اقتصاد۲۴- الهام عندلیب‌مقدم: بازار‌های مالی به هر بازاری گفته می‌شود که در آن معاملات انواع دارایی‌های مالی صورت می‌گیرد. مهم‌ترین این بازارها عبارتند از بازار کامودیتی، بازار سهام، بازار اوراق قرضه، بازار فارکس و بازار مشتقات. بازار‌های مالی به گردش اقتصاد‌های متکی به سرمایه‌داری، کمک می‌کنند. زمانی‌که بازار‌های مالی دچار مشکل می‌شوند، بحران‌های اقتصادی مثل رکود و بیکاری دامنگیر کل جهان می‌شود. در میان بازار‌های مالی، در این مقاله به تعریف بازار کامودیتی می‌پردازیم.
کامودیتی (commodity) چیست؟
کامودیتی (commodity) در لغت به‌معنای کالا یا کالای اولیه است و کامودیتی مارکت (Commodity Market) به بازار کالا گفته می‌شود که در آن مواد اولیه و خام خرید و فروش می‌شود. در تعریف کامودیتی می‌توان گفت کالایی است که قابلیت معامله با کالا‌های مشابه را داشته باشد.
این کالا‌ها معمولا مواد اولیه صنایع هستند. کامودیتی‌ها روزانه به‌عنوان یک دارایی و همچنین ماده خام تمامی کالا‌هایی که بشر در زندگی روزمره استفاده می‌کند، در بازار کامودیتی داد و ستد می‌شوند. قیمت کامودیتی‌ها در اقتصاد بسیار حائز اهمیت است، زیرا به‌طور مستقیم روی قیمت کالا‌های نهائی تأثیر می‌گذارند.
از مهم‌ترین و معروف‌ترین بازار‌های کالا می‌توان به CBOT، LME، CME و NYMEX اشاره کرد.
تاریخچه بازار کالا یا کامودیتی‌ها
اصطلاح کامودیتی ابتدا توسط تعدادی اقتصاددانان استفاده شد، اما در مورد تاریخچه بازار کالا، می‌توان به ظهور اولین انسان‌ها و تمدن بشری اشاره کرد. در طول تاریخ گذشته، پادشاهان و قبایل، محصولات و کالای مورد نیاز خود را با دیگر پادشاهان و قبایل معامله می‌نمودند. به‌عنوان مثال امپراتوری‌هایی مثل یونان، ایران و روم باستان کالا‌های مورد نیاز خود را مستقیماً از طریق مسیر‌هایی مثل جاده ابریشم که اروپا را به خاور دور مرتبط می‌کرد، مبادله می‌کردند.
امروزه نیز کامودیتی‌ها در جهان و در مقیاس بسیار بزرگتر، به طرز پیشرفته‌تری با هم مبادله می‌شوند.
انواع کامودیتی
محصولات کامودیتی طیف گسترده‌ای از کالا را شامل می‌شوند و به‌طور کلی در دو دسته سخت و نرم قرار می‌گیرند. کالا‌های سخت شامل منابع طبیعی هستند که باید استخراج شوند. مثل نفت، گاز، طلا، مس و... کالا‌های نرم شامل محصولات کشاورزی و احشامی هستند، مثل ذرت، گندم، قهوه، شکر، گوشت خوک و ...
بر همین اساس انواع بازار کامودیتی عبارت است از:
بازار انرژی
منابع انرژی مثل نفت برنت، نفت خام، نفت گرمایشی، بنزین، گاز طبیعی، ذغال سنگ، اتانول، اورانیوم و انرژی‌های تجدیدشونده مثل انرژی خورشید و باد جزو این دسته از کامودیتی هستند.
بازار فلزات
کالا‌های معدنی شامل فلزات گران‌بهایی مثل طلا، مس، نقره، پالادیوم و پلاتینیوم و همچنین فلزات صنعتی مثل کانه آهن، قلع، مس، آلومینیوم و روی در این دسته از کامودیتی‌ها قرار می‌گیرند.
بازار محصولات کشاورزی
این نوع کالا‌ها شامل محصولات خوراکی برای مصرف انسان مانند گندم، جو، لوبیا، سویا، ذرت، شکر، قهوه، کاکائو و ... و محصولات غیرخوراکی مانند پنبه، روغن پالم، پوشاک، لاستیک، کش، پاک‌کن، مواد اولیه ساختمان و... می‌باشند.
بازار دام و گوشت
شامل تمام حیوانات زنده مثل گاو، خوک و... است.
