اقتصاد۲۴- روز‌های گذشته دوباره نام سریال «گاندو» و عوامل سازنده‌اش به گوش می‌رسد. علت هم مطرح شدن نام تهیه‌کننده این سریال امنیتی است؛ «مجتبی امینی‌ارمکی». او با حکم محمدمهدی اسماعیلی، به عنوان مشاور وزیر ارشاد منصوب شده است. همچنین یکی، دو روز بعد از حکم مشاورت وزیر، معاون وزیر و رییس سازمان سینمایی کشور، سمتی دیگر برای امینی انتخاب و او را برای دومین سال پیاپی به سمت «دبیر جشنواره فیلم فجر» منصوب کرد. این انتصاب‌ها واکنش‌های زیادی در افکار عمومی داشت؛ برخی هنرمندان بر این عقیده‌اند که دبیری تهیه‌کننده یک سریال امنیتی نشان از نگاه منصوب‌کنندگان به مقوله هنر و جشنواره دارد.
نام سریال «گاندو» یادآور روز‌هایی است که سکان هدایت دولت در اختیار حسن روحانی و وزارت امور خارجه آن، در دستان جواد ظریف بود. این سریال در دو فصل ساخته و پخش شده است. در هر دو فصل سریال، دولت‌های یازدهم و دوازدهم هدف سازندگان آن بود؛ هدفی که به‌زعم خودشان بنا داشتند تا آنچه «نفوذ در تیم مذاکرات هسته‌ای» می‌خواندند را به نمایش بگذارند. آنها در این سریال به شدت مذاکره‌کنندگان هسته‌ای را زیر ضرب برده بودند و از سوی دیگر یک نهاد خاص را حافظ منافع ملی نشان می‌دادند.
با گاندوسازان آشنا شوید!
اما اگر کسی با سازندگان و دست‌اندرکاران گاندو آشنا شود، می‌تواند دلیل غضب این سریال نسبت به سیاست خارجی دولت حسن روحانی را متوجه شود.
«مجتبی امینی‌ارمکی»، تهیه‌کننده این سریال بود. امینی از سال‌های دور در کار‌های سینمایی حضور داشته است. ایفای نقشی گذرا در فیلم سینمایی «دلشکسته» که با بازی «شهاب حسینی» و مرحوم «خسرو شکیبایی» یکی از کار‌های ابتدایی او به شمار می‌رود. امینی در این فیلم، نقش یک فرد تندرو را بازی کرده است؛ نقشی که با آنچه سال‌های بعد از او دیده شد، قرابت چشمگیری داشت. او بعدتر در پروژه فیلم سینمایی «رسوایی» به کارگردانی «مسعود ده‌نمکی» در جایگاه مدیر تولید حاضر شد. ده‌نمکی یکی از چهره‌های سرشناس طیف تندرو است که مدت‌ها سوار بر موتورسیکلت بود و بعد‌ها به سینما و کارگردانی روی آورد.
امینی در سال‌های آغازین دهه ۹۰ خورشیدی، بیشتر در انظار عمومی ظاهر شد؛ البته نه با کار‌های سینمایی بلکه با مشارکت در حمله به سفارت بریتانیا در تهران. آذر ماه ۱۳۹۰، مجلس شورای اسلامی در حال بررسی طرحی برای کاهش سطح روابط با بریتانیا بود. بعدازظهر هشتم آذر ماه، عده‌ای از افرادی که رسانه‌های داخلی آنها را «دانشجویان معترض» معرفی کردند، تقریبا در یک بازه زمانی به سفارت بریتانیا در خیابان منوچهری تهران و باغ سفارت در خیابان شریعتی حمله‌ور شدند. آنها نه تنها حمله کردند و وارد سفارت شدند، بلکه به خودرو‌های دیپلماتیک و بنا‌های سفارت خسارت‌های سنگینی وارد کردند و حتی تابلو‌های داخل سفارت را هم از جا کندند و پاره کردند؛ نتیجه هم شد اخراج دیپلمات‌های ایرانی از بریتانیا و همچنین خسارت حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار پوندی از جیب ملت و شدت گرفتن فضای خصمانه بین ایران و اروپا و در نتیجه پیچیده‌تر شدن پرونده هسته‌ای ایران!
