اقتصاد۲۴- می‌گویند دیوار مرزی در منطقه سیستان برای حفظ امنیت و مقابله با تردد غیرقانونی ساخته شد. ولی طالبان مدعی است مرز قانونی همان است که شما خود دیوار کشیده‌اید. بخشی از زمین‌های کشاورزی و آرامگاه شهید و قبرستان منطقه پشت دیوار مرزی جا مانده است و حالا رفت وآمد مردم منطقه و کشاورزان به آن طرف دیوار مرزی به مشکل خورده است.
روزنامه اینترنتی «فراز» با قربانعلی صلواتیان، مدیر وقت یکی از قرارگاه‌های خاتم که مسئولیت اجرای بخشی از دیوار مرزی ایران و افغانستان را برعهده داشت، گفتگو کرد و از کم و کاست این طرح پرسید.
*دیوار مرزی بین ایران و افغانستان با چه هدفی ساخته شد؟ برای ساخت دیوار مرزی توافقی بین دو کشور وجود داشت که با گذشت زمان مشکل ساز نشود؟
دیوارکشی در مرز ایران و افغانستان یک امر داخلی است. چون داخل ایران کشیده شد، ربطی به کشور افغانستان نداشت، بنابراین نیازی به توافق‌نامه با آن‌ها هم نبود.
مرز را با دیوار مشخص نمی‌کنند بلکه مرز با میله مرزی مشخص می‌شود. حتی اگر چیزی هم در نقطه صفر مرزی وجود نداشت با «بنچ‌مارک» می‌توان به صورت دقیق مرز را مشخص کرد، یا به وسیله «یوتی‌ام» می‌شود از راه دور، مختصات دقیق مرز را مشخص کرد؛ بنابراین به هیچ عنوان مرز قابل جا‌به‌جایی نیست، حتی یک سانتی‌متر.
مرز چیزی نیست که با دیوار مشخص شود و بگوییم این دیوار مرز است. خیر. دیوار کشیده شده، کلا یک دیوار امنیتی_انتظامی با هدف‌های خاص بوده است. نیازی به این که با افغانستان توافقی صورت بگیره وجود نداشته است.
نه افغانستان می‌تواند مرز را جابهجا کند و نه ایران، نه عراق بعد از سال‌ها جنگ، و کشتار و نه هیچ کشور دیگری. مرز جابهجا نمی‌شود مگر اینکه دو کشور توافق کنند مثل زمانی که ایران بحرین را به رسمیت شناخت و مرز دریایی و بخشی از مرز خشکی جابهجا و از ما جدا شد. یا زمان جنگ میان ایران و روسیه در عهدنامه ترکمان‌چای و گلستان با توافق مرز جدید تعیین شد.
*با توجه به اینکه کشاورزان برای رفت‌و‌آمد به زمین‌های خود و کشت در این زمین‌ها با مشکل مواجه هستند، و گاهی درگیری بین نیرو‌های طالبان با کشاورزان رخ می‌دهد، به نوعی می‌توان گفت زمین‌های پشت دیوار در تسلط نیرو‌های طالبان قرار گرفته است؟
دیوار با مصوبه‌ی عالی‌ترین رده‌های کشور، چند کلیومتر مانده به مرز قانونی، دیوار کشیده شد. بررسی و مطالعات نهاد‌های بالادستی مشخص می‌کرد. ما پیمانکار بخشی کوچکی از این دیوار بودیم. نه بخش عمده. من و بقیه پیمانکاران که عمدتا هم مال نهاد‌های خود ناجا بودند، نقشی در جانمایی دیوار نداشتیم. ما باید آن چیزی که ابلاغ شده بود را، اجرا می‌کردیم. شانیت پیمانکار در اجرا است و شانیت مدیر پروژه‌ی پیمانکار هماهنگی در راهبرد درست اجرایی عوامل خود و چیزی که از طرف کارفرما (ناجا) به او ابلاغ شده است. یک ترسیمی به ما داده شده بود و ما نمی‌توانستیم دیوار را یک سانتی‌متر جابهجا کنیم.
دیوار مرزی در هر فاصله یک دروازه و راه عبور دارد. مردم رفت‌و‌آمد می‌کنند، اما چند مشکل این اطراف مرز وجود دارد. مثلا در بخش‌هایی مردم اطراف مرز با هم فامیل هستند، این افراد مسایل ارث و میراثی دارند، زمین را به همدیگر اجاره می‌دهند، خرید و فروش لفظی و قولنامه‌ای میان آن‌ها وجود دارد. هر کدام از این موضوع‌ها، ممکن است باعث مداخلات شود، از طرف دیگر طالبان با مسائل مرزبانی آشنا نیست و چند باری با نیروی‌های مرزی ما درگیر و تلفات هم بهجا گذاشته است، ولی مذاکره با طالبان ادامه دارد. جزئیات بیشتر و دقیق‌تر را طبیعتا وزارت کشور می‌داند. از احداث این دیوار حدودا سیزده سال گذشته است و بقیه زودتر از ما اجرا کرده بودند.
