اقتصاد۲۴-مأیوسانه فهرست کشور‌ها را در فرم ثبت‌نام یک وب‌سایت بالا و پایین می‌کنیم تا شاید Iran را پیدا کنیم، اما پیدا نمی‌کنیم. یا مثلاً با شماره موبایل‌مان نمی‌توانیم در فلان اپلیکیشن وارد شویم یا چشم حسرت‌مان به امکانات پولی یک پلتفرم می‌ماند. ما مردمان ایران به نادیده‌گرفته‌شدن عادت کرده‌ایم. در دعوای حاکمان‌مان با دنیا، آنچه برای هیچ طرف مهم نیست، مردمانی هستند که هر روز از سایر مردم دنیا دورتر و جداتر می‌شوند و با محرومیت از فناوری‌ها، کیفیت زیست‌شان هر روز کمتر. این‌طرف فیلتر می‌کند و آن‌طرف تحریم و ما مردمانی هستیم که از دنیا حذف شده‌ایم.
حاکمان ما با حاکمان دنیا با وجود تمام اختلافات و دشمنی‌های‌شان، بر سر یک‌چیز تفاهم عجیب و محکمی دارند؛ زیر پا گذاشتن حقوق دیجیتال ایرانیان. اینجا، چون شعورمان به استفاده صحیح از پلتفرم‌های «غربی‌ها» نمی‌رسد، آن‌ها را فیلتر می‌کنند و آنجا، چون «ایرانی» هستیم، دسترسی ما را محدود می‌کنند! اینجا کودکیم و آنجا تروریست و در هر صورت جنبه آزادی دسترسی به بسیاری از خدمات اینترنتی را نداریم!
درباره فیلترینگ و ممنوعیت فناوری‌ها در ایران زیاد صحبت شده و کنشگران زیادی طی سال‌های گذشته تا حد مقدور تلاش کرده‌اند در برابر دیدگاه‌های واپس‌گرایانه یا امنیتی نسبت به اینترنت آگاهی‌بخشی کنند. اما درباره تحریم‌های فناوری به‌خصوص محرومیت‌های کاربران ایرانی در خدمات اینترنتی، کمتر صحبت یا مطالبه جدی‌ای صورت گرفته است. در این نوشته کوتاه مروری می‌کنم به انواع محرومیت‌ها و چالش‌های ناشی از «فناتحریم» که گریبان کاربران ایرانی را سال‌هاست گرفته و گویی این محرومیت‌ها که منجر به کاهش مستمر کیفیت زیست ایرانیان می‌شود، برای هیچ‌کس مسئله مهمی نیست.
بیشتر بخوانید:اینترنت ایران جزء بدترین‌ها در خاورمیانه
ورود ایرانیان ممنوع! بستن دسترسی به کاربران ایرانی
وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌های زیادی هستند که دسترسی ایرانیان را از بیخ‌وبن بسته‌اند! به‌صورتی‌که اگر شما با IP اینترنت ایران وارد آن‌ها شوید، با پیغام خطا مواجه می‌شوید. برخی صرفاً می‌نویسند شما اجازه دسترسی ندارید و برخی لطف می‌کنند و توضیح می‌دهند که به‌خاطر تحریم‌های آمریکا امکان دسترسی وجود ندارد.
شاید تصور کنید این وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌ها خدمات خاصی را ارائه می‌دهند که ممکن است مورد سوءاستفاده نیرو‌های نظامی قرار بگیرد. اما وقتی فهرست بلندبالای آن‌ها را می‌بینید، متوجه می‌شوید که وب‌سایت‌های Adobe و Firebase و Coursera و بسیاری از خدمات گوگل نظیر Firebase و Analytics ارتباطی با ساخت بمب هسته‌ای یا موشک ندارند! جالب آنکه حتی اگر شما با کمک VPNها این محدودیت را دور بزنید، درصورتی‌که به‌شکلی متوجه شوند ایرانی هستید، ممکن است حساب شما را به حالت تعلیق درآورند!
این اتفاق گاهی حتی برای ایرانیان خارج از کشور نیز در برخی پلتفرم‌ها افتاده است. بستن دسترسی چنین وب‌سایت‌های مهم و کاربردی، در سطحی که حتی مطالعه محتوای آن را نیز از کاربر ایرانی محروم کند، مصداق بارز تبعیض دیجیتال و نادیده‌گرفتن حق دسترسی «مردم» ایران به فناوری روز است.
نوع دیگری از محدودسازی کامل دسترسی ایرانیان نیز وجود دارد که در مرحله ثبت‌نام آن‌ها در سرویس‌های آنلاین رخ می‌دهد. آن هم وقتی است که گزینه ایران از فهرست کشور‌ها در فرم‌های ثبت‌نام حذف می‌شود یا امکان ثبت‌نام با شماره موبایل ایرانی وجود ندارد. از ساختن یک AppleID ساده که برای استفاده از محصولات اپل ضروری است تا استفاده از هوش مصنوعی OpenAI مثل چت‌جی‌پی‌تی. باز هم مردم نادیده گرفته‌شده در ایران با ترفند‌های مختلفی اغلب تلاش می‌کنند این محدودیت‌های بی‌معنا و ناقض حقوق دیجیتال را دور بزنند.
