اقتصاد24 - اینکه برقراری تحریم‌های جدید تا چه اندازه توانسته بر توان بنادر و دریانوردی کشور تأثیر بگذارد، موضوع مصاحبه خبرنگار «ایران» با محمد راستاد، مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی است. وی در بخشی از این مصاحبه، می گوید:«این سازمان توانست با استفاده از فرصت برجام، بنادر را تجهیز کند.» راستاد، در ادامه این گفت‌و‌گو، جذب خطوط کشتیرانی حتی در زمان تحریم را به‌عنوان یک وظیفه مهم و راهبردی می‌داند که همیشه در دستور کار سازمان بنادر است.
آیا از فرصت برجام برای توسعه بنادر و حمل و نقل دریایی استفاده کردید؟
یکی از مهم‌ترین اقدام‌های سازمان بنادر جذب حداکثر خطوط کشتیرانی در بنادر کشور بود. قبل از برجام خطوط لاینر کانتینری بنادر را ترک کرده بودند، بعد از برجام عمده این خطوط به بنادر مراجعت کردند و این دستاورد مهمی برای کشور محسوب می‌شد. موضوع دیگر در مورد مؤسسات رده‌بندی کشتی‌ها بود که قبل از برجام موافقتنامه‌های خود با سازمان بنادر برای تحت پوشش قرار دادن رده‌بندی کشتی‌های ایرانی را تعلیق کرده بودند که بعد از برجام همه این موافقت نامه‌ها با مهم‌ترین مؤسسات رده‌بندی جهان که عضو انجمن بین‌المللی مؤسسات رده‌بندی موسوم به آیاکس هستند برقرار شد. این هم دستاورد مهمی بود که سازمان بنادر به آن نائل شد. موضوع دیگر پیرامون تجهیز بنادر بود که مهم‌ترین آن تجهیز ترمینال 2 کانتینری بندر شهید رجایی بود. در این بندر 12 دستگاه جرثقیل کشتی به ساحل با 104 میلیون یورو سرمایه سازمان بنادر توسط یک سازنده اروپایی تأمین شد و این پروژه اواخر سال گذشته با حضور رئیس جمهوری رسماً به بهره‌برداری رسید. در مورد سایر تجهیزات دریایی هم به تناسب نیازهایی که سازمان داشت توانست از فرصت برجام استفاده کند. مذاکراتی با اپراتورهای بزرگ بین‌المللی شروع شد تا شاهد تفاهم نامه‌های همکاری و سرمایه‌گذاری اپراتورها باشیم که منجر به انعقاد تفاهمنامه بین اپراتورهای داخلی و خارجی شد. در مجموع می‌توانیم بگوییم سازمان بنادر از فرصت برجام توانست استفاده بهینه را ببرد.
منتقدان می‌گویند چرا اجازه دادیم برخی خطوط که در تحریم‌های قبل به سرعت بنادر ما را ترک کرده بودند بعد از برجام دوباره برگردند.
فضای فعالیت بنادر تجاری جهان کاملاً رقابتی است. همه بنادر تلاش می‌کنند برای اینکه سهم خود را از بازار حمل و نقل کانتینری که مهم‌ترین ترافیک تجارت دریایی است را به حداکثر برسانند، بیشترین میزان کشتیرانی‌های لاینر را جذب کنند. ما هم دنبال این هستیم تا از سهم حمل و نقل دریایی و بازار منطقه بیشترین میزان را جذب کنیم بنابراین طبیعی بود از فرصت رفع تحریم‌ها حداکثر استفاده را ببریم تا تمام خطوط بدون استثنا به بنادر ما تردد داشته باشند. یک نکته مهم و مزیت دیگر حضور خطوط لاینر کشتیرانی جهانی به تعداد زیاد و عرضه ظرفیت بالای حمل و نقل دریایی این است که هزینه‌های حمل و نقل هم کاهش پیدا می‌کند و آثار مثبتی در اقتصاد دارد بنابراین جذب خطوط کشتیرانی به‌عنوان یک وظیفه مهم و راهبردی همیشه در دستور کار سازمان بنادر هست و خواهد بود حتی در شرایط تروریسم اقتصاد ما کماکان به‌دنبال این هستیم به هر طریق ممکن خطوط کشتیرانی خارجی را به بنادر خود جذب کنیم تا بتوانیم بدون محدودیت هر مراوده تجاری که کشور با اقصی نقاط دنیا داشته را انجام دهیم.
