اگر چکمان برگشت خورد چه کنیم؟

اقتصاد۲۴- الهام عندلیب‌مقدم: چک یک سند تجاری کاربردی و مهم است و امروزه مردم زیادی روزانه از آن استفاده می‌کنند. چنانچه در تاریخ مندرج در چک، در حساب جاری شخص صادرکننده، معادل مبلغ مذکور در چک، موجودی نباشد و پس از ۱۰ روز فرصت، مبلغ چک تامین نشود، در این صورت به آن چک برگشتی و یا چک بلامحل گفته می‌شود و دارنده چک یا ذینفع می‌تواند چک را برگشت زده و علیه صادرکننده آن اقدامات قانونی انجام دهد.

قانون جدید صدور چک از ابتدای سال ۱۴۰۰ به مرحله اجرا درآمده است. طبق این قانون، صادرکننده چک برگشتی با محرومیت‌هایی مواجه خواهد شد که عبارتند از:

عدم افتتاح حساب جدید
عدم صدور کارت بانکی جدید
توقف گردش مالی و پولی کلیه حساب‌ها و کارت‌های بانکی معادل کسری مبلغ چک
عدم پرداخت تسهیلات بانکی
عدم صدور ضمانتنامه‌های ارزی و مالی
عدم گشایش اعتبار اسنادی
ممنوعیت ارائه دسته چک جدید

ممنوعیت‌های ذکرشده تا زمان رفع سوءاثر از چک برگشتی و یا پرداخت بدهی به ذینفع ادامه خواهد داشت.

دلایلی که می‌تواند سبب برگشت چک شود عبارت است از:

کمبود موجودی حساب صادرکننده چک که مهم‌ترین عامل است
مسدود بودن حساب صادرکننده چک
عدم تطابق امضا و یا خط خوردگی در چک
سرقت، مفقود شدن، پاره شدن، سوختن و... چک و به دنبال آن درخواست صدور گواهی عدم پرداخت وجه توسط صادرکننده چک

در قانون جدید صدور چک، چک‌های صیادی که به چک‌های بنفش رنگ معروف هستند، جای دسته چک‌های قدیمی را گرفته‌اند؛ بنابراین تمام مراحل صدور چک، دریافت و انتقال آن باید در سامانه صیاد ثبت شود. اگر چک صیاد در سامانه صیاد ثبت نشود و یا اطلاعات ثبت شده در سامانه صیاد با اطلاعات مندرج در برگه چک مطابقت نداشته باشد، امکان برگشت زدن چک در بانک وجود ندارد.

چک برگشتی را چگونه می‌توان وصول کرد؟

۱- کوتاه‌ترین و مطمئن‌ترین راه وصول چک، شکایت کیفری از صادرکننده چک شامل حبس و جزای نقدی است که صادرکننده را مجاب به پرداخت وجه چک می‌کند.

۲- ارائه دادخواست حقوقی مطالبه وجه چک به دادگاه

۳- معرفی اموال و دارایی صادرکننده چک به اداره ثبت

چک برگشتی چه موقع حقوقی می‌شود؟

در موارد زیر چک برگشتی از حالت کیفری به حالت حقوقی تبدیل می‌شود:

۱- زمانی‌که چک بدون تاریخ صادر شده باشد.

۲- زمانی‌که چک مدت‌دار باشد.

۳- چنانچه ثابت شود چک بابت معاملات نامشروع یا ربا صادر شده است.

۴- وقتی چک سفید امضاء باشد.

۵- زمانی‌که وصول چک وابسته به شروطی باشد.

۶- وقتی چک برای تضمین انجام تعهدات صادر شده باشد.

۷- چنانچه ذینفع تا شش ماه بعد از تاریخ چک برای وصول آن به بانک مراجعه نکرده و شکایت نکند.

باید در نظر داشت تنها در مورد چک‌های حقوقی می‌توان تقاضای توقیف اموال و دارایی صادرکننده چک را کرد؛ در این صورت با دستور دادگاه حکم به پرداخت مبلغ چک می‌شود.

بیشتر بخوانید: چگونگی رفع سوءاثر از چک‌های برگشتی که همان روز پاس می‌شوند

چه موقع چک از حالت حقوقی به کیفری تبدیل می‌شود؟

چنانچه چک در تاریخ مندرج در چک برگشت بخورد، چک کیفری است.