اول سفارت می‌گیرند و بعد پُست!
بعد‌ها وقتی نام امینی به میان آمد، عکس‌های شب حمله به سفارت بریتانیا بازنشر و چهره او میان مهاجمان به سفارت بریتانیا برجسته شد؛ او در این تصاویر مشغول اقامه اذان و نماز در باغ سفارت بریتانیاست. البته که امینی تنها چهره آن حمله نبود؛ برخی افرادی هم حضور داشتند که بعد‌ها یا سخنگوی ارگانی حساس شدند یا مدیر شبکه‌ای از صدا و سیما. به هر جهت با بازنشر چهره امینی در میان مهاجمان به سفارت، انتقادات از این حرکت دوباره آغاز شد و از طرف دیگر افکار عمومی با خط و ربط سازندگان گاندو آشنا شد. او اسفند ۱۳۹۶ و هنگامه سکانداری محمدباقر قالیباف در شهرداری تهران، سرپرست معاونت فرهنگی سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران شد که کمتر از یک‌سال بعدش در آبان ۱۳۹۷ از این سمت به دلیل آنچه «مشغله» خوانده بود، استعفا داد. مشغله مورد اشاره، احتمالا تهیه‌کنندگی فصل اول سریال گاندو بوده است؛ چراکه تصویربرداری این سریال، نیمه اول سال ۱۳۹۷ آغاز شده بود. این سریال که فضایی امنیتی دارد، در دو کشور چین و ترکیه هم فیلمبرداری داشته است.
خط و نشان برای سفیر بریتانیا
در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰، برخی رسانه‌ها اعلام کردند که امینی به عنوان رییس ستاد هنرمندان ابراهیم رییسی منصوب شده است. اما این خبر با تکذیب سخنگوی شورای هماهنگی ستاد‌های مردمی رییسی روبه‌رو شد.
امینی پس از روی کار آمدن ابراهیم رییسی دبیر جشنواره فجر در سال دوم دولت او شد؛ دبیری که انتخابش خود یک خط و نشان برای هنرمندان و سینماگران محسوب می‌شد.
پس از آنکه افراد نامعلوم با رنگ و اسپری به دیوار سفارتخانه بریتانیا حمله و اقدام به شعارنویسی روی آن کردند، انتقادات زیادی نسبت به این اقدام افرادی که معلوم هم نشد چه کسانی هستند، مطرح شد. سفیر بریتانیا در پاتکی تبلیغاتی به شعارنویسان روی دیوار سفارت، با جمع کردن سفرای غربی در تهران و پیوستن برخی شهروندان تهرانی به آنها، اقدام به رنگ زدن روی شعار‌ها کردند. وقتی سفیر تصویری از این اقدام را در توییتر خود منتشر کرد، مجتبی امینی در توییتی نامتعارف، نسبت به این تصویر واکنش نشان داد. او نوشته بود که «جناب سفیر؛ گرم کن خودت رو که تو فصل‌های بعدی گاندو کار داریم باهاتون... تا میتونی باید ماله‌کشی کنی و رنگ بزنی روی واقعیت دیوار تاریخ... پایان بازی روباه پیر.»
«موسسه فرهنگی هنری اندیشه شهید آوینی» تقدیم می‌کند
در تیتراژ پایانی «گاندو»، ذکر شده که این سریال محصول «موسسه فرهنگی هنری اندیشه شهید آوینی» است. نامهای دخیل در این موسسه می‌تواند جالب باشد. این موسسه تیر ماه ۱۳۸۵، به منظور «فعالیت در حوزه‌های تولید فیلم، نشر، تئاتر و تولید نرم‌افزار ارزشی- اجتماعی و تبلیغات» تاسیس شد. «حسن طائب»، «محمدرضا تویسرکانی»، «علیرضا پناهیان»، «محمد قهرمانی» و «علی سلطانی» اعضای نخستین هیات‌مدیره این موسسه بودند.
