اقتصاد۲۴- این هفته برخی کانال‌های تلگرامی از بازداشت دو تن از رهبران گروهی به نام «حسینیون» که یک گروه شیعه مخالف الهام علی‌اف رئیس جمهور آذربایجان است، خبر دادند. بر اساس این اخبار، «اورخان محمدف» و «توحید ابراهیم بیگی» دو روحانی شیعه و از رهبران گروه «حسینیون نهضت مقاومت اسلامی آذربایجان» نزدیک به یک هفته پیش در قم بازداشت شده‌اند.
خبر بازداشت این دو نفر در قم به تایید یک نماینده مجلس رسیده است. احمد نادری نماینده مجلس در توییتر خود دستگیری رهبران حسینیون در ایران را «اقدامی غلط و برخلاف منافع ملی و ادامه سیاست‌های انفعالی گذشته» درقبال اسرائیل خوانده است.
سوال اینجاست که چرا ایران در بدترین سطح روابطش با جمهوری آذربایجان در چهار دهه گذشته اقدام به بازداشت مخالفان الهام علی‌اف در داخل خاک خود کرده است؟ گروه حسینیون چه کسانی هستند و سابقه آن‌ها در مناسبات ایران و آذربایجان چه بوده است؟
گروه حسینیون چه کسانی هستند و چه نسبتی با جمهوری اسلامی دارند؟
«نهضت مقاومت اسلامی آذربایجان» یا «تیپ حسینیون» یا «حسینچی لر» یکی از چندین گروه متشکل از شیعیان حامی و مورد حمایت جمهوری اسلامی است. هویت بصری و لوگو این گروه مشابه دیگر گروه‌های شیعه مورد حمایت تهران، مستقیما از سپاه الهام گرفته شده و همین مساله در ابتدای شکل‌گیری، پیام نزدیکی آن‌ها به حکومت تهران را مخابره می‌کرد. بنر گروه حسینیون هم مانند حزب‌الله لبنان، فاطمیون و زینبیون، در پس‌زمینه زرد سپاه با همان آیکون‌های ثابت «مشت و اسلحه» طراحی شده است. رهبر این جنبش می گوید نامگذاری مقاومت اسلامی آذربایجان به نام «حسینیون» توسط سردار قاسم سلیمانی فرمانده وقت سپاه قدس انجام گرفته بود.
موسس گروه حسینیون کیست؟
«توحید ابراهیم بیگی» روحانی آذربایجانی به عنوان رهبر و موسس این جنبش شناخته می‌شود. او طلبه تحصیل‌کرده حوزه علمیه قم است. ابراهیم بیگی در دومین سالگرد ترور سردار سلیمانی رسما اعلام کرد تیپ حسینیون میراث سلیمانی در کشور آذربایجان است.
او سال ۱۴۰۰ در همایشی در زنجان گفته بود «جنبش مقاومت حسینیون» با حمایت سردار قاسم سلیمانی تشکیل شده تا «علاوه بر جهاد، فعالیت‌های جدی در گفتمان‌سازی و فرهنگ‌سازی» داشته باشد و در این راه «با امام خامنه‌ای در حمایت از ولایت فقیه، منافع اسلام، محور مقاومت و ظهور» عهد و پیمان بسته است. او گفته بود «جمهوری اسلامی ایران یک حرم است» و تمام جان، مال و اولاد ما فدای این حرم و رهبر انقلاب اسلامی و ولایت فقیه است.
ابراهیم بیگی از مخالفان دولت الهام علی‌اف است و هدف جنبش را گفتمان‌سازی، ایجاد قدرت بازدارندگی در بین شیعیان جمهوری آذربایجان و تقویت بنیه و توانمندسازی آن‌ها بر مبنای الگوی مقاومت می‌داند. او گفته «اگر سیستم ولایت فقیه ضربه ببیند، تمام شیعیان و مستضعفان جهان محو و نابود می‌شوند و این ولایت فقیه است که امروز شیعه را در جهان، سربلند نگه داشته است.»
