‌تواند در کنترل مراحل بیماری و جلوگیری از عوارض کوتاه‌مدت و بلند‌مدت ناشی از آن کمک زیادی کند.
دارو‌ها و روش‌های درمانی مناسب برای بیماران، به مواردی مانند سن، وضعیت بالینی و عوامل محرک آسم بستگی دارد.
مبنای درمان آسم جلوگیری از بروز حملات و تنگی مجاری و گشادکردن مجاری هوایی در زمان حملات است. روش‌های درمانی معمول برای بیماری آسم عبارتند از:
• دارو‌های کنترل‌کننده
این دارو‌ها که معمولا روزانه مصرف می‌شوند می‌توانند در طولانی‌مدت تورم مجاری تنفسی بیمار را که منجر به بروز علائم می‌شود، کاهش دهند.
• دارو‌های تسکین‌دهنده
اصولا از این دارو‌ها در صورت نیاز برای تسکین سریع و کوتاه‌مدت علائم در طی حملات آسم استفاده می‌شود. این دارو‌ها به سرعت مجاری تنفسی متورم را که باعث محدود شدن قدرت تنفس شده باز می‌کنند.
لازم به ذکر است اگر دارو‌های کنترل‌کننده طولانی‌مدت به درستی عمل کنند، نیازی به استفاده از دارو‌های استنشاقی تسکین‌دهنده سریع نیست.
• دارو‌های ضد آلرژی
اگر آسم در اثر آلرژی تحریک یا بدتر شود، دارو‌های ضد آلرژی به بهبود وضعیت بیمار کمک می‌کند.
• گیاهان دارویی
گیاهان دارویی زیادی نیز در تسکین علائم آسم موثر هستند. استفاده از این گیاهان در کنار دارو‌های تجویزشده توسط پزشک، کیفیت زندگی بیمار را بهبود خواهد بخشید. گیاهانی که حاوی آنتیاکسیدانهایی، چون بتاکاروتن و ویتامین‌های C و E هستند ممکن است به کاهش التهاب در مجاری هوایی ریه کمک کنند.
• ترموپلاستی برونش
این روش درمانی در موارد شدید بیماری و برای بیمارانی استفاده می‌شود که با دارو‌های کنترل کننده و تسکین دهنده، بهبود پیدا نکرده‌اند؛ بنابراین این روش خیلی در دسترس نبوده و برای همه بیماران مناسب نیست.
در طی ترموپلاستی برونش، پزشک با استفاده از یک الکترود، قسمت داخلی مجاری تنفسی ریه‌ها را گرم می‌کند. گرما باعث کاهش انقباض عضلات صاف داخل مجاری تنفسی می‌شود. این کار توانایی سفت شدن مجاری هوایی را محدود کرده، تنفس را راحت‌تر می‌کند و احتمالاً حملات آسم را کاهش می‌دهد. این درمان طی سه ویزیت سرپایی انجام می‌شود.
در درمان بیماری آسم باید توجه داشت که از آنجایی‌که وضعیت بیمار غالباً با گذشت زمان تغییر می‌کند، بایستی مدام تحت نظر پزشک متخصص بوده و به کمک دستگاه تنفسی علائم و نشانه‌ها ردیابی شوند و در صورت لزوم روند درمان تغییر کند. در واقع بهبودی نسبی بیمار به میزان مدیریت این بیماری بستگی دارد.