اقتصاد24 - «افزایش هزینه‌های تولید»، «کمبود سرمایه در گردش»، «نبود مواد اولیه موردنیاز» و «صدور بخشنامه‌های خلق‌الساعه»، مهم‌ترین و شاخص‌ترین دلایلی است که تحلیلگران و فعالان اقتصادی افت محسوس تولید محصولات منتخب را به آنها نسبت می‌دهند؛ عواملی که با اعمال تحریم‌های جدید بیش از پیش اثرات‌شان بر تولید نمایان خواهد شد. تحریم‌هایی که در کنار بخش صنعت، بخش معدن را نیز از این پس درگیر خواهد کرد و بالطبع این بخش نیز با موانعی در تولید و صادرات روبه‌رو خواهد شد. چالش‌هایی که موجب شده تا فعالان صنعتی از سال جدید به‌عنوان سال سخت تولید یاد کنند. چالش‌های پیش روی تولید در حالی منجر به زمینگیر شدن بخشی از بنگاه‌های تولیدی شده است که تاکنون راهکار‌های بسیاری برای رسیدن به رشد تولید در نظر گرفته شده اما با توجه به شرایط کنونی باید دید آیا این تصمیمات بر رشد تولید اثرگذار خواهد بود.
تصمیمات معدنی
محمدرضا بهرامن، رییس خانه معدن ایران معتقد است: محورهایی همچون «اکتشاف»، «صادرات»، «معادن کوچک» و «چگونگی تامین مواد اولیه» بسیار حائز اهمیت است، اما این موضوع که معدن در اقتصاد کشور از چه جایگاه و سهمی برخوردار است، باید بیشتر به آن پرداخته شود. در بسیاری از محافل تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز عنوان می‌شود که اقتصاد ما باید یک اقتصاد معدنی باشد، اما این موضوع در بسیاری از مواقع دیده نمی‌شود.
رقابتی‌تر کردن صنایع معدنی
رسول خلیفه‌سلطانی، دبیر انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران نیز با اشاره به رشد صنعت فولاد و صنایع معدنی در سال‌های اخیر چنین بیان می‌دارد که یکی از بحث‌هایی که فراتر از صادرات است بحث رقابتی‌تر کردن صنایع معدنی است. در صورتی که انتظار ما این است که کسب‌وکار رقابتی شود باید تعارضات را برطرف کنیم. عدم تمایل شرکت‌های فولادی برای ورود به بورس را نیز باید در نظر گرفت. عدم ورود به بورس ایجاد رانت می‌کند، از سوی دیگر سهم کارگزاری در بورس بسیار بالاست و باید روی این موضوع کار علمی انجام شود. شرایط ویژه کشور به واسطه تحریم‌های آمریکا، باعث اتخاذ تصمیمات ویژه‌ای شده است که هدف آن مدیریت ارز و محصول در داخل کشور است اما به دلیل عدم مشورت موثر و به موقع با تشکل‌ها و فعالان صنفی مانند فولادسازان، تصمیماتی گرفته می‌شود که نه تنها ارزآوری به کشور را افزایش نمی‌دهد بلکه به عنوان تنبیه و جریمه برای صادرات عمل می‌کنند!