به گفته ابراهیم بیگی «قدرت امروز تشیع هیچ وقت نبوده و تکرارشدنی هم نیست و مطمئن باشید اگر سیستم ولایت فقیه ضربه ببیند، تمام شیعیان و مستضعفان جهان محو و نابود می‌شوند و این ولایت فقیه است که امروز شیعه را در جهان، سربلند نگه داشته است.»
خبرگزاری مهر متعلق به سازمان تبلیغات سال گذشته گفتگویی با یک جوان شیعه آذربایجانی عضو جنبش حسینیون در مسیر راهپیمایی اربعین منتشر کرد. این خبرگزاری به نقل از این جوان آذربایجانی خاطره‌ای از سردار قاسم سلیمانی منتشر کرد و نوشت «حاج قاسم علاقه خاصی به حسینیون داشت. در یک جلسه بزرگ ایشان فرموده بودند که از افغانستان فاطمیون، از پاکستان زینبیون و از لبنان حزب‌الله کار‌های زیادی در سوریه کردند، ولی حسینیون و جبهه مقاومت آذربایجان با اینکه به نسبت فاطمیون و دیگر لشگر‌ها افراد کمی دارد، کیفیت خوبی از خودشان نشان دادند.»
خبرگزاری مهر به نقل از یکی از اعضای حسینیون نوشته «حاجی (منظور قاسم سلیمانی) از حسینیون راضی بود و بچه‌های حسینیون را خیلی دوست داشت... حاج قاسم به خوبی اهمیت قفقاز را درک کرده بود و قدر بچه‌های آذربایجان را می‌دانست. تشکیل حسینیون، اتفاقی است که بعد‌ها درباره آن بسیار خواهند گفت.»
بر اساس گزارش رسانه‌های جمهوری آذربایجان، این چهره نزدیک به جمهوری اسلامی، سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ ابراهیم بیگی گروهی ۱۴ نفره از طلبه‌های جمهوری آذربایجان که در قم و مشهد مشغول به تحصیل بودند در «موسسه ترجمه نور قم» گرد هم آورد و قصد خود از ایجاد «تیپ حسینیون» را با هدف مبارزه با داعش در سوریه و آنچه دفاع از حرم خوانده می‌شد، اعلام کرد.
به گزارش خبرگزاری آپا جمهوری آذربایجان، بعد از گردهمایی اولیه و تشکیل گروه، اعضا به مکانی در نزدیکی دمشق پایتخت سوریه اعزام شدند تا آموزش نظامی ببیند. سال ۲۰۱۸ و ترور نافرجام فرماندار گنجه اتفاقی بود که توجه رسانه‌های آذربایجان را به سمت این گروه معطوف کرد..
بر اساس گزارش رسانه‌های رسمی جمهوری آذربایجان نظیر خبرگزاری آپا، ابراهیم بیگی موسس حسینیون، فردی به نام یونس صفروف را (که بعد‌ها به اتهام تلاش برای ترور فرماندار گنجه در سال ۲۰۱۸ تحت تعقیب قرار گرفت) به همراه چندین آذربایجانی دیگر برای جنگ به سوریه فرستاده بود، اما هدف این گروه تنها مبارزه با داعش نبوده بلکه ضدیت با جمهوری آذربایجان را در دستور کار داشتند.
توحید ابراهیم بیگی در گفتگویی که سال ۱۴۰۰ با روزنامه جوان متعلق به سپاه پاسداران داشته می‌گوید آغاز به کار رسمی تیپ حسینیون با مخالفت یک عده هم همراه بوده است. ابراهیم بیگی در جایی گفته زمانی که ما پرچمی برای خودمان طرحی کردیم، مخالفت‌ها شروع شد، چون «یک عده از دوستان می‌گفتند شما بی‌سر و صدا بیایید در جبهه مقاومت حضور داشته باشید و بی‌سر و صدا هم بروید. نیازی به تشکیل یک گروه نیست. حرفشان این بود که به خاطر مناسبات بین ایران و جمهوری آذربایجان، مصلحت نیست چنین گروهی با نام و پرچم مشخص تشکیل بشود.»
