اقتصاد۲۴- فلات ايران روزهاي خشكي را پشت سر مي‌گذراند و در كنار ساخت سدهاي مساله‌ساز و نقدها به شيوه مديريت آب، آسمان و خورشيد هم چندان با اين جغرافيا يار نيست؛ در تازه‌ترين خبر رييس موسسه تحقيقات آب وزارت نيرو اعلام كرد كه «دماي هواي ايران طي سه ماه گذشته ركورد تاريخي خود را شكست و كاهش ۲۰درصدي بارش‌ها هم در دو سال گذشته» رخ داده است.
اين اعداد و روايت‌ها اگرچه به مساله تغيير اقليم برمي‌گردد و از سوي مسوولان تلاش مي‌شود اين شرايط بغرنج آب به آن نسبت داده شود، اما كارشناسان فراواني مي‌گويند ريشه اين شرايط مساله‌‌زا، چيزي فراتر از تغيير اقليم و مديريت و ضعيت و سازه‌محور است.
هر چه هست كه اما پژوهش‌هاي تازه خبر خوبي براي ايران ندارد. ديروز رييس موسسه تحقيقات آب وزارت نيرو با بيان اينكه دماي هواي ايران طي سه ماه گذشته ركورد دوران تاريخي خود را شكسته است، گفت: تغييرات اقليمي روي بارش‌ها نيز اثر گذاشته است؛ به‌طوري كه در يكي، دو سال گذشته در سطح كشور با حدود ۲۰ درصد كاهش بارش روبه‌رو بوده‌ايم.
بیشتر بخوانید: پدیده ال نینو در راه ایران است
«محمدرضا كاويان‌پور» در گفت‌وگويي با رسانه وزارت نيرو كه نسخه‌‌اي از آن هم براي «اعتماد» ارسال شده، در اين باره توضيح داد: «امروز تغيير اقليم يك موضوع حايز اهميت براي بسياري از كشورهاست، چراكه مي‌توان اثرات اين تغييرات را در گوشه و كنار جهان مشاهده كرد. سيل ليبي، سيل يونان يا سيلي كه در شمال كشور در روزهاي اخير رخ داد، نمونه‌هايي از اين تغييرات است.»
او همچنين با تشريح روند تغييرات دمايي در كره زمين، نيمكره شمالي، غرب آسيا و ايران بيان داشت: «در سال جاري وقوع پديده ال‌نينو موجب گرم شدن سطح آب اقيانوس‌ها شد كه فرآيند گرم شدن كره زمين نيز را شدت بخشيد. در همين راستا، تغيير دماي قابل توجهي در سطح آب درياهاي جهان رخ داد به‌طوري كه دماي هوا در ماه آگوست به نزديك ۲۱ درجه رسيد.»
كاويان‌پور با بيان اينكه در بحث دماي سطح زمين، معمولا در همه دنيا به تاريخ جولاي تا آگوست يعني از ۱۵ خرداد تا ۱۵ شهريور مورد توجه قرار مي‌گيرد، افزود: «مقايسه ماه جولاي و آگوست امسال نشان مي‌دهد كه يك افزايش دماي قابل توجهي در سطح زمين رخ داده است. پيش از اين، گرمترين شرايط در سال ۲۰۱۹ تجربه شد. درجه حرارت كره زمين در آن سال ميانگين ۱۶.۶ درجه بود.اكنون در سال ۲۰۲۳ به حدود ۱۶.۹۵ رسيده است. يعني نسبت به ۲۰۱۹ كه گرمترين شرايط را پشت سر گذاشته‌ايم، گرماي متوسط كره زمين حدود ۳ دهم درجه تغيير كرده است. شايد تصور اين باشد كه سه دهم، عدد بزرگي نيست ولي اين سه دهم ممكن است در يك نقطه، يك دهم و در جاي ديگر سه درجه تغيير دما باشد.»
او در تشريح اين ميزان افزايش هم گفت: «اين تغييرات درجه حرارت كره زمين نسبت به ميانگين ۳۰ سال گذشته، حدود ۶۶ صدم درجه افزايش دما را نشان مي‌دهد كه اگر با متوسط دماي ۳ ماه اخير مقايسه كنيم، گرمترين دوران تاريخي كره زمين از سال ۱۸۰۰ تا اكنون را نشان مي‌دهد كه حدود ۰.۳ درجه افزايش دما را تجربه مي‌كند. در نيمكره شمالي وضعيت كمي مناسب‌تر است.
دماي هوا در سال ۲۰۲۳ حدود ۱۹.۵ درجه بوده و متوسط آن ۱۸.۵ درجه بوده است يعني اختلاف دماي مشاهده شده در نيمكره شمالي حدود ۹ دهم تا يك درجه است كه كشور ما در اين نيمكره واقع است.» مساله اصلي اما شرايط ايران است كه رييس موسسه تحقيقات آب وزارت نيرو با اشاره به شرايط تغيير دما در ايران هم گفت: «دماي هواي ايران علاوه بر اينكه طي سه ماه گذشته ركورد دوران تاريخي خود را شكسته است، اختلاف دما در مقايسه با ميانگين ۱۹۸۰ تا اكنون، نزديك ۱.۲۵ تا ۱.۳ درجه است. يعني درست است كه كره زمين با تغييرات دمايي ۰.۶۶ درجه در اين سه ماه روبه‌رو بوده، ولي ايران ۱.۳ دهم درجه را تجربه كرده است. توزيع اين تغييرات درجه دمايي در كشور به گونه‌اي است كه در برخي نقاط تغييرات دمايي بين ۳ تا ۵ درجه و در برخي نقاط ديگر بين يك تا دو درجه بوده است.