ورود بی‌پول‌ها ممنوع! محدودیت به‌خاطر تحریم‌های مالی
از آنجا که سیستم بانکی و مالی ما نیز از دنیا جدا افتاده و جزء معدود کشور‌هایی هستیم که مردمانش نمی‌توانند یک کارت معتبر بانکی با امکان پرداخت بین‌المللی داشته باشند، می‌توان حدس زد از بسیاری از خدمات حرفه‌ای و پولی اینترنتی نیز محروم باشیم. ما از حق استفاده از اغلب سرویس‌ها و نرم‌افزار‌های حرفه‌ای دنیا به‌همین‌دلیل ساده محرومیم. از سرویس‌های سرگرمی و آموزشی گرفته تا نرم‌افزار‌های تخصصی و حرفه‌ای که برای بسیاری از مشاغل ضروری است، اغلب یا خود را به نسخه‌های رایگان با امکانات بسیار محدود و غیرحرفه‌ای راضی نگه می‌داریم یا با استفاده از کارت‌های اعتباری مردمان سایر کشور‌ها خریدمان را به‌شکلی غیرقانونی انجام می‌دهیم.
در مورد نرم‌افزار‌های آفلاین نیز گاهی ترجیح می‌دهیم از نسخه کرک‌شده نرم‌افزار‌ها استفاده کنیم و امنیت خود را پای دسترسی به فناوری‌های ضروری برای تخصص خود قربانی کنیم. بدین‌گونه است که ایرانیان از دسترسی به هزاران اپلیکیشن موبایل و نسخه‌های پریمیوم سرویس‌های تخصصی و نرم‌افزار‌های دسکتاپ محروم شده‌ایم. نکته غم‌انگیز دیگر آنکه، دسترسی به نسخه رایگان بسیاری از سرویس‌ها نیز نیاز به اطلاعات کارت اعتباری دارد و ما مردمان نامعتبر حتی از چنین امکانات رایگانی نیز محرومیم!
ورود کسب‌وکار‌ها ممنوع!
ما نه‌تن‌ها نمی‌توانیم از خدمات حرفه‌ای اینترنتی به‌عنوان کاربر ایرانی استفاده کنیم که حتی نمی‌توانیم از این بازار بزرگ جهانی کسب درآمد کنیم! چه یک فریلنسر ساده باشیم و چه یک شرکت های‌تک فناوری، در درجه اول به‌خاطر همان تحریم‌های مالی امکان و اجازه کسب درآمد از ساکنان این دهکده جهانی را نداریم. برای همین استارت‌آپ‌ها و پلتفرم‌های بخش خصوصی اساساً هیچگاه نگاه جدی بین‌المللی نداشته‌اند، زیرا چه در جذب سرمایه‌های خطرپذیر بین‌المللی، چه در امکان ایجاد حساب‌های معتبر جهانی محدودند.
البته این محرومیت‌ها محدود به تحریم‌های مالی نیست، بلکه در مواردی متأسفانه و در کمال تعجب برخی اپلیکیشن‌های ایرانی نیز صرفاً به‌جرم ایرانی‌بودن از گوگل‌پلی یا اپ‌استور حذف شده‌اند یا اکانت یک فریلنسر با وجود حساب معتبر بین‌المللی به‌جرم فعالیت در ایران مسدود شده است.
چرا از دنیا حذف شده‌ایم؟
موارد فوق بخشی از محرومیت‌های ظالمانه‌ای است که در زمینه فناوری اطلاعات و خدمات اینترنتی بر سر مردمان ایران آمده است. اما چرا ما برای هیچ‌کس مهم نیستیم؟ چرا حتی کشور ایران در فرم ثبت‌نام برخی پلتفرم‌ها وجود ندارد؟ پاسخ در سطح اول اقتصادی و در سطح دوم سیاسی است.
در سطح اول دلیل آن است که ما کاربران ایرانی به‌خاطر تحریم‌های مالی هیچ سودی برای کسب‌وکار‌های بین‌المللی نداریم. نه‌تن‌ها سودی نداریم که درصورتی‌که کسی برای شرکتی به‌جرم ارتباط مالی با ایران برایشان پرونده‌سازی کند، با جریمه‌های سنگینی مواجه می‌شوند. برای همین قید ارائه خدمات به ایرانیان را می‌زنند و حتی وب‌سایت خود را برای آی‌پی ایرانیان می‌بندند! امری که به وضوح تبعیضی ناروا در حق شهروندان ایران است.
اما در سطح دیگر می‌توان پرسید چرا تحریم‌های مالی در این سطح ایجاد شده است؟ چرا مردمان ما باید متحمل این همه محرومیت در شئون مختلف زندگی دیجیتال و غیردیجیتال خود شوند؟ چرا باید با اکثریت مردم کشور‌های جهان فرق داشته باشیم؟ چرا ما باید بیشتر شبیه شهروندان کره‌شمالی باشیم تا کره‌جنوبی؟ اگر این‌ها تبعات «جنگ با غرب» است، چرا حتی از خدمات و امکانات پلتفرم‌های چینی و روسی محرومیم؟ چرا فرار رو به جلو می‌کنیم و آن دسته از خدماتی هم که تحریم نیست، خودمان فیلتر می‌کنیم و ممنوع می‌کنیم؟! این چرا‌ها این‌روز‌ها احتمالاً در ذهن بسیاری از ایرانیان می‌گذرد، اما ما مردمان ایران به نادیده‌گرفته‌شدن عادت کرده‌ایم.