ابزار‌های لازم توسعه
از سوی دیگر غیر از تولید و رقابت جهت توسعه در این بخش، ابزار‌های دیگری نیز حائز اهمیت است. عبدالرضا صالحی دبیر انجمن تولیدکنندگان و واردکنندگان ماشین‌آلات سنگین معدنی، ساختمانی و راهسازی معتقد است: این نوع ماشین‌آلات کالای لوکس محسوب نمی‌شوند و باید جدا از موتورسیکلت و خودرو در نظر گرفته شوند. صالحی اظهار کرد: در حال حاضر حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد بازار ماشین‌آلات سنگین معدنی، ساختمانی و راهسازی در داخل تامین می‌شود که ۷۰ درصد قطعات مورد نیاز این تولید نیز از کشورهای دیگر وارد می‌شود. به گفته وی قطعات حساس همچون موتور، هیدرولیک، محور و لاستیک وارداتی است و تنها فعالیت‌های آهنگری، نقاشی و ساخت شاسی در داخل کشور انجام می‌شود. دبیر انجمن تولیدکنندگان و واردکنندگان ماشین‌آلات سنگین معدنی، ساختمانی و راهسازی با بیان اینکه تولید ما در این صنعت فقط شامل ماشین‌آلات سایز کوچک است، گفت: تکنولوژی ساخت ماشین‌آلات سایز بزرگ هنوز به کشور وارد نشده است و از طرف دیگر بیشتر ماشین‌آلاتی که در معدن استفاده می‌شود، سایز بزرگ هستند که راهی جز واردات آنها وجود ندارد.
تکنولوژی قدیمی واحدهای تولیدی
صالحی با بیان اینکه ماشین‌آلاتی که امکان تولید آنها در کشور وجود داشته حتی به تعداد کم تولید شدند، اظهار کرد: برای مثال شرکت هپکو با همکاری چند شرکت خارجی برخی از ماشین‌آلات را مونتاژ می‌کرد که بعد از لغو برجام و اعمال تحریم‌های آمریکا این شرکت‌ها مجبور به ترک ایران شدند. وی افزود: از طرف دیگر تکنولوژی قدیمی واحدهای تولیدی باعث می‌شود که کشورهای خارجی رغبت کمتری برای همکاری با ایران داشته باشند. برای مثال در مواردی شرکت‌ها خارجی ناچار هستند چند روز منتظر رسیدن شاسی یک ماشین باشند که این موضوع برای آنها هزینه‌بر است. دبیر انجمن تولیدکنندگان و واردکنندگان ماشین‌آلات سنگین معدنی، ساختمانی و راهسازی تحریم‌های آمریکا و مشکلات مربوط به مبادلات بانکی و کمبود نقدینگی را از جمله مشکلات واحدهای تولید ماشین‌آلات سایز کوچک عنوان کرد و به ایسنا گفت: پیش از اعمال تحریم‌ها کمبود این نوع ماشین‌آلات پیش‌بینی شده بود و فشار ما به دولت این بود که محدودیت‌های واردات برای این نوع کالاهای سرمایه‌ای اعمال نشود، اما با اعمال محدودیتی تحت عنوان تولید داخل از واردات این ماشین‌ها جلوگیری شد.
برنامه‌ای برای رفع ممنوعیت واردات وجود ندارد
وی همچنین با اشاره به اینکه در حال حاضر برنامه‌ای برای رفع ممنوعیت واردات این نوع ماشین‌آلات وجود ندارد، تصریح کرد: ماشین‌آلات سنگین معدنی، ساختمانی و راهسازی کالاهای سرمایه‌ای و واسطه‌ای هستند و کالای لوکس محسوب نمی‌شوند. بنابراین خواسته ما از دولت این است که این نوع ماشین‌آلات را از خودرو و موتورسیکلت جدا بدانند. دبیر انجمن تولیدکنندگان و واردکنندگان ماشین‌آلات سنگین معدنی، ساختمانی و راهسازی با بیان اینکه وضعیت بازار نشان می‌دهد نیاز مشتریان تامین نشده و تولید کمتر از نیاز بازار است، اظهار کرد: باید به این موضوع نیز توجه شود که برخی از ماشین‌آلات سنگین در معادن در آینده نزدیک زمینگیر می‌شوند.