در آخرین تغییرات موسسه که به تاریخ اردیبهشت ۱۳۹۸ در روزنامه رسمی منتشر شده، «مهدی نقویان به عنوان مدیرعامل (خارج از شرکا و اعضا) برای یک دوره پنج ساله تعیین» شده است. او کارگردان یکی از فیلم‌های تبلیغاتی ابراهیم رییسی برای انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۳۹۶ است. او دی ماه ۱۴۰۱ به ریاست مرکز «سیما فیلم» وابسته به صدا و سیما منصوب شد. نقویان همچنین کارگردان فیلم‌هایی تحت عنوان مستند‌های «خارج از دید» است. «خارج از دید» از نگاه جریانی خاص به اتفاقات سیاسی کشور از جمله حوادث پس از انتخابات ۸۸ می‌پرداخت.
پیش از این نیز اعضای هیات‌مدیره «موسسه فرهنگی هنری اندیشه شهید آوینی» انتخاب شده بودند؛ «محمدرضا تویسرکانی» رییس هیات‌مدیره، «مهدی طائب» نایب رییس هیات‌مدیره (خارج از شرکا)، «علی سلطانی» عضو هیات‌مدیره، «حمید بهمنی» مدیرعامل و عضو هیات‌مدیره (خارج از شرکا)، «عبدالمجید اسماعیلی‌دهقی» عضو هیات‌مدیره (خارج از شرکا).
گفته می‌شود علی سلطانی، پدر مصطفی سلطانی است که مجری طرح و مدیر تولید سریال گاندو بوده است.
اعتراض خانواده شهید آوینی
با وجود آنکه اردیبهشت ۱۳۹۷، نام این موسسه تغییر کرده بود، استفاده از نام مرتضی آوینی در تیتراژ آغاز و پایان سریال گاندو، باعث اعتراض خانواده او شده بود. در آگهی تغییر که اردیبهشت ۱۳۹۷ در روزنامه رسمی منتشر شده است، آمده که «موسسه به «موسسه فرهنگی هنری اندیشه شهید آوینی» تغییر یافت».
در نامه اعتراضی مریم امینی، همسر مرتضی آوینی آمده بود که «این روز‌ها به بهانه پخش سریال تلویزیونی گاندو، نام «موسسه شهید آوینی» و آقای مجتبی امینی، مدیرعامل پیشین آن به عنوان تهیه‌کننده سریال، زیاد مطرح می‌شود. خانواده شهید آوینی لازم می‌داند به اطلاع عموم برساند که این نام که قانونا پس از شهادت سید مرتضی آوینی باید به خانواده تعلق می‌داشته به سبب بعضی بی‌قانونی‌ها در اختیار موسسه دیگری قرار گرفته که هیچ یک از اعضای خانواده در آن حضور نداشته‌اند، با آن همکاری نکرده‌اند و اطلاعی از ساز و کار آن ندارند. سرانجام پس از دوندگی‌های فراوان سال پیش این نام به موسسه‌ای باز پس داده شد که زیر نظر خانواده اداره می‌شود و نام موسسه قبلی به انتخاب مدیران‌شان به «موسسه آرای شهید آوینی» تغییر یافت. در کمال تعجب، موسسه به نام انتخابی خود وفادار نماند و فعالیت‌هایش را کماکان با همان عنوان قبلی ادامه می‌دهد.».
اما این موسسه در توضیحاتی که پیرامون نام آن ارایه کرد، گفته بود: «موسسه فرهنگی شهید آوینی» است که قریب به ٢٠ سال سابقه دارد. از آنجایی که خانواده معزز شهید آوینی قصد ثبت موسسه فرهنگی به نام شهید آوینی را داشت و متعاقب پیگیری‌های به عمل آمده، این امکان فراهم شد و «موسسه فرهنگی شهید آوینی» به «موسسه اندیشه شهید آوینی» تغییر نام یافت.