با بازگشت تحریم‌ها امکان ظرفیت خالی مانند ظرفیت‌های کشتیرانی یا بنادر ما وجود دارد؟
ظرفیت‌های خالی در دو بخش است یک بخش در حمل دریایی است که با توجه به خروج لاینرها در حال حاضر حداکثر استفاده از ناوگان داخلی می‌شود و شرایطی نداریم که بگوییم از ظرفیت قابل توجه کشتیرانی داخلی استفاده بهینه نمی‌شود. در مورد ظرفیت بنادر، سال گذشته به‌خاطر نوسانات اقتصادی و نوسانات نرخ ارز شاهد کاهش 20 میلیون تنی تخلیه و بارگیری کالا در بنادر تجاری کشور بودیم ولی میزان حمل و نقل و تجارت دریایی بنادر تجاری بالغ بر 135 میلیون تن بود که تقریباً 130 میلیون تن هم تخلیه و بارگیری در بنادر نفتی داشتیم که این میزان حمل و نقل نشان می‌دهد استفاده قابل توجهی از زیرساخت‌های بندری در کشور می‌شود. بنابراین ظرفیت‌های بنادر کماکان در حال بهره‌برداری است. نکته دیگر اینکه انگیزه برای صادرات کالا بالا رفته است و الان بخش زیادی از ظرفیت بنادر به صادرات اختصاص دارد. سال گذشته صادرات غیرنفتی از نظر وزنی 2 برابر واردات غیرنفتی بود و بالغ بر 50 میلیون تن صادرات غیرنفتی و حدود 26 میلیون تن واردات غیر نفتی داشتیم. همین الان هم در بنادر بزرگ عمده کشتی‌های ما در اشغال محموله‌های صادراتی در حال بارگیری است. این موضوع برای اقتصاد کشور و فعال شدن صادرات یک مزیت بزرگ است.
کشتی‌های ما برای صادرات مشکلی ندارند؟
بدون محدودیت صادرات می‌کنیم. برخی کشتی‌ها که به بنادر می‌آیند و محموله‌های صادراتی را بارگیری می‌کنند کشتی‌های خارجی هستند بعضی هم کشتی‌های ایرانی هستند. در این دوره از تحریم‌ها با توجه به اینکه تحریم‌ها یکجانبه و غیرقانونی از طرف امریکا تحمیل شده است، جامعه جهانی و سازمان بین‌المللی دریانوردی این تحریم را به رسمیت نمی‌شناسد و الان شاهد هستیم عمده ناوگان تحت پرچم ایران در حال تردد به اکثر نقاط هستند. همین الان اگر به بندررجایی یا امام بروید هیچ‌کدام از اسکله‌ها خالی نیستند تمام اسکله‌ها در اشغال کشتی‌هایی هستند که در حال تخلیه یا بارگیری هستند. این فعالیت نشان می‌دهد بنادر ما فعال است و هم ناوگان با تمام قدرت و توان واردات و صادرات را انجام می‌دهد.
احتمال تحریم پتروشیمی یا تحریم فلزات تهدیدی برای کاهش فعالیت حمل و نقل دریایی نیست؟
هر محدودیتی که اعمال می‌شود تبعاتی را متوجه بخش مربوطه می‌کند. ما همیشه تأکید کرده‌ایم در بخش بنادر و کشتیرانی قابلیت‌های ما آنقدر بالا است که تحریم‌ها نمی‌تواند ظرفیت و توانمندی ما را متوقف کند. سال گذشته حجم تجارت دریایی 265میلیون تن بود که این نشان می‌دهد با توجه به ناوگان بزرگ کشتیرانی و نفتکشی که در اختیار داریم و بنادری که ظرفیتش 240 میلیون تن در حال حاضر است، قابلیت‌هایی است که در هر شرایطی کشور را در تأمین زیرساخت‌های حمل و نقل و حمل و نقل دریایی پشتیبانی کنند.