*مسئولیت اجرای طرح دست چه نهادی بود؟
دو بخشی که ما اجرا کردیم دو بخشی بود که به علت حساسیت آن منطقه و درگیری‌هایی که مدام وجود داشت، کسی مسئولیت اجرا این دو بخش را قبول نمی‌کردند که در نهایت به سازمان سپاه و قرارگاه خاتم داده شد.
*کارفرمای شما چه کسی بود؟ دستمزد شما را چه کسی پرداخت می‌کرد؟
ناجا.
ما واقعا در شرایط جنگی این دیوار را ساختیم، بعضی از مواقع کارگاه و نیرو‌های ما زیر تیر‌های طالبان بودند. ولی به هر حال ماموریت ما این بود و باید اجرا می‌کردیم که خوشبختانه بدون تلفات هم اجرا شد.
*مشکلات منطقه قبل از دیوار کشی چه بود؟
قبل از دیوارکشی در این منطقه اتفاق‌های بدی در حال رخ دادن بود. روز و شب از آن طرف مرز می‌آمدند و مردم را به اسارت می‌بردند و باج می‌گرفتند. تقریبا می‌توان گفت تمام پراید‌های سرقتی ایران از مرز زابل، منطقه «میلک» به افغانستان می‌رفت و به رایگان فروخته می‌شد. حجم عظیمی از تردد کالای قاچاق از افغانستان به ایران و برعکس از ایران به افغانستان از این مسیر صورت می‌گرفت.
برکات این دیوار بسیار زیاد بود. حالا مرزبانی است که باید اقتدار داشته باشد. اگر اخیرا مزاحمتی از طرف نیرو‌های طالبان بوده است، باید مزاحمت را برطرف کنند. اگر نیروی مرزی اقتدار نداشته باشد، طالبان می‌تواند حمله کند و تا مشهد هم بیاید.
مسلح که وظیفه‌ی مرزبانی دارند باید هم از زمین ها‌ی کشاورزی و هم از کشاورزان و هم از اموال مردم محافظت و حراست کنند، اگر خدایی نکرده نیروی مرزبانی نتواند این وظیفه را انجام دهد؛ یا ناشی از ضعف آن‌ها است یا ناشی از کوتاهی آن‌ها، که امیدوارم هیچ کدوم از این دو مورد در عمل اتفاق نیافتاده باشد و فقط ناشی از سوتفاهم و بدفهمی طالبان بوده باشد.
من امروز شنیدم ماجرای دیوار مرزی از یک گزارشی که شبکه فارسی زبان خارجی آن را پخش کرده است، شروع شده است. ما در خانه، چون ماهواره نداریم برای همین یک مقدار دیر خبردار می‌شویم. اگر می‌دانستم این برنامه، گزارش کجا بوده است خیلی محکم‌تر و خیلی سفت‌تر از این اتفاق دفاع می‌کردم.
*ممکن است دیوار مرز ترکیه و ایران هم مثل یوارکشی زابل حاشیه‌دار شود؟
دیوار مرز ترکیه در داخل خاک ترکیه است. فرقی که بین دو دیوار وجود دارد این است که رفتار مرزبانان ما در مرز ترکیه حرفه‌ای است، ما به خاک ترکیه تعرض نمی‌کنیم. تصور نمی‌کنیم فاصله مرز قانونی با دیوار مرزی مال ایران است، اما طالبان تا این چیز‌ها را یاد بگیرد، زمان می‌برد. البته نظر من در مورد طالبان مشخص است. دیدگاه من نسبت به طالبان همراه با مماشات نیست. من تقریبا سیزده سال است که بازنشسته شدم و دیگر نقش تماشاچی دارم. در این ماجرا دست‌اندر کار نیستم، ولی جزو آن‌هایی که طالبان را جز جنبش اصیل منطقه می‌دانند، نیستم. بیشتر طالبان را جز جنبش شر منطقه می‌دانم.