بنابراين هم از لحاظ توزيع زماني و هم از نظر توزيع مكاني شرايط امسال شرايط بسيار ويژه‌اي بود.» اما دما در ايران در يك‌سال گذشته چه بوده و پيش‌بيني از آينده چيست؟ كاويان‌پور در اين باره هم ادامه داد: «امسال كه از اول مهر سال آبي آغاز مي‌شود تا ۳۱ شهريور، سازمان هواشناسي نيز خبر از ۱.۱ درجه افزايش دما نسبت به درازمدت تاريخي كشور داد و در اين شرايط فقط در فصل تابستان متوسط ۱.۲ درجه را تجربه كرده‌ايم. در يكي، دو سال گذشته در سطح كشور با حدود ۲۰ درصد كاهش بارش روبه‌رو بوده‌ايم. اين كاهش ۲۰ درصدي، ممكن است در برخي نقاط ۵۰ درصد بوده و در برخي نقاط ديگر ۱۰ درصد كه اين توزيع نوسانات بارشي در سطح كشور قابل توجه است.
افراد مسن جامعه ما هميشه پاييز، زمستان و بهار را با بارش‌هاي طولاني مدت به خاطر مي‌آوردند. بارش‌هايي كه كم‌كم در دل خاك نفوذ كرده و سفره آب زيرزميني را تقويت مي‌كرد و هوا را بهبود مي‌بخشيد؛ اما اكنون نزولات جوي به بارش‌ها لحظه‌اي و نقطه‌اي تبديل شده است.»
در اين باره و در تاييد شرايط بغرنج آبي ايران همين ديروز هم سخنگوي صنعت آب كشور موارد مشابهي را مطرح كرد و گفت كه سال آبي گذشته به عنوان سومين سال خشك متوالي پايان يافت. فيروز قاسم‌زاده در اين باره گفت: عدم توازن زماني و مكاني بارش‌ها نسبت به شرايط نرمال نيز باعث تشديد اين محدوديت شد و بعضا استفاده از آب‌هاي بهنگام را ناممكن ساخت. او افزود: از سوي ديگر، كاهش ذخاير مخازن سدها يا ناهمگن بودن وضعيت ذخيره در مخازن در مناطق مختلف كشور باعث تشديد تنش‌هاي آبي در برخي مناطق نسبت مناطق ديگر شد. به‌طور مثال شرق كشور در سال آبي گذشته با كاهش جدي بارش روبه‌رو شد و ورودي برخي سدها از جمله سد دوستي به صفر رسيد، اين در حالي است كه وضعيت مخازن سدهاي جنوب غرب كشور، به دليل فعاليت مناسب سامانه سوداني در طول سال آبي گذشته، در شرايط مطلوبي بوده و سدهاي استان خوزستان در وضعيت بهتري نسبت به سال‌هاي گذشته قرار گرفتند.
مديركل دفتر اطلاعات و داده‌هاي آب كشور در ادامه اظهار داشت: بررسي‌هاي وضعيت بارش در سطح حوضه‌هاي آبريز اصلي كشور نشانگر اين است كه بارش در حوضه آبريز خليج فارس و درياي عمان با كاهش 5 درصدي، درياي خزر با كاهش 9 درصدي، درياچه اروميه با كاهش 11 درصدي، فلات مركزي با كاهش 24 درصدي، مرزي شرق با كاهش 38 درصدي و قره‌قوم با كاهش 56 درصدي نسبت به شرايط نرمال مواجه بوده است. اما پيش‌بيني درباره سال آبي پيش‌رو چيست؟
سخنگوي صنعت آب كشور در اين باره و با اشاره به پيش‌بيني سازمان هواشناسي مبني بر فعاليت مناسب سامانه‌هاي بارشي در سطح كشور همراه است، گفت: بررسي نتايج مدل‌هاي اقليمي نشانگر فعاليت مناسب سامانه‌هاي بارشي در فصول پاييز و زمستان در سطح كشور خواهد بود و در صورت تحقق پيش‌بيني‌ها، اميد به جبران بخشي از اثرات منفي خشكسالي هيدرولوژيكي 3 سال اخير وجود دارد.
قاسم‌زاده البته بهبود شرايط آب كشور را نيازمند چند سال پربارش خواند و گفت: «احياي وضعيت مخازن آب سطحي و زيرزميني كشور نيازمند تداوم سال‌هاي پربارش و حذف كامل آثار خشكسالي هيدرولوژيكي است و در اين شرايط، مديريت مصرف آب و كاهش مصارف يكي از مهم‌ترين موضوعاتي است كه بايد در سطح جامعه مورد توجه قرار بگيرد.»