تجارت دریایی در سال 97 نسبت به 96 چند درصد کم شد؟
حجم حمل و نقل دریایی در 97 نسبت به 96 حدود 13 درصد کاهش داشته اما از نکات مهم تجارت دریایی افزایش 2 برابری صادرات غیرنفتی نسبت به واردات بود و اینکه کاهش صادرات کمتر از 10 درصد بود اما کاهش واردات بیشتر بود. هر چقدر صادرات بیشتر باشد و واردات کمتر، به نفع اقتصاد ملی است.
برای نوسازی ناوگان برنامه ای دارید؟
بنا بر تأمین ناوگان عملیاتی بنادر کشور را داریم که در راستای حمایت از صنایع داخلی و در قالب طرح تحول صنایع دریایی کشور ساخت آنها را به صنایع دریایی داخلی برای سفارش می‌دهیم. بخشی از اقدامات و قراردادها اجرا شده و بخشی از این شناورها در حال ساخت است. در مجموع ساخت 61فروند انواع شناور، 51 خودرو آتش‌نشانی و 5 سیستم حفاظت الکترونیک بنادر را مد نظر داریم. برآورد اعتبار مورد نیاز این پروژه‌ها 179 میلیون و 500 هزار یورو است که همه آنها توسط صنایع دریایی و تولیدکنندگان داخلی ساخته می‌شود. اشتغالزایی مستقیم این پروژه‌ها 3500 نفر و اشتغالزایی غیرمستقیم 1200 نفر است. سرمایه آن هم از منابع داخلی سازمان بنادر تأمین می‌شود.
در کنار این برای توسعه ناوگان مکانیزم‌های حمایتی کماکان برقرار است مخصوصاً اعطای تسهیلات از محل وجوه اداره شده سازمان بنادر و دریانوردی را در نظر داریم. اولویت‌های اعطای تسهیلات را مشخص کرده‌ایم و توجه ویژه ما بخشی به توسعه ناوگان مسافری و گردشگری است و در کنار آن سرمایه‌گذارانی که در پس کرانه‌های بنادر بخواهند در روبناها سرمایه‌گذاری کنند، ما با اعطای تسهیلات سرمایه‌گذاران را مورد حمایت قرار می‌دهیم. همچنین نوسازی ناوگان سنتی یکی از حوزه‌هایی است که مورد حمایت ما قرار می‌گیرد. مکانیزم‌هایی که به فعال شدن صنایع دریایی، رونق تولید در این حوزه و ارتقای کیفیت ناوگان دریایی منجر شود هم از طریق اعطای وجوه اداره شده و هم با سایر مکانیزم‌های حمایتی را دنبال می‌کنیم.
ایجاد مناطق آزاد یا ویژه جدید برای انتقال بار در بنادر یا پس کرانه‌ها را در دستور کار دارید؟
در ارتباط با بنادر ویژه و آزاد، عمده بنادری که تحت مالکیت سازمان بنادر هستند یا منطقه ویژه اقتصادی هستند یا در محدوده مناطق آزاد قرار دارند. بندر امیرآباد و نوشهر در شمال مناطق ویژه اقتصادی هستند و بندر انزلی هم در محدوده منطقه آزاد است. در جنوب بنادر خرمشهر و آبادان در محدوده منطقه آزاد اروند هستند.همچنین بندر امام خمینی (ره)، بوشهر و رجایی هم منطقه ویژه اقتصادی هستند. کاری که در حال انجام آن هستیم الحاق بندر چابهار به منطقه آزاد است تا از تسهیلات و مزایای قانونی منطقه آزاد استفاده کند. بخشی از اراضی پس کرانه‌ای و توسعه‌ای بنادر که به توسعه صنایع و فعالیت‌های ارزش افزوده‌ای کمک می‌کند در بنادر رجایی، بوشهر و امام به مرور به مناطق ویژه اقتصادی الحاق می‌شوند تا بتوانیم از تمام تسهیلات و مزایای مناطق ویژه و آزاد در اراضی تحت مالکان بنادر تجاری استفاده بهینه را ببریم.