طبق ماده ۱۱ قانون صدور چک، مهلت شکایت کیفری علیه صادرکننده چک برگشتی، دو دوره شش ماهه است. در دوره شش ماهه اول، دارنده چک یا ذینفع حداکثر تا شش ماه پس از تاریخ صدور چک می‌تواند آن را برگشت بزند و از بانک گواهی عدم پرداخت دریافت کند؛ بنابراین مهلت برگشت زدن چک برای شکایت کیفری شش ماه از تاریخ چک است و چنانچه دارنده چک در این شش ماه چک را به بانک ارائه نکرده و طرح شکایت نکند، این فرصت از دست رفته و دیگر قابل تعقیب کیفری نیست.

شش ماهه دوم از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت است، به این معنی که اگر دارنده چک در مهلت شش ماه بعد از تاریخ صدور، با عدم موجودی مواجه شده باشد و چک را برگشت زده و گواهی عدم پرداخت از طرف بانک صادر شود، از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت، شش ماه فرصت رسیدگی کیفری در دادگاه را دارد؛ یعنی چنانچه ذینفع شش ماهه اول را از دست داد، می‌تواند از فرصت شش ماهه دوم استفاده کند؛ اما اگر دارنده چک در مهلت‌های یاد شده اقدام نکند، دیگر امکان شکایت کیفری و محکوم کردن صادرکننده چک به مجازات طبق قانون وجود نخواهد داشت.

نحوه برگشت زدن چک صیادی

در خصوص چک برگشتی در قانون جدید، در ابتدا دارنده چک باید از بانک، تقاضای صدور گواهی عدم پرداخت یا کسری موجودی کند. بانک نیز موظف است اطلاعات کامل چک را در سامانه چک‌های برگشتی بانک مرکزی ثبت و کد رهگیری را در گواهی مذکور قید کند.

دارنده چک برگشتی با در دست داشتن گواهی عدم پرداخت، به دفتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کرده و دادخواست خود را ثبت و از طریق دادگاه صالح (محل برگشت چک یا محل اقامت صاحب حساب) بدون دریافت حکم و قطعیت آن، می‌تواند درخواست صدور اجراییه کند.

تفاوت قانون جدید اصلاح شده چک با قوانین قدیم این است که در قانون جدید، نیازی به حکم قطعی چک صادر شده نیست.

نحوه وصول چک برگشتی

برای وصول چک برگشتی، پرونده به دادگاه ارجاع و درخواست صدور اجراییه می‌شود، قاضی پس از بررسی چک، درصورتی‌که در متن چک، وصول مبلغ مشروط به شرطی نباشد، یا بابت ضمانت انجام تعهدات نباشد، یا دارای گواهی عدم پرداخت به دلیل دستور عدم پرداخت نباشد، علیه صاحب حساب یا صادرکننده و یا هر دو اجرائیه صادر می‌کند.

صادرکننده چک ده روز از تاریخ ابلاغ اجرائیه فرصت دارد بدهی خود را بپردازد، یا طبق توافق با ذینفع، ترتیبی برای پرداخت اتخاذ و یا مالی معرفی کند. در غیر این صورت بنا به درخواست دارنده چک، اجرای احکام دادگستری، اجرائیه را طبق قانون به اجرا گذاشته و یا اقدام به توقیف اموال صادرکننده چک می‌کند و یا حکم جلب صادر کننده چک صادر می‌شود.

شرایط رفع سوء اثر از چک برگشتی طبق قانون جدید

به دلیل حجم بالای چک‌های برگشتی، بانک مرکزی سخت‌گیری بیشتری در برخورد با این موارد اعمال کرده است. اما طبق بخشنامه بانک مرکزی، چنانچه فرد در جهت رفع به موقع سوء اثر چک اقدام کند می‌توان تا حدودی رفع محدودیت کرد. چنانچه چکی به دلایل مختلف برگشت بخورد، فرصت اقدام جهت رفع سو اثر یک بازه زمانی ۳ تا ۷ روز است. پس از اقدام در جهت رفع سوء اثر، بانک نام شخص را از لیست حذف می‌کند و رفع سوابق، ۷ تا ۱۰ روز کاری زمان می‌برد.

شرایط رفع سوء اثر چک به این ترتیب است:

۱- تامین موجودی

مهم‌ترین و کاربردی‌ترین روش رفع سوء اثر چک، تامین موجودی و واریز کسری مبلغ چک به حساب جاری شخص صادرکننده است. سپس بانک با گرفتن رضایت کتبی از شخص ذی‌نفع که چک را برگشت زده، نسبت به رفع سوء اثر از سابقه چک برگشتی مشتری اقدام می‌کند.

