اقتصاد۲۴-تغییرات اقلیمی که بر جهان سایه افکنده، خسارت‌های زیست‌محیطی، اقتصادی، اجتماعی و… نیز در پی دارد. خسارت‌هایی که منجر به مهاجرت اقلیمی میلیون‌ها نفر در سراسر جهان شده است. تغییرات دما، بارش، خشکسالی و… ذیل همین تعریف می‌گنجد. البته این پارامتر‌ها نسبت به یک افق زمانی بلندمدت بررسی می‌شود.
از آنجاکه تغییرات اقلیمی محدود به یک منطقه از کره زمین نیست و در مناطق مختلفی وقوع پیدا کرده، برای سیاستگذاران جهانی نیز اهمیت زیادی دارد. برخی از کشور‌ها هم در برنامه‌های بلندمدت خود این امر مهم را در نظر گرفته‌اند؛ چراکه پیامد‌های مهمی در حوزه‌های مختلف از جمله اقتصادی به دنبال دارد. اما وضعیت ایران چگونه است؟
ضرورت اقدام ملی در جهت تغییرات اقلیمی گسترده
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با بررسی وضعیت ایران، اثرات تغییرات اقلیمی در کشور را بررسی کرد. در این گزارش آمده که روندیابی مؤلفه‌های آب و هوایی کشور بیانگر کاهش بارش، افزایش دمای میانگین و گسترش خشکسالی‌ها طی پنج دهه اخیر است که مؤید وقوع تغییر اقلیم در کشور است.
نگاهی به آمار‌های ارائه‌شده از پارامتر‌های مهم تغییرات اقلیمی نشان می‌دهد که ایران از این نظر بی‌تاثیر نبوده است. مرکز پژوهش‌های مجلس هم نوشته است که بررسی پیامد‌های گسترده تغییرات اقلیمی بر بخش‌های مختلف کشور نظیر انرژی، امنیت غذایی و مهاجرت طی سال‌های اخیر و سال‌های آینده بیانگر ضرورت اقدام ملی در این حوزه است.
ایران کاری برای تغییرات اقلیمی انجام نداد
در ادامه این گزارش آمده که بررسی تجربیات جهانی نشان می‌دهد که سازگاری با تغییرات اقلیمی در حال تبدیل شدن به بخش معمول و ضروری در همه سطوح برنامه‌ریزی است. در حالی‌که بر اساس گزارش برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد در سال ۲۰۲۲ ایران از جمله معدود کشور‌هایی است که در سطوح راهبردی، سیاستی و برنامه‌ریزی اقدام چندانی برای سازگار اقلیمی انجام نداده است.
بیشتر بخوانید: توسعه شهر‌ها و افزایش سکونتگاه‌های غیررسمی؛ وضعیت زاغه‌نشینی در جهان چگونه است؟
بازوی پژوهشی مجلس با بررسی برنامه‌های بلندمدت مختلف در کشور نوشته که بررسی محتوای اسناد آمایش سرزمین، قوانین پنج ساله توسعه و متن لایحه برنامه هفتم توسعه نشان از عدم توجه به کلان‌روند تغییر اقلیم دارد.
۱۰۸ میلیون مهاجرت اجباری بر اثر تغییرات اقلیمی
تغییرات اقلیمی آثار غیرقابل انکاری بر زندگی مردم در جهان دارد؛ از بارش‌های بسیار شدید و جاری شدن سیل تا مهاجرت‌هایی که زندگی مهاجران و مردم در مقاصد مهاجرتی را هم دستخوش تغییر می‌کند.
مهاجرت اقلیمی در واقع شکلی از مهاجرت اجباری است که سالانه میلیون‌ها نفر را در جای جای این کره خاکی آواره می‌کند. خردادماه سال جاری نیز بهرام صلواتی، مدیر رصدخانه مهاجرت ایران گفته بود که در حال حاضر ۱۰۸ میلیون مهاجر اجباری به دلیل تغییرات اقلیمی، خشکسالی و ناامنی در دنیا داریم.
مهدی ضرغامی، عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز در نشست آب، توسعه و مهاجرت اقلیمی گفت که سال گذشته ۱۰ هزار خانواده ایرانی تحت تاثیر تغییرات اقلیمی از زابل خارج شدند.
تهدید امنیت مرزی کشور با مهاجرت اقلیمی
مرکز پژوهش‌های مجلس نیز با بررسی آثار تغییر اقلیم بر مهاجرت اقلیمی نوشت که افزایش سطح آب دریا می‌تواند منجر به موج‌های ناگهانی، فرسایش سواحل، نفوذ آب‌های شور به آب‌های زیرزمینی و تخریب زیست‌بوم شود. این رخداد‌ها می‌تواند منجر به مهاجرت، جابه‌جایی جمعیت و تاثیر بر زیرساخت‌های آب، خدمات و آلودگی آب با کلیفرم‌های مدفوع و سالمونال ناشی از روان‌آب‌ها و فاضلاب‌ها شود.
در ادامه این گزارش آمده که با شرایط اقلیمی جدید، مهاجرت از مناطق آسیب‌پذیر اقلیمی کشور به سمت مناطق با اقلیم مناسب افزایش یافته و جمعیت در برخی مناطق مرزی نسبتا کاهش می‌یابد. از آن جمله می‌توان به افزایش احتمالی مهاجرت از استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی، خوزستان، کرمانشاه، ایلام و… اشاره کرد.
