اقتصاد۲۴- از اولین روز‌های زمستان سال ۹۴ که عربستان به دلیل حمله معترضان به سفارتش در تهران رابطه خود را با ایران قطع کرد تا آخرین روز‌های زمستان ۱۴۰۱ که دو کشور با میانجیگری چین از در آشتی وارد شدند، ۷ سال گذشت. این قطع همکاری از نیمه دولت اول دولت حسن روحانی آغاز و در نیمه دولت اول ابراهیم رئیسی به پایان رسید و حالا چند روزی است که وزرای خارجه دو کشور در پکن با هم دیدار کرده و علاوه بر توافقات سیاسی بر همکاری‌های اقتصادی نیز تاکید دارند. شوک اعلام این خبر چنان بود که قیمت دلار در ۱۹ اسفند سال گذشته یعنی روز اعلام توافق نزدیک به ۲۲۰۰ تومان کاهش یافت و به ۴۷ هزار و ۷۰۰ تومان رسید که کمترین قیمت از بهمن‌ماه بود.
به هر صورت آشتی‌کنان این دو کشور مهم خلیج‌فارس باعث شد حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران از ضرورت توسعه روابط در زمینه‌های اقتصادی، تجاری و سرمایه‌گذاری بگوید و آمادگی ایران را برای برگزاری کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور اعلام کند. او همچنین به اسناد پایه اشاره کرده که زمینه‌های قانونی و حقوقی را برای پیشبرد همکاری‌های دو کشور فراهم کرده است. منظور امیرعبداللهیان از سند پایه اقتصادی، موافقتنامه عمومی همکاری در زمینه اقتصاد، تجارت، سرمایه‌گذاری و... است که در خرداد سال ۱۳۷۷ یعنی در دولت اول سیدمحمد خاتمی بین ایران و عربستان به امضا رسیده بود.
وزیر خارجه ایران یکی از زمینه‌های مهم روابط اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌های متقابل را «ترانزیت» عنوان کرده و گفته: «موقعیت ژئوپلیتیک ایران فرصت بی‌نظیری را در اختیار عربستان سعودی و کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس برای همکاری‌های تجاری با کشور‌های شمال ایران قرار می‌دهد.»
علیرضا عنایتی، مدیرکل خلیج‌فارس وزارت خارجه نیز عنوان کرده، بعد از فعال شدن موافقتنامه ایران و عربستان زمینه همکاری اقتصادی و تجاری دو کشور کاملا فراهم خواهد شد.
سابقه روابط اقتصادی دو کشور
شکی نیست که روابط اقتصادی کشور‌ها با یکدیگر نسبت مهمی با تعاملات و روابط سیاسی کشور‌ها با همدیگر دارد. ایران و عربستان نیز در چند دهه اخیر فرازوفرود‌های سیاسی را تجربه کرده‌اند که بر روی اقتصاد دو کشور تاثیر مستقیم داشته است. پیش از انقلاب دو کشور به واسطه اینکه از مهمترین تولیدکنندگان نفت بودند، تلاش داشتند تا رابطه میانه‌ای را با یکدیگر داشته باشند و اگرچه در بعد اقتصادی رقیب بودند، اما در سیاست رفاقت می‌کردند. با پیروزی انقلاب در سال ۱۳۵۷ و سپس جنگ ایران و عراق روابط دیپلماسی ایران و عربستان نیز دچار تنش شد و بعد از کشته شدن حجاج ایرانی در مکه در سال ۱۳۶۶ این تنش‌ها به اوج خود رسید. با پایان جنگ و روی کار آمدن دولت سازندگی، مرحوم آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی تلاش کرد روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور را بهبود ببخشد و موفق نیز بود. سیدمحمد خاتمی نیز بعد از آنکه سکان دولت را در دست گرفت سیاست تنش‌زدایی را پیش گرفت و باعث شد روابط دو کشور بیشتر بهبود یابد. ایران و عربستان در سال ۱۳۷۷ کمیسیون اقتصادی مشترک تشکیل دادند و تعاملات صورت‌گرفته در زمینه نفت بین دو کشور چنان پیش رفت که در سال ۱۳۷۸ قیمت نفت رشد ۶۰ درصدی پیدا کرد و به بشکه‌ای بیش از ۲۵ دلار نیز رسید. اما با حمله آمریکا به عراق در اسفند ۱۳۸۱ روابط ایران و عربستان باز دچار مشکل شد، در آن سال حجم مبادلات دو کشور به ۵۳۵ میلیون دلار نیز رسیده بود. در دو دولت محمود احمدی‌نژاد تنش‌های بین ایران و عربستان ادامه پیدا کرد، اما با روی کار آمدن دولت حسن روحانی در سال ۱۳۹۲، وزارت خارجه تلاش کرد با عربستان وارد تعامل شود، اما فاجعه کشته شدن حجاج ایرانی در مناسک حج سال ۱۳۹۴ و حمله به سفارت عربستان در تهران در همان سال باعث شد دو کشور روابط دیپلماتیک خود را قطع کنند.
این اتفاق در تعاملات اقتصادی بین ایران و عربستان نیز تاثیر منفی گذاشت تا جایی که در سال ۱۴۰۰ که پایان دولت حسن روحانی و آغاز دولت ابراهیم رئیسی بود، ایران از مجموع ۴۸ میلیارد دلار صادرات صورت‌گرفته تنها ۴۱ هزار دلار به عربستان صادرات داشت. سال گذشته نیز از ۴۸ میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار صادرات، فقط ۱۴ میلیون دلار صادرات به عربستان انجام شد که شامل سنگ مرمر، تراورتن، دانه‌های ریز کروی شیشه، بدنه کامیون و کشنده، هیدرواکسید سدیم، انگور خشک‌شده و شمش فولاد بود. جالب و تاسف‌بار آنکه در دو سال گذشته واردات ایران از عربستان صفر بوده است. حالا با برقراری دوباره رابطه دو کشور به نظر می‌رسد روابط تجاری رشد کند و تعامل ریال ایران با ریال عربستان برقرار شود.
