اقتصاد۲۴-«سعد البروک» وزیرنفت کویت اخیراً مدعی شده است که ادعا‌های ایران در مورد میدان آرش این واقعیت را که کویت و عربستان مالک این میدان هستند را تغییر نمی‌دهد. وزارت خارجه عربستان سعودی نیز چندی پیش در همین رابطه با صدور بیانیه‌ای مدعی شد که «مالکیت منابع طبیعی میدان «الدره» (میدان نفتی آرش) فقط به عربستان و کویت تعلق دارد»، اما در عین حال نیز آورده بود: «ما خواستار مذاکره هستیم. بر این اساس که پادشاهی عربستان و کویت یک طرف مذاکره و ایران طرف دیگر این مذاکرات بر اساس قوانین بین‌المللی قرار گیرند».
بر همین اساس و برای پیگیری و بررسی طرح ادعایی این دو کشور عربی روزنامه اینترنتی «فراز» گفت و گویی را با حمید حسینی، فعال اقتصادی و سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفتی ایران انجام داده است. حسینی در این مصاحبه تاکید می‌کند که «با وجود ادعا‌ها و شاخ و شانه کشیدن‌های مقامات کویتی در رابطه با میدان نفتی و گازی آرش، آن‌ها جرات برداشت از این میدان را ندارند و شرکت‌های خارجی نیز به جهت برخورد قهری نیروی نظامی ایران وارد پروژه برداشت از این میدان نمی‌شوند». متن این گفتگو بدین شرح است:
**وضعیت میدان‌های نفتی و گازی ایران با همسایگانش به چه صورتی است؟ با توجه به موقعیت کشورمان در عدم امکان برداشت متناسب از میدان‌های مشترک، آیا کشور‌های دیگرمعترف به حق ایران در این میادین هستند؟
ما ۲۸ میدان نفتی و گازی مشترک با همسایگانمان داریم که از این میان ۱۸ میدان نفتی و ۴ میدان گازی هستند مانند پارس‌جنوبی و ۶ میدان هم به صورت مشترک نفتی و گازی هستند مانند میدان آرش. از این ۲۸ میدان-ما آرش را هم در محاسباتمان لحاظ می‌کنیم هر چند که کشور کویت مدعی است که ایران در این میدان سهمی ندارد- ۱۲ میدان مشترک با عراق است که میدان‌های یادآوران شمالی و جنوبی، آزادگان شمالی و جنوبی، آذر، بلال و نفت شهر در زمره این میدان‌های مشترک قرار دارند.
۷ میدان مشترک با امارات است که شامل میادین کوچکی، چون سلمان می‌شود. با کشور‌های عمان و قطر دو میدان مشترک داریم که با قطر شامل پارس جنوبی و با عمان هم هنگام را شامل می‌شود. با کویت و ترکمنستان نیز هر کدام یک میدان مشترک داریم. با عربستان هم میدان‌های نفتی مشترک فروزان و اسفندیار و میدان گازی فرزاد را داریم. برخی از این میادین در همکاری مشترک با عراق و قطر و تا حدودی هم امارات فعال هستند، اما به نظر نمی‌آید میادین مشترک دیگرمان مانند میادینی که با عربستان و یا حتی کویت داریم مانند میدان نفتی و گازش آرش فعال شده باشد. لازم به ذکر است که در سال ۱۳۴۷ قراردادی بین ایران و عربستان سعودی امضا شد که به اختلاف دو کشور در مورد فلات‌قاره و خلیج‌فارس پایان داده یعنی مرز دریایی تعیین شده و با توجه به خط عمود منصف طبق قوائد خاص تقسیم شده است، در مورد میادین مشترک با قطر نیز حد و حدود مشخص است.
**الان مشکل ما یا کویت و عربستان در بهره‌برداری از میدان نفتی آرش است؟ کویتی‌ها چندی پیش اعلام کرده بودند که مخالفت ایران در برداشت یکجانبه از این میدان برای ما محلی از اعراب ندارد و ما کار خودمان را انجام خواهیم داد. ما علاوه بر آرش در کدام یکی از میادین مشترک دیگرمان با تنش مواجه هستیم؟
قاعدتاً تنش در همین میدان آرش است. ما مدعی هستیم که در میدان مشترک مان با کویت و عربستان دارای سهم هستیم، اما به دلیل آنکه میان ما و کویت مرز‌های دریایی مشخصی وجود ندارد با ادعای طرف کویتی مبنی بر اینکه ایران از میدان آرش سهمی ندارد مواجه شده‌ایم البته این مشکل در رابطه با میدان‌هایی که به صورت دو جانبه با عربستان داریم وجود ندارد چرا که در گذشته مرز‌های دریایی‌مان با عربستان را مشخص کرده‌ایم و به همین جهت هم در میدان‌های نفتی و گازی مشترک‌مان با ریاض موردی وجود ندارد و تنها باید برای توسعه ان‌ها برنامه‌ریزی کنیم و وارد عمل شویم.
