اقتصاد۲۴- «آنچه که وجود انسان را به جایگاه واقعی انسانیت و خوشبختی می‌رساند تلاش در راه راست زندگی، ارادهٔ مقابله و دستانی فریادرس در هنگامه‌های حساس و سخت و دشوار است.» این جمله بخشی از پیام انجمن سبز «چیا» خطاب به تمام داوطلبانی است که «برای اطفای حریق مریوان فداکارانه شبانه‌روز در منطقه حاضر شدند.» زنان و مردانی از هر قشر و هر سن و سال که آمده بودند، دود و آتش را از تن زاگرس که خانه و دارایی‌شان است، پاک کنند. بااین‌حال در صحبت‌های مسئولان معمولاً جایی ندارند، یا به آن‌ها کمتر پرداخته می‌شود.
«محمد ناجی کانی سانانی»، مدیرعامل انجمن سبز «چیا» نیز دستگیر شدن متخلفان را در اخبار خوانده و شنیده است، از او می‌پرسم، آتش‌سوزی در زاگرس شمالی چه دلایلی دارد؟ کانی سانانی می‌گوید هزار و یک دلیل، یکی از این‌ها کوره‌های زغال‌گیری است. هزار دلیل دیگر موضوعی است که او نمی‌خواهد واردش شود و درباره‌شان صحبت کند، از همین روست که روی این یک عامل بیشتر مکث می‌کنیم. اینکه چه حجمی از زغال در منطقه و با چه راندمانی تولید می‌شود. «زغال‌گیری غیرصنعتی در ایران راندمانی در حد ۲۰ تا ۲۵ درصد دارد، به این معنا که اگر ۱۰۰ کیلو چوب را بسوزانید، تنها ۲۰ تا ۲۵ کیلو زغال می‌گیرید. در مقابل در کوره‌های صنعتی این عدد به ۷۵ تا ۸۰ کیلو می‌رسد و نسبت‌ها برعکس است.»
۱۲ تا ۱۵ روستا در دل جنگل‌های زاگرس قرار گرفته‌اند که عدد کوره‌ها و چاله‌ها با فرض همان ۱۰۰ عدد به‌ازای هر روستا به ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ می‌رسد.
۲۰ نفر زغال‌گیر در هر روستا
در شکل غیرصنعتی به گفتهٔ مدیرعامل انجمن سبز چیا از هر چهار هزار تا پنج‌هزار متر که شامل ۳۰۰ درخت می‌شود، در‌نهایت دو و نیم تا سه تن زغال گرفته می‌شود. شکل زغال‌گیری هم به این‌صورت است که کوره‌ها و چاله‌هایی است که آن را با گل می‌پوشانند. «در هر کدام از روستا‌هایی که در جنگل قرار دارند، حدود ۲۰ نفر به کار زغال‌گیری مشغولند و هرکدام هم پنج کوره و چاله دارند. به‌این‌ترتیب سهم هر روستا به عدد ۱۰۰ می‌رسد که رقم قابل‌توجهی است.»
بیشتر بخوانید: زاگرس قربانی اولویت‌های اشتباه سازمان منابع طبیعی
۱۲ تا ۱۵ روستا به گفتهٔ کانی سانانی در دل جنگل‌های زاگرس قرار گرفته‌اند که عدد کوره‌ها و چاله‌ها با فرض همان ۱۰۰ عدد به‌ازای هر روستا به ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ می‌رسد. اگر هرکدام از این افراد هم ۴ تا ۵ تن زغال با راندمان ۲۰ تا ۲۵ درصد بگیرند، حساب و کتاب همین اعداد خود نشان از حجم بالای تخریب‌ها دارد. «الان بیکاری زیاد است و مردم درآمد ندارند و به‌سمت زغال‌گیری می‌روند. متأسفانه محیط زیست یا منابع‌طبیعی، دهیاری، بخشداری و… نظارتی روی این موضوع ندارند و به این فکر نیستند تا لااقل طرحی بدهند که راندمان کوره‌ها بالا برود و درختان کمتری قطع و سوخته شوند.» در چنین وضعیتی و در غیاب مسئولان، محلی‌ها همچنان در کار قطع و سوزاندن درخت‌ها هستند تا معیشت خانواده را تأمین کنند و همین موضوع باز خطر حریقی دوباره را به‌همراه دارد.
مشارکت زنان در اطفای حریق
پنجشنبه ۲۵ مرداد خوشبختانه در منطقه آتش‌سوزی نبود، با این حال سه‌شنبه و چهارشنبه شاهد بروز دوبارهٔ حریق اتفاق افتاد. «مشارکت مردم آنقدر بالاست که در دقایق طلایی آتش را خاموش می‌کنند.» البته همیشه بخت با مریوانی‌ها و سایر زاگرس‌نشین‌ها یار نیست، گاه آتش در منطقه‌ای شروع می‌شود که دسترسی به آن دشوار است، مانند حریقی که در هفته‌های اخیر رخ داد و بخش بزرگی از جنگل‌های منطقه را سوزاند. حریقی که اگر مشارکت همه نبود، قطعاً به این‌زودی خاموش نمی‌شد.