روی خوش وزرای اقتصادی به توافق
به هر روی فعلا چین دوران تنش سیاسی ایران و عربستان را تمام کرده و باید منتظر نتایج این آشتی‌کنان سیاسی در ابعاد مختلف مانند اقتصاد ماند. پیش از ایام نوروز، وزرای اقتصادی دو کشور از تفاهمات صورت‌گرفته به وجد آمده و آن را راهگشا عنوان کرده بودند.
احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد ایران از همکاری ایران و عربستان استقبال کرده و در گفت‌وگویی که با اسپوتنیک روسیه داشته در پاسخ به این سوال که آیا حاضر هستید در عربستان سرمایه‌گذاری کنید و همچنین در‌های تجارت کشور خود را برای سرمایه‌گذاری به روی ریاض باز کنید؟ اینگونه
گفته بود: «دولت ایران براساس سیاست همسایگی کاملا آماده نوسازی روابط اقتصادی با تمام کشور‌های منطقه است و تحکیم روابط همسایگی را عامل قوی شدن منطقه می‌داند. ما به لحاظ فناوری‌های جدید مثل نانو و بیو می‌توانیم منبع صادرات و سرمایه‌گذاری باشیم و کشور‌هایی مانند عربستان هم فرصت تعاملات اقتصادی را خواهند داشت.»
بیشتر بخوانید: از سرگیری روابط تجاری ایران و عربستان با تجارت فولاد
محمد عبدالله‌الجدعان، وزیر دارایی عربستان هم وقتی از او درباره بازگشت سرمایه‌گذاری‌های دوجانبه میان ایران و عربستان پرسیده بودند، گفته بود: «هیچ مشکلی نمی‌بینم که بتواند مانع عادی‌سازی روابط در زمینه سرمایه‌گذاری شود. اگر به اصول توافق‌شده پایبند باشیم، ممکن است این اتفاق خیلی سریع رخ دهد.»
کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل (آنکتاد) در آخرین گزارش سالانه خود اعلام کرده که عربستان در سال ۲۰۲۱ (۱۴۰۰ شمسی) حدود ۲۴ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مستقیم در کشور‌های خارجی انجام داده است. با اینکه این سرمایه‌گذاری نسبت به سال ۲۰۲۰ (۱۳۹۹ شمسی) ۳۸۰ درصد رشد داشته، اما ایران هیچ سهمی در جذب این سرمایه نداشت. جالب آنکه در سال ۲۰۲۱ کل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جذب‌شده در ایران حدود ۴/۱ میلیارد دلار و کل سرمایه‌گذاری مستقیم خود ایران در کشور‌های خارجی تنها ۸۰میلیون دلار بوده است و این در حالی است که عربستان از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۲۱ در مجموع ۱۴۵میلیارد دلار سرمایه‌گذاری مستقیم در کشور‌های خارجی داشته است.
ایران و عربستان سال جدید شمسی را با ماه عسل آغاز کردند و حال باید دید مراودات اقتصادی که قرار است بین آن‌ها رخ دهد در نهایت چقدر به وضع و معیشت مردم کمک خواهد کرد.
تشکیل اتاق مشترک بازرگانی
برقراری رابطه ایران و عربستان برای فعالان اقتصادی کشور نیز اتفاق مثبت و فرصت مناسبی را فراهم کرده است تا جایی که قرار شده به‌زودی اتاق مشترک بازرگانی ایران و عربستان راه‌اندازی شود.
کیوان کاشفی، عضو هیئت رئیسه اتاق ایران با اعلام این خبر گفت بخش خصوصی از تعامل تهران و ریاض استقبال کرده و برنامه‌ریزی لازم برای تعامل اقتصادی با این کشور آغاز شده است.
نفت، گاز، پتروشیمی و صنایع دانش‌بنیان از جمله زمینه‌های همکاری دو کشور عنوان شده است.
کاشفی گفته: «عادی‌سازی روابط ایران و عربستان اصلی‌ترین مسئله سیاسی و اقتصادی در یک ماه اخیر بوده و این تعاملات مثبت با کشور‌های مختلف باید ادامه یابد.»
او برگشت آرامش به بازار‌های مالی از جمله ارز و طلا و ثبات در این بازار‌ها را از دستاورد‌های مثبت عادی‌سازی روابط ایران و عربستان دانسته و عنوان کرده، این امر نشان می‌دهد تصمیمات درست سیاسی تا چه اندازه می‌تواند بر اقتصاد کشور اثر بگذارد.
این عضو هیئت رئیسه اتاق ایران گفت: «عربستان از معدود کشور‌های منطقه است که ایران با آن اتاق بازرگانی مشترک نداشته و تشکیل اتاق مشترک بازرگانی بین دو کشور گام مفیدی برای پیشبرد اهداف اقتصادی خواهد بود.»
او خبر داده که بلافاصله بعد از بازگشایی سفارتخانه‌ها و مستقر شدن سفیران دو کشور، تبادلات هیئت‌های تجاری آغاز خواهد شد.
به گفته کاشفی اوج تعاملات با ریاض در سال ۹۱ بود که ارزش آن از ۲۰۰ میلیون دلار فراتر نمی‌رفت، اما ظرفیت تراز تجاری ۳۰۰ میلیارد دلاری عربستان می‌تواند در سال‌های آینده بازار حداقل دو، تا سه میلیارد دلار را پیش روی ایران قرار دهد.