اعضا کیستند؟
مهر ۱۳۹۵ در آگهی تغییرات این موسسه که روزنامه رسمی آن را منتشر کرده بود، علاوه بر نامهای محمدرضا تویسرکانی و مهدی طائب، نام‌هایی، چون «علیرضا پناهیان» «ناصر قره‌باغی‌صومعه» و «مجتبی امینی‌ارمکی» در آن دیده می‌شود که به عضویت هیات‌مدیره البته خارج از شرکا در آمده بودند. البته در آن آگهی تغییرات، مجتبی امینی‌ارمکی، به مدت دو سال به عنوان مدیرعامل موسسه معرفی شده بود که الان دیگر سمتی در این موسسه ندارد.
علیرضا پناهیان که زمانی عضو هیات‌مدیره این موسسه بوده، یکی از چهره‌های شاخص در جریان تندرو محسوب می‌شود. خبرگزاری تسنیم هم در مصاحبه‌ای که سال ۱۳۹۴ با ناصر قره‌باغی داشته، او را «کارشناس مطالعات امنیت ملی» معرفی کرده است. بنا به نوشته تسنیم، قره‌باغی «سال‌هاست وقت خود را صرف مطالعه و پژوهش در حوزه امنیت ملی، جنگ نرم، مسائل راهبردی و جریان‌شناسی سیاسی و امنیتی کرده و در جریانات ۸۸ سخنرانی‌های فراوانی را در تبیین و روشنگری درباره فتنه در مجامع علمی و نخبگانی انجام داده است.».
اما خرداد ۱۳۹۲ در آگهی تغییرات این موسسه، نام «حسن طائب» آمده است؛ با این وجود مشخص نیست آیا اشتباه تایپی بوده و به جای «مهدی طائب»، «حسن طائب» قید شده یا اینکه منظور همان رییس وقت سازمان اطلاعات سپاه بوده است. در آگهی‌های بعدی تغییرات موسسه، نامی از «حسن طائب» برای خارج شدن از اعضای هیات‌مدیره نیامده است. اما در آگهی خرداد ۱۳۹۲، «حسن طائب» به عنوان عضو و رییس هیات مدیره معرفی شده بود.
عضویت موسسه فرهنگی هنری در هیات‌مدیره یک شرکت داروسازی!
اما نام این موسسه غیر از آگهی‌های مرتبط با تغییرات، در یک شرکت دیگر دیده می‌شود.
سال ۱۳۹۲ علی سلطانی به نمایندگی از موسسه، عضو هیات‌مدیره شرکت «کیهان دارو شیمی» شده بود. سال ۱۳۹۷ نیز در آگهی تغییرات «کیهان دارو شیمی» آمده که موسسه فرهنگی هنری اندیشه شهید آوینی به مدت دو سال عضو هیات‌مدیره این شرکت شده است. نماینده این موسسه در «کیهان دارو شیمی»، همان علی سلطانی بوده است. پس از این آگهی، مورد دیگری مبنی بر اینکه این موسسه از شرکت کیهان دارو شیمی خارج شده باشد وجود ندارد، اما در عین حال در آگهی‌های جدیدتر نامی از این موسسه و نماینده‌اش به عنوان عضو هیات‌مدیره «کیهان دارو شیمی» نیامده است.
البته که «علی سلطانی» از سال ۱۳۹۹، به عنوان نماینده «بنیاد خیریه انصار ولایت» در «کیهان دارو شیمی» صندلی هیات‌مدیره دارد.
«محمدرضا تویسرکانی» که عضو هیات‌مدیره «موسسه فرهنگی هنری اندیشه شهید آوینی» است، نامش در هیات‌مدیره موسسات «فرهنگی، مذهبی، زیارتی، ورزشی انصارالامام رزمندگان کرج»، «بنیاد خیریه انصار ولایت»، «خیریه اکرام علوی و احسان فاطمی» و «فرهنگی هنری رزمندگان اسلام» دیده می‌شود. فروردین ۱۴۰۰، وب‌سایت «رویداد ۲۴» در گزارشی مدعی شده بود که این محمدرضا تویسرکانی، همان محمدرضا تویسرکانی است که نماینده ولی‌فقیه در سازمان بسیج بوده است.