۲- ارائه لاشه چک برگشتی

درصورت توافق با دارنده چک و دادن چکی دیگر یا پرداخت مبلغ چک یا هر روش معمول دیگر، لاشه چک توسط صاحب حساب جاری به بانک ارائه و در قبال آن رسید دریافت می‌کند.

۳- ارائه رضایت‌نامه ذی‌نفع به بانک

گاهی ممکن است صادرکننده چک، مبلغ چک را به ذی‌نفع پرداخت کرده، اما لاشه چک بنا به دلایلی مثل سرقت، مفقود شدن و ... تحویل بانک مربوطه نشده باشد، در این صورت ذی‌نفع با مراجعه به دفترخانه اسناد رسمی رضایت خود را کتبا در خصوص چک مورد نظر اعلام می‌کند. سپس صاحب حساب با ارائه این رضایت‌نامه به بانک، درخواست رفع سوء اثر از چک مربوطه می‌کند.

۴- واریز مبلغ چک به سپرده قرض‌الحسنه جاری

چنانچه صادرکننده چک به ذی‌نفع دسترسی نداشته و ذی‌نفع نسبت به دریافت وجه اقدامی نکرده باشد و صاحب حساب قادر به ارائه لاشه چک یا رضایت‌نامه محضری ذی‌نفع به بانک نباشد، می‌تواند معادل وجه چک را به حساب جاری خود واریز و کتبا از شعبه درخواست کند که مبلغ واریزی برای پرداخت چک برگشتی نزد شعبه بانک بماند. این مبلغ تا زمان تعیین تکلیف قطعی چک یا حداکثر به مدت ۲ سال قابل برداشت نیست. البته این در صورتی است که که حساب جاری مشتری از سوی مراجع قضایی مسدود نشده باشد.

۵- ارائه حکم قضایی مبنی بر رفع سوء اثر از سوابق چک برگشتی

درصورت گرفتن حکم قضایی درخصوص رفع سوء اثر از سوابق به هر طریق، صاحب حساب بایستی حکم قضایی را تحویل بانک داده و بانک موظف است وضعیت استعلام مشتری را به رنگ سفید برگرداند.

۶- پاک شدن سابقه سوء پس از گذشت ۳ سال

در صورت عدم اقدام مشتری در جهت رفع سوء اثر از سابقه چک برگشتی، سابقه سوء پس از ۳ سال از تاریخ صدور گواهی‌نامه عدم پرداخت، به صورت خودکار از سامانه اطلاعاتی بانک مرکزی رفع اثر می‌شود.

بانک نیز موظف است به منظور آگاه شدن فرد از سوابق چک‌های برگشتی خود، صورت کامل تعداد و مشخصات چک‌های برگشتی فرد در سامانه اطلاعاتی بانک مرکزی را در صورت درخواست مشتری در اختیار شخص بگذارد.

قانون جدید چک چطور جلوی چک برگشتی را می‌گیرد؟

در قانون جدید چک، بانک مرکزی از روش اعتبارسنجی استفاده می‌کند. طبق این فرایند شخص نمی‌تواند بیش از مبلغ اعتبارش چک صادر کند. همچنین در قانون جدید، تمام حساب‌های بانکی اشخاص به دسته‌چک‌شان متصل بوده و چنانچه حساب اصلی مربوط به چک فاقد موجودی باشد، بانک این اجازه را دارد که از تمام حساب‌های صاحب چک در همان بانک با رعایت اولویت حساب جاری، قـرض‌الحسـنه پس‌انداز، حساب سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت و حساب سرمایه‌گذاری بلندمدت، مبلغ مربوطه را برداشت کند.

استعلام صیاد و استعلام ساد چیست؟

استعلام صیاد اطلاعاتی از خوش حسابی صادرکننده چک در اختیار می‌گذارد و با استعلام ساد از سرقتی یا مفقودی نبودن چک دریافتی می‌توان اطممینان حاصل کرد و با این استعلامات می‌توان معامله امنی داشت. برنامه ساد۲۴ تنها سامانه استعلام چک سرقتی و مفقودی در کشور است با قابلیت ثبت چک صیاد، استعلام چک صیاد، ثبت چک سرقتی/مفقودی، محاسبه میزان سود و اقساط بانکی، راس‌گیری چک، یادآور چک، تبدیل رقم به حروف و… که این خدمات را به صورت رایگان در اختیار کاربر می‌گذارد.

شخص می‌تواند با نصب اپلیکیشن ساد۲۴ و به کمک استعلام صیاد رایگان که از طریق بانک مرکزی است، بدون مراجعه به بانک از تعداد چک‌های برگشتی و رفع سوء اثر آن‌ها مطلع شود.