*از زمان دولت اشرف غنی، کشاورزان برای تردد به پشت دیوار مرزی مشکل داشتند، اما نه به شدت امروز، از طرف مقامات ایران، اخطاری به افغانستان برای حل این مشکل داده شده است؟
همین اواخر چند درگیری در مرز صورت گرفت و چند تن از مرزبانان ما شهید شدند، درگیری که روی دیوار نبود، بنابراین درگیری آن طرف دیوار رخ داده و این نشان می‌دهد که مرزبانی کار خود را انجام داده است، یک جا‌هایی نیروی طالبان بدفهمی دارد یک جایی نیرو‌های ما کم کاری کرده است. این‌ها ربطی به تعیین مرز و دیوار ندارد. من سیزده سال است که بازنشسته شده‌ام و دسترسی ندارم که ببینم چگونه تبادل نظر، تفاهم با افغانستان صورت می‌گیرد. مامویت ما صرفا دیوار کشی بود. اگر ما دیوار را نمی‌کشیدیم به جای دیگری ابلاغ می‌شد.
اگر بعدا اتفاق بعدی افتاد و بحران به وجود آمد؛ می‌شود دوباره در شورای امنیت ملی و شورای عالی کشور این طرح را بررسی و اصلاح کرد. مثلا علاوه بر حفظ دیوار مرزی، یک دیوار هم در نقطه صفر مرزی کشیده شود.
*چرا از همان اول کار دیوار روی نقطه صفر مرزی کشیده نشد؟
دیوار روی نقطه صفر مرزی کشیدن از لحاظ امنیتی، اطلاعاتی و نظامی، اشتباه است. دیوار باید در نقطه‌ای باشد که اگر کسی به خاک ما تعدی کرد، فرصت مشاهده و فرصت آمادگی و عکس‌العمل داشته باشیم.
مثلا من اگر نزدیک مرز باشم، و آن طرف اگر بخواهد تعددی کند، بلافاصله روی دیوار است، ولی اگر من یک کیلومتر با مرز قانونی فاصله داشته باشم، همین که طرف عبور کرد نیرو‌های دیدبان اطلاع می‌دهند و من زمان کافی برای آماده کردن سازمان، مستقر کردن سلاح برای مقابله و دفاع دارم.
*تمام مرز ایران و افغانستان دیوارکشی صورت گرفته است؟
دیوارکشی بیشتر امنیتی و نظامی و حتی اطلاعاتی بوده است. نزدیک دو هزار کیلومتر مرز ایران با افغانستان است. ما بخشی از خراسان جنوبی، بخشی از شمال سیستان و بلوچستان و بخش‌های مرکزی بلوچستان را دیوار کشی کرده‌ایم.
*پس بین دیوار‌ها فاصله وجود دارد و همچنان بدون دیوار است؟
بله. ما بخش‌هایی که از نظر نیروی انتظامی و مرزبانی کشور اولویت داشت را دیوار کشیده‌ایم.
*دیوار کشیده شد که جلوی تردد غیرقانونی گرفته شود، ولی بخشی از مرز بدون دیوار مانده است، از این بخش، قاچاق صورت نمی‌گیرد؟
بله. قاچاق همچنان در این نقاط اتفاق می‌افتد. طرح دیوار به صورت پیوسته بود، ولی بعدا نمی‌دانم شاید بودجه تخصیص ندادند، یا از اولویت خارج کردند، یا متوجه اشکالات طرح شدند و آن را متوقف کرده‌اند، این‌ها چیز‌هایی است که ما در جریان آن نبودیم. دلیلی هم نداشت که دنبال این موضوع باشیم.
*چند پیمانکار برای این دیوار‌ها مسولیت داشتند؟
قطعا تعدادشان زیاد بوده من فقط از خود و دو سه نفر دیگر که همسایه‌ی ما بودند خبر داشتم، از بقیه اطلاع ندارم.
*پیشنهاد اول دیوارکشی را چه کسی مطرح کرد؟
از طرف مرزبانی و ناجا مطرح شده بود.
*شروع دیوار کشی از چه زمانی بود؟
زمان آقای احمدی‌نژاد این کار شروع شد. ولی نمی‌توان این موضوع را دولتی کرد، وقتی یک موضوعی مصوبه شورای عالی امنیت ملی می‌شود دیگر امر ملی است.
بله بیشتر حرف از خاک ایران است نه دولت!
خاکی داده نشده است. غیرممکن است یک سانتی‌متر از خاک جابهجا شود. دیوار امر داخلی است. در هیچ تعریفی، هیچ دوره‌ای و هیچ کسی، دیوار مرزی را مرز قانونی با افغاستان ندانسته است. اکنون وظیفه نیروی نظامی و وظیفه همه است که فراتر از دیوار، از آن چیزی که سرزمین ما است، مراقبت کنند.