روزنامه صدا و سیما درباره بودجه موسسه چه گفته بود؟
درباره تامین بودجه این موسسه حرف و حدیث‌ها زیاد است. روزنامه جام‌جم ارگان رسمی صداوسیما ۱۸ تیرماه ۱۳۹۸ در گزارشی به سریال گاندو و موسسه فرهنگی هنری اندیشه شهید آوینی پرداخته بود و تلویحا از ارایه کمک یکی از نهاد‌های انقلابی به موسسه خبر داده بود: «همیشه زمزمه‌هایی شنیده می‌شد که این موسسه به دلیل ماهیت تولیداتش که نوعا در جهت گسترش فرهنگ انقلاب اسلامی و دفاع مقدس است از کمک‌های [..]بهره می‌برد و البته این زمزمه‌ها بی‌راه هم به نظر نمی‌رسد و می‌توان این موسسه را یک مجموعه فرهنگی فیلمسازی که از نهاد‌های انقلابی مانند [..]کمک می‌گیرد در نظر گرفت.»
با این حال، کارگردان این مجموعه تلویزیونی در نشست خبری عوامل آن درباره بودجه آن صحبت کرده بود: «کل بودجه سریال «گاندو» را سازمان صدا و سیما پرداخت کرده است. فکر نمی‌کنم بیشتر از ۷ میلیارد بوده باشد.»
سفارش ساخت سریال از طرف «شفا فارمد»
نکته دیگر اینکه در صورت‌های مالی شرکت «شفا فارمد» منتهی به ۳۱ خرداد ۱۴۰۰، قراردادی با موسسه فرهنگی هنری اندیشه شهید آوینی مشاهده می‌شود. مبلغ این قرارداد ۸ میلیارد تومان است و موضوع آن هم تعهد این موسسه به تولید یک سریال ۲۴ قسمتی با موضوع پنی‌سیلین. «شفا فارمد» از زیرمجموعه‌های ستاد اجرایی فرمان امام است. این شرکت همچنین تولید واکسن ایرانی کرونا با نام «کوو برکت» را برعهده داشت.
۱۰۰ صفحه پرونده امنیتی در موسسه «هنری فرهنگی!».
اما نحوه نگارش فیلمنامه و ارتباطات این موسسه خود محل سوال‌های زیادی شده بود. در این سریال «پیام دهکردی» در نقش «مایکل هاشمیان» بازی می‌کرد که تمثالی از «جیسون رضاییان» خبرنگار واشنگتن‌پست بود. رضاییان سال ۱۳۹۴ و در گرماگرم مذاکرات هسته‌ای ایران و ۶ قدرت جهانی بر سر پرونده هسته‌ای ایران، از سوی اطلاعات سپاه بازداشت شده بود. آرش قادری، نویسنده این سریال در مصاحبه با خبرگزاری «ایسنا» که تیر ۱۳۹۸ انجام شد، گفته بود که یک پرونده ۱۰۰ صفحه‌ای از ورود تا خروج رضاییان به ایران، در موسسه فرهنگی هنری اندیشه شهید آوینی وجود داشت که او از آن استفاده کرده بود: «یک پرونده از ایشان (جیسون رضاییان) در موسسه شهید آوینی موجود بود که به دست من رسید. روال اینکه ایشان چگونه آمده و چگونه دستگیر شده است چیزی نزدیک ۱۰۰ صفحه شرح ماوقع بود. من به آن استناد کردم.»
اینکه چگونه ۱۰۰ صفحه درباره یک پرونده امنیتی در موسسه‌ای که «هنری فرهنگی» خوانده می‌شود، وجود داشته و چطور به این موسسه رسیده، خود سوال‌های زیادی را درباره نسبت این موسسه با نهاد‌های امنیتی و اطلاعاتی مطرح می‌کند.