برنامه لایروبی اروند در چه مرحله‌ای است؟
با توجه به اینکه تنها رودخانه قابل کشتیرانی کشور اروند رود است ، یکی از توافق‌های در ملاقات اخیر سران دو کشور عراق و ایران لایروبی اروند رود بود. این کار در قالب پروتکل 1975 الجزایر بین دو کشور صورت خواهد گرفت که مستلزم بازگشایی دفتر همکاری‌های مشترک است، در قالب این دفتر تمام عملیات لایروبی، ایمنی، راهنمایی کشتی‌ها و... به‌صورت مشترک انجام خواهد شد. بلافاصله بعد از ملاقات سران و توافق، پیگیری ما از طریق وزارت امور خارجه شروع شد تا جلسات فنی را با طرف عراقی داشته باشیم و مکانیزم‌های نهایی برای بازگشایی دفتر همکاری شروع شود تا متعاقب بازگشایی دفتر بتوانیم شاهد شروع عملیات لایروبی اروند باشیم. بر اساس توافق رئیس جمهوری و نخست‌وزیر عراق شروع عملیات بعد از ماه رمضان خواهد بود. سازمان بنادر تمام تجهیزاتش آماده است تا بلافاصله بعد از بازگشایی دفتر عملیات لایروبی را شروع کند.امیدواریم طرف عراقی هم در مذاکرات فنی بموقع حضور یابد تا در همان موقع تعیین شده لایروبی را شروع کنیم. افزایش عمق اروند کمک می‌کند تا کشتی‌های سنگین‌تر و سایز بالاتر وارد بنادر جنوبی ما شوند و ما می‌توانیم بعد از لایروبی از ظرفیت‌های بندر خرمشهر بیشتر استفاده کنیم.
چرا زمان دپوی کالا در بنادر ایران زیاد است؟ در حال حاضر دپوی کالا در بنادر چه میزان است؟
میانگین رسوب کالا در بنادر کشور نسبت به نرم‌های بین المللی بالاتر است. باید تلاش کنیم میزان رسوب کاهش یابد. این مسأله مربوط به مقطع خاص یا الان نیست، به‌طور کلی میزان ماندگاری کالا در بنادر بالا است و این موضوع وابسته به عوامل عملیاتی حمل و نقل و تخلیه و بارگیری و نگهداری کالا نیست بلکه عوامل مهم در افزایش زمان دپوی کالا این است که صاحبان کالا در زمینه اخذ مجوز قانونی برای ترخیص کالا مشکلاتی دارند و با تأخیر می‌توانند مجوزها را بگیرند. یا اینکه شرایط اقتصادی و نوسانات بازار و بی‌ثباتی باعث می‌شود صاحب کالا ترجیح دهد محمولات او زمان بیشتری در انبارهای بنادر بماند.علت دیگر افزایش زمان دپو مربوط به سودجویی است که برخی صاحبان کالا دارند. نیاز به هماهنگی بین نهادهای مختلف ترخیص کالا داریم تا بتوانیم روند ترخیص را تسریع ببخشیم تا میزان رسوب کالا کاهش پیدا کند. در مواردی هم مشکلات اسنادی عامل دپو است، مشکلات مربوط به تبادلات بانکی یا تخصیص و انتقال ارز نیز از جمله مشکلات اسنادی است.
به‌طور کلی اینها عوامل عمده رسوب کالا است. در حال حاضر 96 هزار و 381 تی‌ای‌یو کالاهای کانتینری و 7 میلیون و 784 هزار و 680 تن کالاهای غیر کانتینری در کل بنادر دپو هستند. بخشی از کالاها به‌صورت معمول در حال ترخیص هستند بخشی هم ممکن است مشمول ماندگاری بیش از حد مجاز شده باشند که طبق قانون به‌عنوان کالای متروکه برای ترخیص در اختیار سازمان اموال تملیکی قرار می‌گیرند.
در حال حاضر فعال‌ترین بندر ما کدام است؟
بیشترین ظرفیت ما در تخلیه و بارگیری مربوط به بندر شهید رجایی است.