او گفته «با وجود این مخالفت‌ها ما پای حرفمان ایستادیم و سال ۲۰۱۷ در دیداری که با حاج قاسم سلیمانی داشتیم گلایه‌هایی را طرح کردیم. ایشان خیلی ناراحت شدند و ضمن حمایت از حرکت ما دستورهایی را صادر کردند که راهگشای ما شد.»
ابراهیم بیگی گفته بعد از این جلسه قاسم سلیمانی به دوستانشان گلایه کرده بود که چرا ما را محدود می‌کنند. آن‌ها همان بحث مصلحت‌ها و مناسبات بین ایران و آذربایجان را مطرح کرده بودند. اما حاجی نپذیرفته و گفته بود از این به بعد کسی حق ندارد این بچه‌ها را محدود کند.
دیگر فردی که نامش در بین بازداشت‌شدگان در ایران منتشر شده «اروخان محمداف» است. او هم از اعضای گروه حسینیون و از طلبه‌های آذربایجانی تحصیل‌کرده قم است. محمداف زمانی که در روسیه مشغول به تحصیل بوده با تفکرات اتقلاب اسلامی آشنا می‌شود و بعد از مطالعه درباره این انقلاب با لبنانی‌هایی ملاقات و در جلسات آن‌ها مشارکت می‌کند که او را برای سفر به ایران ترغیب می‌کنند.
محمداف در گفتگویی که شش سال پیش با خبرگزاری تسنیم متعلق به سپاه پاسداران داشته می‌گوید «از سروصدای استکبار نترسید، چون این‌ها واقعاً هیچ غلطی نمیتوانند بکنند، دیگر اینکه باید مجدّانه کار کنیم تا روز به روز انقلاب و ولایت فقیه مستحکم‌تر شود.»
رابطه تیپ حسینیون و جمهوری آذربایجان
رسانه‌های جمهوری آذربایجان مدعی شدند که قصد ابراهیم بیگی نه تنها مبارزه با داعش بلکه آمادگی برای درگیری مسلحانه با جمهوری آذربایجان بوده است.
خبرگزاری آپا به نقل از آژانس‌های اطلاعاتی آذربایجان مدعی شده توحید ابراهیم بیگی علیه دولت آذربایجان بار‌ها موضع‌گیری کرده و یک بار خواستار ترور «المار، ولی اف» شهردار شهر گنجه جمهوری آذربایجان شده است.
با افزایش تنش میان ایران و جمهوری آذربایجان بر سر دالان زنگزور و مالکیت آن، جنبش حسینیون بیانیه‌ای منتشر کرد و در آن «رژیم علی‌اف» را متهم به تبدیل کردن آذربایجان به «باتلاقی بزرگ» کرد که با همراهی «رژیم اسرائیل و برنامه‌های زشت اردوغان ممکن است آذربایجان را به زودی وارد شعله‌های آتش کند.»
جنبش حسینیون در این بیانیه از مردم آذربایجان خواسته بود «قربانی رویا‌های خام فرعون مست و قمارباز خانواده علی‌اف» نشوند چرا که «علی‌رغم تکذیب‌های الهام علی‌اف، پایگاه، افسران و تجهیزات اسرائیل در حال حاضر در آذربایجان مستقر هستند.»
ابراهیم بیگی رهبر این جنبش درباره جنگ قره‌باغ هم به صراحت گفته بود «در این جنگ وقتی طراحی بازی دشمن را دیدیم، فراخوان عمومی داده نشد، اما به مردم نیز این روز‌ها را گفته بودیم که این جنگ به خاطر محاصره ایران است.»
توحید ابراهیم بیگی رهبر جنبش مقاومت حسینیون هم سال ۱۴۰۰ در یک سخنرانی جمهوری آذربایجان را «پایگاه دشمن» خواند و گفت اگر شیعیان آذربایجان تقویت شوند و قدرت بازدارندگی وجود داشته باشد، «نه تنها علی‌اف بلکه هیچ کس دیگری هیچ غلطی نمی‌تواند.»