واکنش ظریف
با وجود اینکه عوامل سازنده «گاندو» همواره ادعا دارند که قصد تخریب هیچ فرد و گروهی را نداشته‌اند، اما در برخی سکانس‌های این سریال فردی را نشان می‌دهد که گریم او مشخصا جواد ظریف، وزیر امور خارجه وقت را بازسازی کرده است. در کنار چنین صحنه‌هایی، نشان دادن مذاکره‌کنندگان در چهره افرادی که خوش‌بینانه ساده‌لوح نشان داده شده‌اند، صدای دولتی‌ها را درآورده بود. وقتی فصل یک گاندو در حال پخش بود، سخنگوی وزارت خارجه خبر داد که جواد ظریف نامهای برای مقام رهبری در ارتباط با این سریال ارسال کرده است. پس از این بود که او در گفتگو با خبرگزاری مجلس، درباره محتوای پاسخ رهبری به نامه خود گفت که «رهبری همیشه به من محبت داشتند و من وامدار محبت ایشان هستم، این محبت همچنان ادامه دارد و اگر محبت‌های ایشان نبود، برخی اتفاقاتی که در بعضی جا‌ها می‌افتد، امکان تحمل را از بین می‌برد.» او تاکید کرده بود که «انتقاد با تخریب، توهین و افترا فرق بسیار دارد و امیدوارم این بلیه از جامعه ما برداشته شود و به دنبال توهین و تخریب شخصیت افراد نباشیم.»
برای رعایت مصالح پاسخ نمی‌دهیم
واکنش‌ها به این سریال همچنان ادامه داشت که خبر از ساخت و پخش فصل دوم گاندو منتشر شد. نوروز ۱۴۰۰ و دو، سه ماه مانده به انتخابات ریاست‌جمهوری، فصل دوم گاندو از صدا و سیما پخش شد که در آن به ماجرای عبدالرسول دری‌اصفهانی نیز پرداخته شده بود؛ فردی که در مذاکرات هسته‌ای مسوولیت مشاوره برای امور بانکی را بر عهده داشت. با وجود اینکه وزارت اطلاعات به‌طور قطع جاسوس بودن او را رد می‌کرد، اما اطلاعات سپاه بر این اتهام تاکید داشت؛ در گاندو هم همین نظر اطلاعات به نمایش گذاشته شد. پس از پخش چند قسمت از این فصل، ظریف بار دیگر دست به نوشتن برد؛ این بار در حساب اینستاگرامی خود نامهای سرگشاده منتشر کرد. او در این نوشته بابت «دوچندان» شدن «صبر» او و همکارانش «برابر ناروا‌ها و هجمه‌ها»، «شکر خداوند» کرده و نوشته است: «یقین داریم در پیشگاه عدلش در دنیا و عقبی مفتریان و هتاکان، بدون توجه به امکانات و شوکت‌شان، کمترین حاشیه امنی نخواهند داشت.» او در ادامه افزوده بود که «دل به مهر و کمر به خدمت این آب و خاک پاک و مردمان دلاورش بسته‌ایم که با پایمردی‌شان همه فشار‌ها را تحمل کرده و افتخار آفریده‌اند و برای رعایت مصالح همین ولی‌نعمتان‌مان که هر چه داریم از آنان و لطف خدا و دعای پاکان است، همچون مادری که دو نیم کردن فرزند دلبندش را برنتابید و او را به مدعی ناراست سپرد، دم از پاسخ به ناروا‌ها فرو بسته‌ایم.»
تلاش برای دوقطبی کردن
جواد ظریف و بالاتر از او حسن روحانی نسبت به این سریال که هجمه‌های سنگینی نسبت به عملکرد دولت‌های یازدهم و دوازدهم دارد، آن بخش از زبان تند و تیزشان را به کار نبردند؛ این موضوع باعث نشد که سازندگان و حامیان گاندو در بدنه حاکمیت، درباره این سریال و محتوای آن تجدیدنظر کنند. سریالی که سعی در دوقطبی کردن جامعه داشت و تا حدود زیادی هم موفق شد.