بندر چابهار تنها نقطه‌ای از کشور است که از تحریم‌ها معاف شده است، از این فرصت برای توسعه حمل و نقل بویژه حمل و نقل ترانزیتی چگونه استفاده می‌شود؟
شرایطی که سال گذشته در بندر چابهار داشتیم بی‌نظیر بود. بیشترین میزان رشد فعالیت را در بندر داشتیم، در حالی که کمتر از یک سال از بهره‌برداری از مرحله اول توسعه بندر می‌گذشت، حجم تخلیه و بارگیری در سال 97 در این بندر افزایش 51درصدی نسبت به 96 داشت. ما همچنان به بندر چابهار و نقشی که در حمل و نقل دریایی و ترانزیت محور شرق دارد توجه ویژه‌ای داریم. سرمایه‌گذاری بیش از 400میلیون دلاری از محل صندوق توسعه ملی برای تجهیز بندر، استفاده از خط اعتباری 150 میلیون دلاری اگزیم بانک هندوستان برای تجهیز و توسعه در دستور کار ما قرار دارد.همچنین سرمایه‌گذاری 85 میلیون دلاری اپراتوری هندی که در مرحله مناقصه و تأمین تجهیزات قرار دارد می‌تواند به روند فعالیت‌های بندر کمک کند. توسعه دسترسی پس کرانه‌ای بندر یکی از پروژه‌هایی است که سازمان بنادر دنبال می‌کند، اتصال ریلی بندر به پس کرانه که متعاقب تکمیل راه‌آهن زاهدان-چابهار می‌تواند چابهار را به یک مد دیگر حمل و نقل یعنی حمل و نقل ریلی متصل کند مزیت رقابتی جدید برای این بندر فراهم می‌کند.
در مجموع این تنها بندر اقیانوسی ما که در موقعیت راهبردی است مورد توجه شرکای مهم تجاری ما از جمله هندوستان و افغانستان و کشورهای آسیای میانه قرار دارد. بندر چابهار فرصت بی‌بدیلی برای کشور محسوب می‌شود. سال گذشته در قالب توافقنامه دالان ترانزیتی هند، ایران و افغانستان شورای هماهنگی این توافقنامه را برگزار کردیم و هم کمیته پیگیری تشکیل دادیم همچنین روزی با عنوان روز چابهار برای معرفی قابلیت‌های بندر و فرصت‌های آن برای بخش خصوصی به‌صورت بین‌المللی برگزار کردیم. همه این برنامه‌ها در راستای این است تا بیشترین میزان بازاریابی را برای چابهار داشته باشیم. در حال حاضر خط کانتینری منظمی بین هندوستان و چابهار تردد می‌کند و کالاهای اساسی از این خط منتقل می‌شود. توجه ویژه ای به بندر داریم و می‌خواهیم در زمان تحریم از این بندر برای بهبود وضعیت تجارت دریایی و ترانزیت حداکثر استفاده را ببریم.
توسعه بندر چقدر به فقرزدایی، کاهش حاشیه نشینی و اشتغالزایی در چابهار کمک می‌کند؟
از نظر تأثیری که بنادر تجاری می‌توانند بر محیط پیرامون داشته باشند بواسطه اینکه بنادر مراکز ایجاد اشتغال درآمد و رونق اقتصادی هستند عمده اشتغال شهرهای بندری و رونق اقتصادی ناشی از فعالیت بنادر است و 90 درصد اشتغال حاصل از توسعه بندر تجاری چابهار سهم بندرنشینان است. هر چه بتوانیم در پس کرانه‌های بندر زمینه‌های ایجاد فعالیت‌های اقتصادی و توسعه را فراهم کنیم تأثیر مستقیم در وضعیت اقتصادی شهر بندری چابهار دارد. می‌توانم این نوید را بدهم که حتماً طرح‌های توسعه‌ای و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در چابهار، وضعیت اشتغال در این بندر را به بهترین شرایط خواهد رساند.
سرمایه‌گذاری چین در بندر گوادر پاکستان رقابت در منطقه را افزایش داده است . آیا در توسعه چابهار افزایش توان رقابتی با بندر همسایه مورد توجه است؟
همواره اعتقاد داریم به لحاظ همجواری و روابط خوبی که با پاکستان داریم بندر چابهار و گوادر می‌توانند به‌عنوان مکمل با هم کار کنند و تهدیدی برای هم محسوب نمی‌شوند. هر کدام از دو بندر محدوده بازار پس کرانه و مشتریان خاص خودش را دارد در مذاکراتی که با طرف پاکستانی داریم همواره لزوم هم‌افزایی و مشارکت دو بندر مورد توجه دو کشور است.