در میان انواع کامودیتی‌ها، کالا‌هایی که بیشترین معاملات را به خود اختصاص داده‌اند عبارتند از: نفت خام، گاز طبیعی، طلا، نقره، مس، آلومینیوم. گندم و شکر
عوامل موثر بر بازار کامودیتی
فاکتور‌های مختلفی بر بازار کامودیتی‌ها موثر است که در زیر به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود:
*عرضه و تقاضای کالا
*شاخص دلار آمریکا
*رقابت
*سیاست
*عوامل اقتصاد کلان
*فصول و آب و هوا
روش‌های مختلف معامله کامودیتی‌ها
از آنجا که کامودیتی‌ها یک دارایی مالی محسوب می‌شوند، مانند بسیاری از دارایی‌های دیگر قابل معامله هستند. به‌طور کلی، کامودیتی‌ها به دو صورت معامله می‌شوند:
• بازار‌های لحظه‌ای
• بازار‌های مشتقات
منظور از بازار لحظه‌ای بازار‌هایی است که در آن‌ها کالا‌های پایه به‌صورت آنی و نه به‌صورت قرارداد‌های آتی، معامله می‌شوند. در این بازارها، فروشنده و خریدار، کالای فیزیکی را به قصد تحویل فوری، معامله می‌کنند. این بازارها به مارکت‌های لحظه‌ای، بازار‌های فیزیکی و یا بازار‌های نقدی نیز معروف هستند.
بازار‌های مشتقات، شامل فورواردها، آتی‌ها و آپشن‌ها هستند. فورواردها و آتی‌ها، قرارداد‌های مشتقه‌ای هستند که از بازار لحظه‌ای به‌عنوان یک کالای پایه استفاده می‌کنند. این نوع قرارداد‌ها به صاحبانشان امکان کنترل آینده کالا‌ها را در قیمتی که امروز با هم به توافق می‌رسند، می‌دهد.
پس از انتخاب نوع کامودیتی، می‌توان در کالای مورد نظر از طریق راه‌های زیر در بازار کامودیتی سرمایه‌گذاری کرد:
• خرید و فروش سهام کالایی
یکی از راه‌های سرمایه‌گذاری در بازار کامودیتی ورود غیرمستقیم از طریق خرید و فروش سهام شرکت‌هایی است که در کار استخراج معادن و یا کشت انواعی از کامودیتی‌ها هستند، به عنوان مثال، سرمایه‌گذارانی که علاقه‌مند به صنعت نفت می‌باشند، می‌توانند روی سهام شرکت‌های استخراج نفت، سرمایه‌گذاری کنند.
• تمرکز روی صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله مخصوص کالا‌ها
صندوق‌های کالایی قابل معامله نوعی ابزار سرمایه‌گذاری هستند که روی یک کالای اساسی یا ترکیبی از مجموعه کالا‌ها تمرکز می‌کنند. برخی از آن‌ها کالا‌های فیزیکی مثل شمش طلا یا سکه را نگهداری می‌کنند.
• قرارداد‌های آتی معامله کالا
در این روش، کالای مدنظر به‌وسیله یک قرارداد، برای زمانی مشخص در آینده، معامله می‌شود.
• معامله نرخ لحظه‌ای کالا‌ها
این روش مثل معامله در بازار فارکس (داد و ستد انواع ارز‌های خارجی)، سهام و ... است و تنها با بازکردن یک حساب معاملاتی نزد یک بروکر (شرکت واسطه در فارکس) معتبر امکان‌پذیر خواهد بود.
• معامله کالا‌ها به صورت قرارداد‌های آپشن
این نوع سرمایه‌گذاری شبیه به معاملات آپشن است. (معاملات آپشن ابزاری است که به شما حق خرید و فروش اوراق بهادار خاص را در یک تاریخ خاص و با یک قیمت مشخص می‌دهد.)
• موسسه مشترک کالا
یک نوع صندوق سرمایه‌گذاری خصوصی است که سرمایه‌گذاری روی کالا‌هایی مثل قرارداد‌های آپشن یا آتی را مدیریت می‌کند.
ارتباط بین بازار کالا با سایر بازارها
تمام معامله‌گر‌های حرفه‌ای بازار می‌دانند که کلیه بازارها شامل بازار ارز، کالا، اوراق قرضه و سهام با یکدیگر در ارتباط هستند.
به‌طور معمول دلار آمریکا خلاف جهت کامودیتی‌ها حرکت می‌کند. به‌عنوان مثال مسیر حرکت دلار، خلاف مسیر حرکت طلا است، و به اصطلاح یک همبستگی منفی بین طلا و دلار آمریکا وجود دارد.
در مورد ارتباط بین کامودیتی‌ها و بازار اوراق قرضه، یک رابطه معکوس وجود دارد.