بازوی پژوهشی مجلس نوشته است که این شرایط می‌تواند به تهدیدی برای امنیت کشور در مناطق مرزی تبدیل شود.
ارزش اقتصادی جنگل‌های ایران چقدر است؟
در بخش دیگری از این گزارش آثار تغییر اقلیم بر جنگل‌ها و مراتع کشور بررسی شده است. مساحت جنگل‌های کشور حدود ۱۴ میلیون هکتار است که حدود ۹ درصد مساحت کل کشور را پوشش می‌دهد.
به طور کلی از نظر وسعت جنگل‌ها، ایران در بین ۵۶ کشور دارای جنگل، رتبه ۴۵ را داراست. از کل مساحت جنگل‌های کشور، حدود ۱۲ درصد حنگل انبوه، ۲۴ درصد جنگل نیمه انبوه، ۵۶ درصد جنگل تنک، ۲ درصد جنگل ماندابی و مابقی جنگل‌های دست کاشت است. آنطور که مرکز پژوهش‌های مجلس نوشته است، کارشناسان، ارزش اقتصادی جنگل‌های کشور را ۳۰ هزار میلیارد تومان برآورد کرده‌اند.
سالانه هزاران هکتار از این جنگل‌ها یا قربانی آتش‌سوزی عمدی می‌شوند یا سهوی. پیش از این روزنامه خراسان درباره نابودی جنگل‌های ایران نوشت که در طول هشت سال (۱۳۹۲ تا ۱۳۹۹) و با احتساب دو ماه ابتدایی سال ۱۴۰۰، بیش از ۱۷ هزار آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع کشور رخ داده که به ۱۶۲ هزار هکتار از جنگل‌ها و مراتع خسارت وارد کرده است. بنا بر اعلام سازمان جنگل‌ها، این آتش‌سوزی‌ها سالانه بیش از ۳۰۰ میلیارد تومان خسارت به بار می‌آورد.
افزایش فرسایش خاک در ایران
در ادامه گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده که مراتع کشور سطحی معادل ۵۲ درصد مساحت کشور را پوشش می‌دهند. مراتع در حفظ خاک و جلوگیری از فرسایش، تنظیم گردش آب در طبیعت، تامین علوفه مورد نیاز دام، تولید محصولات دارویی و صنعتی، حفظ ذخایر ژنتیک گیاهی و جانوری نقش اساسی دارند.
بازوی پژوهشی مجلس نوشت که ۲۵ درصد ارزش هر هکتار مرتع به تولید علوفه و ۷۵ درصد آن مربوط به ارزش‌های زیست‌محیطی است. بی‌شک با افزایش دما و کاهش بارش، پیش‌بینی‌شده در اکثر نقاط کشور تا سال ۲۰۴۰ میلادی، جنگل‌ها و مراتع کشور نیز دستخوش تغییراتی خواهند شد که این تغییرات در جنگل‌های کشور به شرح زیر است:
اثرگذاری بر جنگل‌های شمالی به‌ویژه گونه‌هایی شامل توسکای ییلاقی به دلیل کاهش باران و اثر بر گونه‌های سازگار شده جنگل‌های مانگرو مورد تهدید جدی قرار خواهد گرد.
به دلیل کاهش بارش و کاهش پوشش گیاهی مراتع، فرسایش خاک در مراتع افزایش یافته و موجب فقر پوشش گیاهی می‌شود.
این در حالی‌ست که تشکیل هر سانتی‌متر خاک هزار سال طول می‌کشد و ایران از این منظر نیز وضعیت مناسبی ندارد. سال گذشته علیرضا پرستار، مدیرکل دفتر آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی نیز در این مورد گفت: «وضعیت مناسبی در زمینه فرسایش خاک نداریم. میزان فرسایش خاک در ایران سه برابر میانگین جهانی است.» (ایسنا)
افزایش دما در ایران بیش از میانگین جهانی
مرکز پژوهش‌های مجلس در ادامه نوشته است که بررسی اثر تغییر اقلیم بر مؤلفه‌های آب و هوای کشور نشان می‌دهد، دمای هر دهه با شیب ۴/. درجه سلسیوس افزایش یافته که حدود دو برابر نرخ افزایش جهانی و بیانگر گرمایش محیط و تغییرات تقریبا استانداردشده در بازه ۱۰ ساله، اقلیم کشور با سرعت بیش از میانگین جهانی است.
بر اساس شاخص بارش تبخیر و تعرق مساحت کشور در بازه ۱۰ ساله، %۱۵/۷ معرض خشکسالی شدید و بسیار شدید و فقط %۰/۲ ترسالی‌های شدید و بسیار شدید قرار داشته است. انتظار می‌رود طی سال‌های آینده تغییرات اقلیمی آثار جدی بر بخش‌های مختلف توسعه‌ای و زیربنایی کشور مانند امنیت غذایی، سلامت و انرژی در ایران و جهان داشته باشد.
ایران در کنار این تغییرات اقلیمی با بحران آب و خشکسالی مواجه است. البته پیش از این مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی جداگانه با بررسی وضعیت منابع و مصارف آبی در ایران نوشت که در بحران آب تقصیر را نباید به گردن تغییرات اقلیمی انداخت؛ بلکه سوءمدیریت در این موضوع دخیل است.