بیشتر بخوانید:۵ چالش توسعه میدان نفتی آزادگان؛ بررسی تفاهم‌نامه بزرگترین میدان مشترک
اما همانطور که اشاره کردم در رابطه با حوزه نفتی آرش میان ما و کویت و عراق خط‌های مرزی ترسیم نشده است به همین جهت هم عراق با کویت در حوزه فاو و جزایر مشترک‌شان دارای اختلاف هستند و هم ما با کویت در رابطه با میدان آرش دارای مشکلاتی هستیم که همچنان هم به قوت خود باقی است؛ به این میدان‌های مشترک در زبان عربی «الدوره» گفته می‌شود. در میدان آرش دو الدوره وجود دارد.
یک دوره مشترک میان کشور‌های کویت و عربستان و قطر است که ما در آن لکه نفتی مشترک، سهمی نداریم و البته مورد بهره‌برداری نیز قرار گرفته است و دوره دیگر نیز میان عربستان و کویت و ایران مشترک است که مقامات کویتی برنامه‌ریزی‌هایی را برای بهره‌برداری از این میدان انجام داده‌اند، اما به دلیل اختلافاتی که با ما داشته‌اند تاکنون نتوانسته‌اند به هدف خود نائل آیند. البته ایران در اواخر سال ۸۰ علی رغم مخالفت کویتی‌ها فعالیت‌های اکتشافی را در این رابطه انجام داد و طرح توسعه این میدان را آماده کرد و در حال برنامه‌ریزی برای طرح توسعه آن بود که در سال ۹۳ با سفر‌امیر کویت به تهران طرح توسعه آرش از سوی ایران متوقف شد. کویتی‌ها در یک مرحله با آغاز مذاکرات و تعیین خطوط مرزی موافقت کردند، اما به نظر می‌رسد به دلیل کوتاهی وزارت خارجه ما، این کار انجام نشد؛ تعیین خطوط مرزی از اختیارات وزارت امورخارجه است.
**چرا حالا کویتی‌ها به یکباره بحث برداشت از این میدان مشترک را مطرح کرده‌اند.
اخیراً ارزش ذخایر نفت و گاز میدان آرش در حدود ۱۴۰ میلیارد دلار تخمین‌زده شده است بنابراین همه کشور‌ها تمایل دارند در این میدان نفتی و گازی سهم داشته باشند و یا در فرآیند بهره‌برداری و برداشت از آن به بازی گرفته شوند.
**میزان سهم ایران در برداشت از این میدان مشخص است و تا کنون نیز نسبت به ان اعتراضی نشده بود. دلیل تنش‌های فعلی برای چیست؟
مشکل همین‌جاست. ما نقشه‌ای داریم و کارشناسان ایرانی براساس آن می‌گویند که دو سوم این میدان به ما تعلق دارد، اما برخی نیز می‌گویند که بخش بسیار کوچکی از این میدان به ایران تعلق دارد. یعنی میزان سهم ایران بستگی به ترسیم نقشه دارد. براساس نقشه ایران، این میدان در کنار میادین اسفندیار و ابوذر قرار دارد و میدان مشترکی است که ایران سهم ۴۰ تا ۵۰ درصدی از آن دارد، اما براساس نقشه‌های بین‌المللی ما سهم ناچیزی از این میدان داریم و برهمین اساس هم نمی‌توانیم در این زمینه قضاوتی داشته باشیم. یعنی تا زمانی که نقشه‌های مرزی دو کشور ایران و کویت ترسیم نشود این بحث قابل حل و فصل شده نیست. البته اینکه کویت می‌گوید که من کاری به مواضع ایران ندارم و درصدد توسعه این میدان هستم را نیز توطئه‌ای می‌دانم که قطعاً ایران با آن برخورد خواهد کرد.
به خاطر بیاورید که چندی پیش آذربایجان هم می‌خواست که از میدان مشترک گازی با ایران (میدان البرز) بهره برداری داشته باشد که با واکنش هواپیما‌های ایرانی مواجه شد که بر بالای این میدان به پرواز درآمدند. ذکر این نکته نیز خالی از لطف نیست که آقای هاشمی رفسنجانی نیز سال‌ها پیش گفته بود که اگر اماراتی‌ها خواهان جزایر سه‌گانه ایرانی هستند باید از جزایر خون عبور کنند حالا هم معتقدم که اگر کویتی‌ها خواهان برداشت یکجانبه از میدان مشترک نفتی و گازی آرش هستند باید انتظار واکنش ایران را داشته باشند. البته از این موضوع نیز واهمه دارم که ادعای کویت بهانه جدیدی برای اعراب باشد که علاوه بر جزایر سه‌گانه هر روز بیانیه جدیدی صادر کنند مبنی براینکه میدان آرش متعلق به کویت است و ایران نباید در آن دخالتی داشته باشد. برهمین اساس هم‌امیدوار هستم که وزارت خارجه و دستگاه دیپلماسی کشور وارد عمل شود تا روند این ادعا آغاز نشود که نتیجه آن در نهایت برخورد نیرو‌های نظامی ایران است.