فراز و فرود تولید
از سوی دیگر مطابق آمارهای وزارت صنعت، معدن و تجارت، در سال گذشته از میان ۱۳ محصول منتخب معدنی، هشت محصول رشد و پنج محصول نیز افت تولید را نسبت به سال ۹۶ تجربه کرده‌اند. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد در مدت زمان مورد بررسی، پنج محصول «کاتد مس»، «ظروف شیشه‌ای»، «فولاد خام»، «کنسانتره زغال‌سنگ» و «ظروف چینی» به‌ترتیب بیشترین میزان تولید را در میان محصولات معدنی ثبت کرده‌اند. براساس آمار اعلام شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت در دوره زمانی مورد بررسی در مجموع ۲۴۹ هزار و ۱۰۰ تن کاتد مس در کشور تولید شده که در مقایسه با سال ۹۶ رشد بیش از ۵۶درصدی داشته است. تولید ظروف شیشه‌ای نیز در این مدت برابر ۴۵۹هزار و ۹۰۰ تن ثبت شده که در مقایسه با سال ۹۶ رشدی نزدیک به ۱۲ درصد داشته است. تولید فولاد خام نیز در این دوره رشد بیش از ۵/۷ درصدی داشته است، در این دوره در مجموع بیش از ۲۲ میلیون تن فولاد خام در کشور تولید شده است. اما کنسانتره زغال‌سنگ تولیدی در کشور برابر با ۶/۱ میلیون تن بوده که در مقایسه با سال ۹۶ رشد بیش از هفت درصدی داشته است. ظروف چینی نیز این دوره را با رشد نزدیک به ۷ درصدی نسبت به سال ۹۶ سپری کرد. در نقطه مقابل محصولاتی که رشد مثبت تولید را ثبت کرده‌اند، روند تولید «شمش آلومینیوم»، «چینی بهداشتی»، «آلومینا»، «سیمان» و «شیشه جام» افت تولید داشته‌اند. براساس آمار اعلام شده مجموع تولید شمش آلومینیوم در مدت زمان مورد بررسی برابر با ۸/۳۰۴ هزار تن بوده که در مقایسه با سال ۹۶ افتی بیش از ۱۳ درصدی داشته است. افت تولید چینی بهداشتی نیز پنج درصد بوده است. در این مدت در مجموع ۹۸ هزار و ۳۰۰ تن چینی بهداشتی در کشور تولید شده است. آلومینای تولیدی در کشور نیز ۸/۲۳۷ هزار تن بوده که در مقایسه با سال ۹۶ افتی ۹/۰درصدی داشته است. روند تولید سیمان نیز در دوره زمانی مورد بررسی نسبت به سال ۹۶ افتی ۴/۰ درصدی داشته است. براساس داده‌های اعلام شده شیشه جام تولیدی در کشور در مدت زمان مورد بررسی برابر با ۹۷۹ هزار و ۱۰۰ تن بوده است که افت ۳/۰ درصدی داشته است.
سهم تجارت خارجی زنجیره معدن
این در حالی است که عملکرد تجارت خارجی بخش معدن و صنایع معدنی در مدت ۱۱ ماهه ۹۷ نشان‌دهنده صادرات ۵۱ میلیون و ۷۷۰ هزار تن کالا به ارزش بیش از هشت میلیارد و ۲۹۹ میلیون دلار است که نسبت به دوره مشابه از نظر وزنی شش درصد و از نظر ارزشی ۳/۰ درصد کاهش داشته است. بر پایه داده‌های آماری گمرک، در ۱۱ ماهه پارسال، سهم تجارت خارجی زنجیره معدن از کل تجارت خارجی کشور، از لحاظ وزنی ۴۹ درصد و از نظر ارزشی ۲۱ درصد بوده است.