از طرف چینی‌ها برای توسعه چابهار در قالب ساخت راه ابریشم جدید پیشنهادی نبوده است؟
تا الان برای بندر چابهار پیشنهاد مشخصی از طرف چین نداشتیم. اما در قالب کمیسیون‌های مشترک دو کشور علاقه به سرمایه‌گذاری در حوزه بندری ایران از طرف چین مطرح شده است و ما هم فرصتی برای حضور چین در زیرساخت‌ها و روبناهای بندری پیشنهاد داده‌ایم و این موضوع را پیگیری می‌کنیم تا بتوانیم از حضور چینی‌ها با توجه به حجم قابل توجه تجارت دریایی که چین دارد و سرمایه‌گذاری آنها در زیربناهای بندری استفاده کنیم. راه‌ابریشم جدید به‌صورت بالقوه می‌تواند به افزایش تجارت بین‌المللی و ترانزیت ایران منجر شود. بنادر ما می‌توانند از این پروژه منتفع شوند. تلاش می‌کنیم با بهبود زیرساخت‌ها و تجهیزات و بهره‌وری بنادر بتوانیم به خوبی در این پروژه نقش آفرینی کنیم.
در زمان تحریم‌ها فعالیت بنادر و کشتیرانی ما چگونه خواهد بود؟
بواسطه ظرفیت‌های قابل توجه هم در زیرساخت‌های بندری هم در ناوگان تحت مالکیت شرکت‌های ایرانی تهدیدهای اینچنین نمی‌تواند ما را از گردونه حمل و نقل و تجارت دریایی حذف کند. ما نقش آفرینی خودمان را خواهیم داشت. سال گذشته در اوج تحریم‌ها بنادر و ناوگان را فعال نگه داشتیم و کماکان بخش دریایی و بندری با قوت و قدرت در اقتصاد نقش آفرینی می‌کنند. در سال گذشته تلاش کردیم هم مجامع بین‌المللی دریایی و بندری را با حقانیت خودمان همراه کنیم. سال گذشته در شورای آیمو با استناد به کنوانسیون سازمان بین‌المللی دریانوردی غیر قانونی بودن اعمال تبعیض و محدودیت نسبت به حمل و نقل دریایی کشور را مطرح کردیم ومورد حمایت قاطع اتحادیه اروپا و کشورهای دیگر قرار گرفتیم و اعتراض ما به‌عنوان سند خروجی آن شورا مطرح شد که از نظر بین‌المللی حقانیت ما تأیید شده است.با این شرایط و دارا بودن ظرفیت، این گردنه‌ها را پشت سر می‌گذاریم و نیازهای کشور را برای حمل و نقل دریایی کمتر می‌کنیم.
حمایت شما از بخش حمل و نقل دریایی و شرکت‌های خصوصی در زمان تحریم‌ها چگونه خواهد بود؟
یکی از اقداماتی که انجام می‌دهیم متناسب با تغییر شرایط از نظر درآمدها و هزینه‌های شرکت‌های فعال بندر به وجود می‌آید چه آنهایی که قرارداد اپراتوری دارند چه آنهایی که قرارداد سرمایه‌گذاری دارند بنا بر شرایط، نسبت به تعدیل شرایط قرارداد اقدام و تلاش می‌کنیم شرکت‌ها از نظر اقتصادی بتوانند فعالیت خود را ادامه دهند و مخصوصاً اشتغال آنها در بنادر حفظ شود.
یکی از برنامه‌های ما این است که اراضی پس کرانه ای بنادر را در اختیار سرمایه‌گذاران بخش خصوصی قرار دهیم. میزان سرمایه جذب شده در سال گذشته در بنادر 1300 میلیارد تومان (13 هزار و 125 میلیارد ریال) سرمایه‌گذاری بخش غیر دولتی در قالب 16 قرارداد بود. امسال هم برنامه‌ریزی این است که در اراضی پس کرانه ای بنادر شاهد جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی باشیم مخصوصاً با توجه به برنامه ارتقا بنادر به بنادر نسل سوم این موضوع می‌تواند تأثیر مهمی داشته باشد که در بنادر فعالیت‌های تولیدی و ارزش افزوده ای هم داشته باشیم.
منبع: روزنامه ایران