**یعنی برداشت از این میدان از طرف کویتی هنوز آغاز نشده است؟
خیر. همانطور که پیش از این گفتم این میدان دارای دو لکه است که برداشت از لکه مشترک دوم آغاز شده است، اما لکه نخست که میان ایران و عربستان و کویت مشترک است هنوز آغاز نشده است. یعنی اکتشاف و مراحل دیگر ان انجام شده، اما هنوز وارد پروسه برداشت نشده است.
**در لکه نخست آیا برداشت از سوی کارشناسان کویتی انجام می‌شود و یا به شرکت‌های بین‌المللی واگذار شده است؟
هنوز خبر دقیقی از این موضوع در دست نیست، اما اگر کویتی‌ها بخواهند با شیطنت پروسه بهره برداری از این میدان را به آمریکایی‌ها واگذار کنند در این صورت کار برای ما سخت‌تر می‌شود.
**آیا برای مشخص کردن سهم هر یک از کشور‌های ایران و عربستان و کویت کارشناسانی از این کشور‌ها می‌توانند اعمال نظر کنند و یا هیأتی از کارشناسان بین‌المللی باید کار را به دست گیرند؟
قاعدتاً اگر کارشناسان کشور‌های ذی نفع در این زمینه به توافق برسند که بهتر است. در این مورد هم فکر می‌کنم ما به دو شکل می‌توانیم خطوط مرزی دریایی‌مان را مشخص کنیم. یک روش «شل» نام دارد و دیگری روش «آیپک» است. ما باید با کویتی‌ها توافق کنیم تا محاسباتمان براساس یکی از این روش‌ها انجام شود و طرفین هم نتیجه این محاسبه را بپذیرند. در صورت پذیرش خط شِل، براساس مرز IPAC جانمایی شده است.
**اگر ایران راسا اقدام به برداشت یکجانبه بکند وضعیت به چه صورتی خواهد بود؟
ما در گذشته نیز اقدامات اکتشافی در این منطقه انجام داده بودیم و در آن مقطع زمانی کویتی‌ها به صورت مرتب ما را در رسانه‌های بین‌المللی اشغالگر خطاب می‌کرد و عنوان می‌داشتند که ما جزایر کویتی را اشغال کرده‌ایم. در ان مقطع که طرح توسعه میدان آرش از سوی ایران در حال انجام بود رابطه ما با کویت تیره و تار شد.
**اهمیت میدان آرش برای هر یک از دارندگان این میدان به دلیل ذخایر آن است یا آرش به لحاظ موقعیت استراتژیک نیز دارای اهمیت است؟
کویتی‌ها به جز میدان آرش از منابع گازی دیگر، محروم هستند و به دلیل وجود گاز در میدان آرش، این میدان از اهمیت زیادی برای آن‌ها برخودار است. البته نه تنها کویتی‌ها بلکه عربستانی‌ها هم از منابع گازی فقیر هستند. میدان آرش هم، به لحاظ ذخایر گازی دارای ذخایر قابل توجهی است و فکر می‌کنم در حدود ۴ تا ۵ میلیارد مترمکعب ذخایر گازی دارد. بعد هم توجه داشته باشید که یک ثروت ۱۴۰ میلیارد دلاری موضوع قابل چشم پوشی نیست که این کشور‌ها بخواهند از آن بگذرند. عنوان کرده‌اند که نمی‌توانند معطل ایران شوند چرا که اولویت ما در برداشت از میادین مشترک، با میادین پارس جنوبی و آزادگان است. به صورت جدی نیز در این میادین در حال فعالیت هستیم. تمامی منابع خودمان را هم متمرکز بر برداشت از این میادین کرده‌ایم.