زمانی که از همه صحبت می‌کنیم، بخشی از آن زنان هستند. زنانی که تصاویرشان در شبکه‌های اجتماعی بازتاب گسترده‌ای داشت و توجه همه را جلب کرد. آیا این اولین حضور آن‌ها بود؟ «از سال ۸۹ زنان برای اطفای حریق حاضر می‌شوند. بااین‌حال در هیچ سالی به اندازهٔ امسال نبود. ما در انجمن بحث جنسیت برای فعالیت‌هایمان نداریم و براساس چارت عمل می‌کنیم. بنابراین، هر فردی اعم از خانم یا آقا می‌توانند کار‌ها را انجام دهند. در سه سال اخیر و از ۱۴۰۰ شاهدیم که زنان مشارکت بیشتری دارند، اما این عدد در ۱۴۰۲ رشد قابل‌توجهی داشته است.»
در غیاب مسئولان، محلی‌ها همچنان در کار قطع و سوزاندن درخت‌ها هستند تا معیشت خانواده را تأمین کنند و همین موضوع باز خطر حریقی دوباره را به‌همراه دارد.
حریق امسال یکی از بزرگترین آتش‌سوزی‌های زاگرس بود، می‌شود نتیجه گرفت حریق گسترده، باعث حضور پررنگ زنان شده است؟ به گفتهٔ مدیرعامل انجمن سبز چیا، سال ۱۳۸۹ حریق وسعت بیشتری داشت، اما در آن سال زنان به‌شکل جسته و گریخته در اطفا حریق شرکت می‌کردند و اغلب شامل کوهنوردان و زنان روستایی‌ای می‌شد که توان بیشتری به‌لحاظ فیزیکی برای حمل آب و… داشتند. اما در سال ۱۴۰۲ با راه‌اندازی کمپ و مدیریت داوطلبان زنان هم در اطفا حریق و هم در پشتیبانی و لجستیک مشارکت بیشتری کردند.
انجمن سبز چیا از سال ۱۳۷۸ سابقه فعالیت دارد، آیا به نسبت مشارکت بیشتر زنان، سهم آن‌ها در هیٔت‌مدیره هم افزایش پیدا کرده؟ پاسخ این سؤال منفی است، در سال‌های قبل زنان در هیئت‌مدیره حضور داشتند، اما در دو سه دورهٔ اخیر هیچ زنی عضو هیئت‌مدیره نبوده است. این موضوع البته ربطی به تغییر ساختار و مرام‌نامهٔ انجمن ندارد. «تنش‌های هیئت‌مدیره بیشتر شده است و باید مدام پاسخگوی ادارات، ارگان‌های امنیتی و… باشند. این سؤال و جواب کردن‌های زیاد تمایل خانم‌ها برای حضور در هیئت‌مدیره را کم کرده است.»
راه مقدس حفاظت از محیط زیست
«آنچه شایان ذکر و لازم است به‌صورت پیوسته مد نظر قرار بگیرد تا نقشه‌راهی شود برای مواجه با بحران‌های محیط زیستی سرزمین، همت و تلاش تک‌تک شما عزیزان است که با همکاری و همدلی مثال‌زدنی‌تان نشان دادید مردمانی سرزنده و صاحب فکر و اراده هستید و با مشارکت خود در راه مقدس حفاظت از محیط زیست و مسیر اندیشهٔ سبز تاریخ‌ساز شدید.»
این بخش دیگری از پیام انجمن سبز «چیا» خطاب به داوطلبان است. زنان و مردانی که از شهر‌های و روستا‌های مختلف آمدند، به میان دود و آتش رفتند و با کمترین تجهیزات توانستند در کنار سایر ارگان‌ها و نهاد‌ها با آن مقابله کنند. بااین‌حال، این تلاش‌ها به‌تن‌هایی کافی نیست؛ وقتی برای مقابله با مسئله تنها به دستگیری کسانی که اقدام به ساخت کورهٔ زغال می‌کنند، اکتفا شود. همچنان که کانی سانانی می‌گوید، بیکاری، مشکلات اقتصادی، راندمان پایین کوره‌ها و… افراد را وادار به چنین بهره‌برداری‌هایی می‌کند و برای حل آن بایستی به فراتر از بازداشت و دستگیری اندیشید، همچنان که آن هزار مسئلهٔ ناگفته را نیز بایستی بررسی کرد.