سنگ‌آهن بیشترین رشد صادرات
برابر آمار مورد استناد این گزارش، در ۱۱ ماهه پارسال بیش از شش میلیون و ۹۴۲ هزار تن کنسانتره سنگ‌آهن به ارزشی افزون بر ۵/۴۸۵ میلیون دلار صادر شد که از نظر وزن و ارزش به ترتیب ۶۲۸ و ۵۴۲ درصد در مقایسه با ۱۱ ماهه ۹۶ افزایش نشان می‌دهد. همچنین در این مدت بیش از هشت میلیون و ۶۲ هزار تن سنگ‌آهن دانه‌بندی به ارزشی افزون بر ۵/۲۲۸ میلیون دلار صادر شد که از لحاظ وزن و ارزش در مقایسه با مدت مشابه سال ۹۶ به ترتیب ۵۴ و ۷۶ درصد کاهش را ثبت کرد.
صدور بیش از ۸/۳ میلیاردی زنجیره و محصولات فولادی
آمار مورد بررسی گویای آن است که در ۱۱ ماهه سال گذشته افزون بر هشت میلیون و ۴۴۵ هزار تن زنجیره فولاد و محصولات فولادی مرتبط به ارزش بیش از سه میلیارد و ۸۲۱ میلیون دلار صادر شد که از نظر وزنی یک درصد و از لحاظ ارزشی ۱۷ درصد رشد نشان می‌دهد.
صادرات دیگر اقلام معدن و صنایع معدنی با ارزش ۲/۱ میلیاردی
صادرات سایر معدن و صنایع معدنی در دوره مورد بررسی، افزون بر هشت میلیون و ۸۰۸ هزار تن شد که ارزش آن بالغ بر یک میلیارد و ۲۵۵ میلیون دلار بود و در مقایسه با ۱۱ ماهه سال ۹۶ از نظر وزنی ۱۸ و از لحاظ ارزشی ۱۵ درصد رشد نشان می‌دهد.
رشد ۳۳ درصدی صادرات صنایع فلزی
آمار تجارت خارجی در دوره ۱۱ ماهه ۹۷ نشان می‌دهد بالغ بر ۴/۱۷۸ هزار تن صادرات صنایع فلزی انجام شد که ارزش آن بیش از ۲۷۸ میلیون دلار بود که در مقایسه با ۱۱ ماهه ۹۶ از لحاظ وزن و ارزش به ترتیب ۳۳ و ۲۹ درصد افزایش داشت.
صادرات ۹/۶۵ میلیون دلاری انواع فرو آلیاژهای آهنی
صادرات انواع فرو آلیاژهای آهنی در ۱۱ ماهه ۹۷ به وزن ۷/۴۴ هزار تن به ارزش بیش از ۹/۶۵ میلیون دلار بود که از نظر وزن و ارزش به ترتیب ۶۷ و ۴۴ درصد نسبت به مدت مشابه افزایش داشت.
صدور بیش از ۲۹۹ هزار تن زنجیره کروم
برپایه آمار تجارت خارجی مورد بررسی در ۱۱ ماهه ۹۷ زنجیره کروم صادراتی به رقم ۱/۲۹۹ هزار تن به ارزش بیش از ۶/۵۰ میلیون دلار رسید که در مقایسه با دوره مشابه در سال ۹۶ از نظر وزن و ارزش به ترتیب دو درصد کاهش و ۹ درصد افزایش نشان می‌دهد. در ۱۰ ماهه ۹۷ بالغ بر ۲۰ میلیون و ۲۷۹ هزار تن مواد معدنی به ارزش یک میلیارد و ۱۷۸ میلیون دلار به بازارهای هدف صادر شد که از لحاظ وزن و ارزش نسبت به دوره مشابه پارسال کاهش داشته است. برپایه داده‌های آماری گمرک ایران در ۱۰ ماهه ۹۶ بالغ بر ۲۴ میلیون و ۱۶۰ هزار تن مواد معدنی به ارزش یک میلیارد و ۷۷۱ میلیون دلار صادر شده بود. صادرات مواد معدنی در ۱۰ ماهه ۹۷ نسبت به مدت مشابه در سال ۹۶ از نظر وزنی و ارزشی به ترتیب ۱۶ و ۳۴ درصد کاهش نشان می‌دهد.
منبع: جهان‌صنعت