قیمت اوراق قرضه نیز قیمت سهام را مدیریت می‌کند، یعنی با بالا رفتن قیمت اوراق قرضه، بازار سهام هم افزایش می‌یابد.
حال، تمام بازار‌های ذکر شده، با شاخص دلار آمریکا ارتباط دارند. به این صورت که با افزایش شاخص دلار آمریکا، شاخص قیمت کالا‌ها ریزش پیدا می‌کند، در این زمان بازار سهام و قیمت اوراق قرضه بالا می‌رود.
نقش کامودیتی بر بازار سهام ایران
بازار سهام ایران یک بازار کامودیتی محور است و شرکت‌های بزرگ بازار بورس، مستقیم یا غیرمستقیم با بازار کامودیتی دنیا در ارتباط هستند.
به عنوان مثال در بازار بورس تهران، بیش از ۵۰ درصد از ارزش بازار بورس، شرکت‌های کامودیتی محور اعم از معادن و کانه‌های فلزی، فلزات اساسی، پالایشگاهی و پتروشیمی و خودروسازی و قطعه‌سازی هستند که مستقیم یا غیرمستقیم تحت تاثیر افزایش یا کاهش قیمت کامودیتی در دنیا می‌باشند. در بازار فرابورس ایران هم وضعیت به همین صورت است و تقریبا ۵۵ درصد ارزش بازار فرابورس، این قبیل شرکت‌ها هستند.
با توجه به وزن شرکت‌های کامودیتی محور در بازار سهام ایران، علاوه بر بازار جهانی، کامودیتی داخل کشور نیز بر قیمت سهام بورس تاثیر می‌گذارد. به‌عنوان مثال تحریم‌های بیشتر علیه ایران باعث افزایش نرخ دلار و به دنبال آن باعث تورم بیشتر در کشور می‌شود. در این میان شرکت‌های صادرکننده که درآمدشان بر اساس دلار است با افزایش سرمایه و درآمد روبه‌رو می‌شوند و نتیجتا ارزش سهام آن‌ها در بورس افزایش پیدا می‌کند. از طرف دیگر، سهام شرکت‌هایی که باید مواد اولیه خود را به دلار وارد کنند و به ریال بفروشند سیر نزولی خواهد داشت.
آیا سرمایه‌گذاری روی کامودیتی‌ها مفید است؟
سرمایه‌گذاری در بازار کامودیتی، محاسن زیادی دارد. یکی از بزرگ‌ترین مزایای آن، در امان بودن از تورم است، یعنی کامودیتی‌ها، یکی از بهترین سرمایه‌گذاری‌ها در زمان تورم هستند. اما باید توجه داشت بازار کالا هم مانند سایر سرمایه‌گذاری‌ها ریسک مخصوص به خودش را خواهد داشت و خطرات آن بسته به نوع سرمایه‌گذاری است که انجام می‌شود. مثلا سرمایه‌گذاری صندوق‌های قابل معامله، تنوع بیشتر و ریسک کمتری دارد، در حالیکه سرمایه‌گذاری از طریق قرارداد‌های آتی، دارای ریسک بیشتری است.
به‌عنوان یک قانون کلی، سرمایه‌گذاری در بازار کالا به‌خصوص طلا، نوعی بیمه کردن سرمایه در زمان تورم است. معمولا در مواقعی که تورم بالا است، تمایل سرمایه‌گذاران به خرید کالا‌هایی مثل طلا، افزایش می‌یابد و این مسئله، باعث بالا رفتن قیمت آن کالا می‌شود. با بررسی نمودار‌های طلا در زمان جنگ و بحران، می‌توان فهمید که چگونه با شنیدن یک خبر بحرانی، سرمایه‌گذاران به بازار طلا هجوم می‌برند؛ بنابراین ورود به این بازار نیازمند دانش و تجربه کافی است. منظور از دانش و تجربه، یادگیری تحلیل تکنیکال، تحلیل فاندامنتال، روانشناسی بازار، تحلیل بین بازارها و سایر فاکتور‌های مهم است.
بیت کوین‌ها کامودیتی هستند یا پول فیات؟
پول فیات ارز دولتی یک کشور است که پشتوانه فیزیکی مثل طلا و نقره ندارد، بلکه پشتوانه آن دولتی است که آن را منتشر کرده است. از آنجایی که بیت کوین‌ها پول قانونی و رایج دولت‌ها نیستند، بنابراین پول فیات نبوده و جزو کالا‌ها به حساب می‌آیند. درواقع بیت کوین پول مجازی است که توسط تکنولوژی بلاک‌چین‌ها حمایت می‌شود. (بلاک‌چین نوع خاصی از پایگاه داده است که اطلاعات در آن ذخیره می‌شود.)