اقتصاد۲۴- عصر دوازدهم شهریور، شش کارگر در تونل زرمجاهِ معدن ذغال سنگ البرز شرقی (طزره) به دلیل اجتماع ناگهانی گاز، زیر آوار مدفون شدند و جان خود را از دست دادند؛ اجساد این کارگران بعد از حدود ۹ ساعت، در ساعات ابتدایی روز بعد از زیر آوار بیرون آورده شد.
به گواه کارگران معدن البرز شرقی، بهروز افروز، قربانعلی کمال، حسین غزائیان، حمید ایزدی، ابوالفضل غنایی و محمد نعیمی صفت، کارگرانی که در این حادثه‌ی دردناک جان خود را از دست دادند، همگی متاهل و در سال‌های پایانی خدمت خود بودند، قرار بود همگی آن‌ها در یکی دو سال آینده بازنشست شوند.
چند روز بعد از حادثه به سراغ سید محمدعلی حسینی مدیر واحد ایمنی (HSE) معدن ذغال‌سنگ البرز شرقی رفتیم تا بدانیم نتایج بررسی‌های اولیه چه بوده است؛ چرا این کارگران به مرگ ناگهانی دچار شدند؟
در روز حادثه چه گذشت؟
حسینی در ابتدا در ارتباط با روز حادثه توضیح داد: در روز حادثه، در شیفت یک، بازدید ایمنی انجام می‌شود و می‌بینند زیر همین کارگاه استخراج که در حال زدن روزنه به تونل بوده‌اند، تا یک و نیم درصد گاز متان وجود دارد و نتیجه می‌گیرند که علاوه بر سیستم تهویه موجود، باید یک سیستم تهویه مکشیِ معکوس هم برقرار شود. میزان گاز متان مجاز در کارگاه‌ها یک درصد است، اما در تونل‌ها تا یک و نیم درصد هم مجاز است. ما استاندارد سختگیرانه‌ای داریم که بیش از یک درصد اجازه نمی‌دهیم؛ لذا بازرس ایمنی در صبح آن روز کار را تعطیل می‌کند و می‌گوید باید سیستم تهویه معکوس علاوه بر تهویه موجود برقرار شود.
بیشتر بخوانید:معدن زغال جنجالی جعبه سیاه ندارد
او افزود: تهویه درخواستی نصب می‌شود و تا انتهای تونل امتداد می‌یابد. بازرس ایمنی در پُست دوم، ساعت سه بعد ازظهر همان روز چک می‌کند، عیار گاز‌ها صفر و همه چیز مرتب است؛ ساعت شش بعدازظهر که استادکار کارگاه برای سر زدن به کارگران می‌آید و باز همه چیز چک می‌شود، همچنان همه چیز مرتب است و مشکلی نیست. در آن ساعت، فقط یک ستون برای آن روز باقی مانده که باید زده شود؛ بازرس ایمنی و استادکار گزارش می‌نویسند و از کارگاه خارج می‌شوند. در این دقایق پایانی، سه نفر داخل کارگاه و سه نفر زیر کارگاه باقی مانده بودند و منتظر پایان کار بودند. مجموعاً شش نفر داخل بودند.
حسینی با بیان اینکه بازرس ایمنی و استادکار از تونل خارج و حدود صد متر دور می‌شوند که در ساعت شش و چهل و پنج دقیقه (یک ربع بعد از خروج) صدای انفجار می‌شنوند؛ اضافه کرد: بازرس ایمنی با گازسنج در دهانه‌ی تونل چک می‌کند و می‌بیند ۱۰۰ PPM گاز مونوکسید کربن وجود دارد. این‌ها براساس تجربه می‌دانند که نباید داخل شوند، چون حد مجاز مونوکسید کربن ۳۵ PPM است. سریع به تلفن‌های داخل تونل‌ها می‌رسند و به امداد و نجات خبر می‌دهند. اولین گروه امداد و نجات، یک ربع بعد از حادثه با لباس مخصوص تونل‌های معدن، از راه می‌رسند. دو نفر پیشرو و دو نفر پشتیبان در تیم هستند، پیشروان جلو می‌روند و به هر سختی خود را به زیر کارگاه می‌رسانند؛ آنجا میزان گاز مونوکسید کربن ۹۰۰ تا ۱۰۰۰ بوده و در چنین شرایطی اولین تنفس، آخرین تنفس است.