دولت جمهوری آذربایجان بار‌ها نسبت به خطر حسینیون هشدار داده است. اکثر اعضای این گروه زمان بازگشت به جمهوری آذربایجان یا بازداشت و زندانی شده‌اند یا با برخورد‌های شدید دولت باکو مواجه شده‌اند. به جز «یونس صفراف»، وصال نوری‌اف اهل استان آستارا (جمهوری آذربایجان)، حبیب ابراهیملی اهل استان لنکران (جمهوری آذربایجان)، المیر زاهداف اهل استان نفتچالا، طالع گولوش‌اف اهل استان شمکیر، پرویز موسی‌اف اهل استان شیروان (جمهوری آذربایجان) هماز حمله اعضای گروه حسینیون هستند که سال ۲۰۲۱ در آذربایجان در ارتباط با ترور فرماندار گنجه بازداشت شد. رسانه‌های آذربایجان به نقل از منابع اطلاعاتی اعلام کردند چهره پشت پرده این ترور، توحید ابراهیم بیگی موسس تیپ حسینیون بوده است.
سرویس امنیت دولتی، دادستانی کل و وزارت کشور جمهوری آذربایجان سه روز پس از واقعه تیراندازی به شهردار گنجه، با صدور اطلاعیه مشترکی، «تیپ حسینیون»، «حوزه علمیه قم»، «مدافعان حرم»، گروه‌های طلاب شیعی جمهوری آذربایجان در قم و «جنبش اتحاد مسلمانان» این کشور را در اقدام به ترور «ولی‌اف» مقصر اعلام کردند.
وبسایت خبری مشرق‌نیوز نزدیک به سپاه پاسداران این بیانیه را «سناریوسازی ضد ایرانی و ضد شیعی» خواند و اعلام کرد هیچ ارتباطی میان ایران و حسینیون با ترور المار، ولی‌اف وجود ندارد با این حال در گزارش خود «المار ولی‌اف» را فردی خواند که به «هتاکی و ضدیت با تشیع» معروف بوده است.
باکو از هیچ تلاشی برای توقف فعالیت‌های گروه حسینیون در خاک آذربایجان فروگذار نکرده است. شواهد هم نشان می‌دهد این نگرانی چندان بی‌ربط نبوده است. تقابل این گروه با دولت الهام علی‌اف هم در صحبت‌های رهبر جنبش حسینیون به خوبی مشهود است. اما سوال اینجاست که چرا تهران نیرویی تا این اندازه نزدیک به جهان بینی جمهوری اسلامی را قربانی کرده است.
چرا ایران نیروی تیپ حسینیون را بازداشت کرده است؟
با وجود اینکه آذربایجان کشوری با اکثریت شیعه است، اما پس از سال‌ها حکومت شوروی هنوز تا حد زیادی سکولار باقی مانده است. از طرفی دولت الهام علی‌اف متحد نزدیک و مهم اسرائیل و ملتی برادر با ترکیه است.
اگرچه تهران همیشه به دنبال «صدور انقلاب» به جمهوری آذربایجان بوده است، اما تا به‌حال در این راستا موفقیت چندانی کسب نکرده است. نشریه میدل ایست مانیتور سال ۲۰۲۱ در گزارشی به سابقه تلاش‌های ایران برای نفوذ در جمهوری آذربایجان اشاره کرده و گفته حزب اسلامی آذربایجان، که در سال ۱۹۹۱، در همان سال تأسیس جمهوری آذربایجان تأسیس شد، چهار سال بعد منحل شد و پس از متهم شدن به تأمین مالی مخفیانه توسط ایران با هدف سرنگونی دولت و تغییر کشور به جمهوری اسلامی این حزب منحل شد و در سال ۲۰۱۱، رهبر حزب دستگیر شد.
ایران در مناسبات با آذربایجان همزمان با تلاش برای اعمال نفوذ بر شیعیان این کشور، نگران ناسیونالیسم آذری یا همان پان‌ترکیسم است که تهدیدی برای حاکمیت ایران است. بر همین اساس هم در مناقشات مرزی بین آذربایجان و ارمنستان در تمام این سال‌ها، مواضعی دوگانه با سنگینی کفه ترازو به سمت ارمنستان اتخاذ می‌کرد.