پیش از وزارت آقای زنگنه برداشت‌مان از این میادین در حدود ۲۰۰میلیون مترمکعب گاز در پارس جنوبی بوده است که به ۷۰۰ میلیون مترمکعب رسید. یا برداشت‌مان از آزادگان در حدود ۲۰۰ هزار بشکه بود و الان به بیش از ۴۲۰ هزار بشکه در غرب کارون رسیده است. اما همانطور که مدیرسرمایه‌گذاری شرکت ملی نفت گفته است وزارت نفت نیازمند ۱۵۰ تا ۱۶۰ میلیارد دلار منابع است تا میدان‌های نیمه فعال دیگر را مجدداً فعال کند. این در حالی است که اگر ما تمامی اهتمام خود را به کار ببندیم نمی‌توانیم بیش از ۷تا ۸ میلیارد دلار در حوزه نفت و گاز سرمایه‌گذاری کنیم که این رقم به هیچ وجه جوابگوی سرمایه‌گذاری در میدان آرش نیست. کویت و عربستان نیز حاضر نیستند معطل ما شوند. اگر چه براساس مصوبات برنامه هفتم توسعه ایران می‌تواند برای توسعه میادین مشترک خود، آن‌ها را به شرکت بهره بردار واگذار کند. یعنی براساس پیشنهاد دولت این امر باید مجاز باشد و اگر شرکت خارجی مایل به مشارکت در بهره‌برداری و تولید باشد ما می‌توانیم با طرف خارجی به جمع‌بندی برسیم و این کار را انجام دهیم.
**آیا ما تاکنون درخواستی برای این موضوع داشته‌ایم؟
در گذشته برای قرارداده‌های نفتی درخواست‌های بسیار زیادی داشتیم. اما به جهت اینکه ما پیش از این با بهره‌برداری از میادین مشترک‌مان توسط شرکت‌های خارجی مشکلاتی داشتیم نتوانستم در این زمینه کاری انجام دهیم. هر چند که مثلاً کشوری مانند روسیه هیچگاه با این موضوع، مسأله‌ای نداشته است. البته ما عمده مشکلات‌مان را با IPC تا حدودی حل و فصل کرده‌ایم و گفته‌ایم به مدت ۲۰ تا ۲۵ سال در بهره‌برداری در میادین با ما همکاری داشته باشد. البته باید به این موضوع هم توجه کنید که با وجود تحریم‌ها، شرکت‌های خارجی برای همکاری وجود ندارد. مهمترین عملکرد ما نیز در این زمینه در زمان وزارت آقای قاسمی بود که هندی‌ها با ما به توافقاتی دست یافتند هر چند که به مرحله اجرا نرسید.
**الان ما با چینی‌ها به توافقاتی دست یافته‌ایم.
در غرب کارون صحبت از حضور چینی‌ها و روس‌ها بود، اما عملاً به جز میادینی که شرکت‌های کوچک روسی در آن‌ها فعال هستند هیچ کدام از این کشور‌ها کار خاص و عمده‌ای را انجام نداده‌اند. این پروژه‌ها نیز به سال‌های گذشته باز می‌گردد و موضوع جدیدی نیست.
**بنابر گفته‌های شما تنها مشکل ما در برداشت از میادین مشترک با کویت و در میدان آرش است.
بله و البته تا حدودی نیز میدان سلمان که مشکلی در رابطه با خود این میدان وجود ندارد بلکه در رابطه با قرارداد کرسنت با اماراتی‌ها است.
**که در رابطه با قرارداد کرسنت هم احتمال حل و فصل شدن آن وجود دارد؟
ظاهراً ادعای طرف اماراتی مورد پذیرش دادگاه صالحه بین‌المللی نبوده است و رقم تعییین شده برای پرداخت خسارت نیز تنها در حدود یک یا دو میلیارد دلار است. اما این آمار نیز دقیق نیست.
**آیا خوشبین هستید که مشکلات ما در رابطه با میدان آرش با طرف کویتی و سعودی به سرانجام برسد؟
نمی‌دانم، اما بعید هم می‌دانم کویتی‌ها بتوانند در برداشت از این میدان موفق شوند. با تجربه و سابقه‌ای که از ایران وجود دارد فکر نمی‌کنم فکر برداشت یکجانبه از این میدان را بتوانند اجرایی کنند. یعنی موارد اینچنینی باید تنها پای میز مذاکره حل و فصل شود والا با یکجانبه گرایی و حمایت دیگران کاری از پیش نمی‌رود. حتی شرکت‌های خارجی هم حاضر نیستند با مخالفت ایران وارد این پروژه شوند. همین حالا کشتی نفتی ایران را تصرف کرده‌اند، اما با وجود گذشت ۴۰ تا ۵۰ روز هنوز نتوانسته‌اند آن را واگذار کنند. از برخودر‌های قهری ایران با توجه به قدرت نیروی دریایی و نیرو‌های نظامی آن واهمه دارند. فکر می‌کنم در نهایت هم ادعا‌های طرف کویتی و عربستانی چانه زنی برای گرفتن امتیازات بیشتر باشد.