مسئول ایمنی معدن ادامه داد: وقتی چک می‌کنند می‌بینند یک کارگر در دم فوت کرده؛ آن‌چنان گاز سنگین بوده که صورت نیرو‌های امداد در معرض سوختن قرار می‌گیرد، وقتی می‌بینند کارگر هیچ علایم حیاتی ندارد، بیرون می‌آیند؛ در این شرایط دهانه تونل‌ها را بستیم و اعلام کردیم هیچ کس حق ورود ندارد، چون هر فردی وارد می‌شد، جان خود را از دست می‌داد؛ در ادامه تیم‌های امداد و نجات تشکیل شد؛ تا ساعت سه نصف شب سیستم تهویه را احیا کردیم، هوا را به حد مجاز رساندیم تا افراد بتوانند داخل شوند؛ در مرحله بعد، عملیات امداد و نجات و آواربرداری انجام شد. تا جایی که میزان گاز به ۵۰ PPM رسید و توانستیم اجساد را خارج کنیم.
علت حادثه چه بود؟
اما علت حادثه چه بود؛ حسینی در پاسخ گفت: صبح حادثه یک مقدار کم نشست گاز در کارگاه داشتیم که کارگاه سریع تعطیل و تهویه انجام شد و بعد وقتی گاز به زیر یک درصد رسید اجازه‌ی کار دادیم؛ در زمان امداد و نجات دیدیم که ورودی تونل، جایی که سه کارگر متوفی خود را به نزدیک آن رسانده بودند، تماماً مملو از گاز بود. نتیجه گرفتیم در یک ربع پایانی کار، یک کیسه‌ی گازی در بخش پایین کارگاه ترکیده است. این‌ها پایین آمده بودند که از کارگاه خارج شوند که این کیسه گازی می‌ترکد.
کیسه گازی چیست؛ مسئول ایمنی معدن طزره می‌گوید: محیط معدن، محیطِ هیدروکربنی‌ست، لذا ایجاد و تولید متان امری طبیعی‌ست و در ذات ذغال‌سنگ است. با تجمع این گاز در یکسری نقاط و فشرده شدن آن به شکل حباب‌هایی در دورن ساختار ذغال، حفره‌ی گازی یا کیسه‌ی گازی ایجاد می‌شود؛ هیچ توجیه و دلیل مشخصی هم ندارد؛ این حفره‌ی گازی ناگهانی می‌ترکد، بدون هیچ علائم پیشینی. با ترکیدن این حفره، حجم زیادی از گاز در فضا پخش می‌شود.
حسینی تصریح کرد: در لحظه‌ای که آن سه کارگر از بالای کارگاه به سمت پایین آمده‌اند و قصد خروج از کارگاه را داشته‌اند، این کیسه‌ی گاز می‌ترکد. همزمان دو نفر راننده و کمک‌راننده‌ی لوکوموتیو و نفر سوم که پای بونکر ایستاده بوده به عنوان سکاندار کارگاه، به همراه آن‌ها در حادثه درگیر می‌شوند. در یک لحظه، کیسه‌ی گازی به دلیلی نامشخص ترکیده و یک جرقه‌ی اولیه به دلیل برخورد واگن‌ها یا سقوط سنگ روی ریل یا دلایل دیگر، ایجاد شده؛ این جرقه با وجود گاز زیاد در محیط، باعث انفجار شده است؛ در نهایت، این انفجار گاز مونوکسید کربن تولید کرده و متاسفانه کارگران جان باختند.
به گفته‌ی وی علت اصلی حادثه به زعم کارشناسان ایمنی البرز شرقی و تایید سایر کارشناسان، باز شدن ناگهانی کیسه گازی، انتشار گاز در پایین و حول و حوش کارگاه، ایجادِ یک عامل جرقه و در نهایت انفجار و ایجاد حجم عظیمی مونوکسید کربن بوده است، این انفجار، هم موج داشته و هم آوار که موجب ریزش ذغال سنگ روی کارگران و در عین حال خفگی آن‌ها شده است.
حسینی تاکید کرد: این نظریه در روز‌های بعد تقویت شد؛ چون در روز‌های بعد با برقراری تهویه، با آخرین نمونه‌های گازسنج‌های قویِ موجود در ایران، اندازه‌گیری گاز مدام و هر روزه انجام شده، ولی همچنان گاز در حال انتشار و جریان یافتن در کارگاه است. به همین دلیل، به وجود یک چشمه‌ی گازی در کارگاه مطمئن شدیم، در واقع یک کیسه‌ی گازی ترکیده و بقایای آن هنوز وجود دارد.
این مسئول ایمنی در پاسخ به این سوال که آیا ترکیدن کیسه‌ی گازی در کارگاه قابل پیش‌بینی بوده هست یا خیر؛ گفت: اصلاً با هیچ وسیله‌ای در دنیا نمی‌توان چنین مساله‌ای را پیش‌بینی کرد، به هیچ وجه قابل پیش‌بینی نیست.