بازپس‌گیری مناطق اشغال شده آذربایجان در سال ۲۰۲۰ ضربه سنگینی به این تعادل وارد کرد و ایران را وارد تنش با آذربایجان کرد. بسیاری از کارشناسان معتقد بودند رزمایش‌های نظامی ایران در نزدیکی مرز‌ها بعد از جنگ قره‌باغ و تبادل این رزمایش‌ها با آذربایجان جنبه نمادین داشته باشد، اما تهران دست از حمایتش از گروه‌های مخالف علی‌اف از جمله حسینیون برندارد.
تاکتیک استفاده از گروه‌های نیابتی برای اعمال فشار به دولت مرکزی، تاکتیک نسبتا شناخته شده ایست که تهران سال‌هاست از آن بهره برده است. اما ظاهرا این تاکتیک در مورد جمهوری آذربایجان چندان موثر نبوده یا دست‌کم مقامات جمهوری اسلامی در استفاده از این تاکتیک برای جمهوری آذربایجان محافظه‌کارتر بوده‌اند.
اوخان محمداف شش سال پیش در گفتگویی با یکی از رسانه‌های نزدیک به سپاه خاطره‌ای از یک دیدار با سفیر ایران در آذربایجان هم تعریف کرده و گفته «سفیر قبلی در آذربایجان یک روز ما را جمع کرد و گفت آقا از شما سه چیز می-خواهم؛ اول با حکومت آذربایجان کاری نداشته باشید، دوم با آمریکا و اسرائیل کاری نداشته باشید و سوم با همجنس‌بازی کاری نداشته باشید! گفت شما خیلی به حکومت‌تان بدبین هستید، رادیکال نباشید مثل امام سجاد (ع) کار بکنید با دعا و.... البته با اعتراض بنده و دوستان مواجه شد و به‌جای او شخص دیگری جایگزین شد.»
ابراهیم بیگی هم پیش از این از مخالفت «عده‌ای» با اعلام رسمی شکل‌گیری تیپ حسینیون خبر داده بود. مخالفتی که ظاهرا ناراحتی سردار سلیمانی را هم در پی داشته و این تیپ در نهایت با حمایت فرمانده سابق سپاه قدس با پرچمی مشابه نیروهای مورد حمایت ایران در منطقه از جمله فاطمیون، زینبیون، حزب الله لبنان و الحشد الشعبی شکل می‌گیرد.
بازداشت دو رهبر گروه حسینیون به منزله عقب‌نشینی جمهوری اسلامی از مواضعش در مقابل جمهوری آذربایجان است. سایت خبری «گلوبال اینفو» آذربایجان خبر بازداشت ابراهیم بیگی را با طعنه به جمهوری اسلامی منتشر کرده و گفته «رهبران دولت کریمه در ایران بازداشت شدند.»
تنش‌ها میان تهران و باکو از زمان آزاد شدن مناطق اشغالی قره‌باغ شدت گرفت. این تنش‌ها با ادعای آذربایجان بر مالکیت منطقه مرزی زنگزور به بالاترین حد خود در چهار دهه اخیر رسید و به لشکرکشی دو طرف در دو سوی مرز و خط و نشان‌های نظامی منجر شد. در نهایت این تنش‌ها به قطع یک طرفه روابط دیپلماتیک و بسته شدن سفارت آذربایجان در تهران به بهانه حمله یک فرد مسلح به ساختمان این سفارت در زمستان ۱۴۰۱ منتهی شد.
تلاش ایران برای کاهش تنش‌ها از ابتدا روشن بود. ایران دست به اقدام متقابل نزد و سفارتش را در باکو تعطیل نکرد. در این فاصله باکو نمایندگان صداوسیمای ایران را ممنوع‌الکار کرد، با اسرائیل برای باز شدن سفارت رژیم صهیونیستی در آذربایجان به توافق رسید و چهار تن از دیپلمات‌های ایرانی را از آذربایجان اخراج کرد. پاسخ ایران به تمامی این تحولات، بازداشت دو تن از رهبران حسینیون بوده است. این اقدام پیام روشنی برای باکوست؛ ایران قصد درگیری ندارد و برای از سرگیری روابط دست به هر کاری می‌زند.