*با توجه به مشخص بودن مرز، اگر از طرف افغانستان دوباره برای مردم و نیرو‌های مرزبانی مشکل به وجود بیاید، شما راهکار را در چه می‌دانید؟ خراب شدن دیوار مرزی یا ساخت دیوار روی نقطه صفر مرزی؟
ما آنقدر اهرم فشار و اقتدار داریم که از پس دولت افغانستان بربیاییم. این موضوع به اندازه‌ای بزرگ نیست که جامعه را نگران کند. به این چوبکاری‌های طالبان یا سروصدا‌هایی که می‌کنند نباید نگاه کرد.
آمریکا به کمک ایران توانست وارد افغانستان شود و در افغانستان مستقر شود. یکی از دلایل موفقیت آمریکا در افغانستان، نحوه ورود آن‌ها بود. ایران در افغانستان هم جبهه شمال را هماهنگ کرد و هم خود از غرب افغانستان وارد عمل شد. دلیل اینکه آمریکا در افغانستان نتوانست دوام بیاورد، این بود که آمریکا ما را محور شرارت اعلام کرد در حالی که ما آن زمان با آمریکا در افغانستان همکاری کرده بودیم.
با این کار آمریکا، سیاست کلان جمهوری اسلامی برگشت. سیاست روی عدم همکاری با آمریکا در افغانستان تغییر کرد و همین باعث شد آمریکا در افغانستان نتواند بماند و با آن وضعیت افتضاح از آنجا خارج شد. در عراق هم همینطور.
همچنان راهکار شما برای حل مشکلات کشاورزان چیست؟ کشاورزان صبر کنند تا اوضاع آرام شود و طالبان از این بد فهمی دور شود؟
نه نه. نیرو‌های انتظامی اقتدار خود را نشان دهند زمین کشاورز خاک مملکت است، و ان‌شاا.. که کوتاهی صورت نمی‌گیرد.
*به نظر شما برای حل مشکل باید با افغانستان مذاکره کنیم؟
مذاکره برای اینکه به طالبان بفهمانیم که شما اشتباه می‌کنید. از اول که نباید سراغ دردسر رفت. دردسر باعث تلفات از هر دو طرف می‌شود. ولی در نهایت اگر ناچار شدیم مشکلی وجود ندارد. نه نیروی طالبان آنقدر قوی است که بخواهد برای ما مزاحمت ایجاد کند و نه ما آنقدر ضعیف هستیم که اجازه بدهیم خاکی از کشور از دست برود.
هیچ سانتی از خاک کشور ما تحت سلطه کشور طالبان قرار نخواهد گرفت. در این تردید نکنید. اشتباهات مقطعی قطعا برطرف می‌شود.
*قبول دارید که طرح ناقص و اشتباه بوده است؟
اینکه دیوار چرا تکمیل نشده است من نمی‌دانم و قضاوت هم نمی‌کنم. اما قطعا می‌توانست بهتر از این باشد. این دیوار داخل خاک خودمان است و می‌شود ایراد آن را اصلاح کرد. نمایندگان محلی، نیرو‌های نظامی ایراد‌های دیوار را پیگیری کنند تا نواقص اصلاح شود.
*با توجه به اینکه دیوار برای جلوگیری از تردد غیر قانونی و ورود مهاجر غیرقانونی به کشور کشیده شده است. قبل و بعد از دیوار چقدر تفاوت دارد؟
قبل و بعد از دیوارکشی اصلا قابل مقایسه نیست ما جزئیاتی را داریم که نمی‌شود بیان کرد. در یک نقطه‌ای که ما دیوار کشی کردیم و آنجا را بستیم، روزانه پنج هزار افغانی تردد می‌کرد.
ولی الان هم این تردد وجود دارد و مهاجر غیر قانونی به کشور می‌آیند!
در حال حاضر ازبخش‌هایی که دیوار کشی است، نمی‌توانند بیایند. ما یک بخشی در آن جا داریم که قبلا می‌آمدند از روستا‌ها و شهر‌ها مردم را گروگان می‌گرفتند، دختر‌های مردم را می‌برند، اموال مردم را به سرقت می‌بردند؛ یک ناامنی غیرقابل وصفی وجود داشت. با وجود این دیوار حداقل امنیت این طرف دیوار ایجاد کرده است و آن بحران‌های بسیار بسیار بد و شرم‌آور دیگر وجود ندارد.
بخشی از مخالفت‌ها با دیوار برای این است که قبلا در منطقه به دلیل اراضی باز، تردد غیرقانونی انجام می‌شد و راحت قاچاق می‌کردند، ولی الان این امکان از آن‌ها سلب شده است.
نه مثل قبل، ولی تردد غیرقانونی همچنان باقی است و افراد از مسیر‌های اطراف دور می‌زنند و رفت‌و‌آمد برای قاچاق وجود دارد!
باید این دیوار به صورت پیوسته تکمیل شود.