اقتصاد۲۴- یکی از شاخص‌های مهم بیمه‌ای برای ارزیابی سطح کفایت مستمری‌های بازنشستگی، متوسط نسبت مستمری به هزینه خانوار است. این شاخص چگونه محاسبه می‌شود؟ از تقسیم مستمری مستمری‌بگیران بر متوسط هزینه خانوار به دست می‌آید. این شاخص نشان می‌دهد که میزان حقوق دریافتی یک مستمری‌بگیر چند درصد از هزینه‌های زندگی او را پوشش می‌دهد.
براساس نتایج طرح آمارگیری درآمد و هزینه خانوار، متوسط هزینه ماهانه هر خانوار شهری در سال ۱۳۹۸ برابر ۳۹، ۵۳۱، ۵۸۳ ریال برآوردشده است که مقدار عددی این شاخص برای بازنشستگان، ازکارافتادگان و بازماندگان سازمان تأمین اجتماعی به ترتیب برابر با ۵۴، ۳۶ و ۳۹ درصد بوده است. این نسبت برای حقوق‌بگیران صندوق بازنشستگی کشوری حدود ۷۴ درصد بوده است. میانگین وزنی این شاخص برای همه مستمری‌بگیران دو صندوق در سال ۱۳۹۸ نزدیک ۵۶/۶ درصد بوده است. این درحالی است که براساس گزارش پایش فقر وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی میانگین خط فقر در کشور از یک میلیون و ۲۵۴ هزار تومان در سال ۹۹ به ۲ میلیون و ۸۵۰ هزار تومان در سال ۱۴۰۱ رسیده است.
این موضوع علاوه بر اینکه متاثر از متناسب‌سازی حقوق بازنشستگان و مستمری‌بگیران است، نیازمند بررسی لازم در ادامه سال ۹۸ است تا مشخص شود چه وضعیتی برای صندوق‌ها رقم خورده است.
چرا وضعیت صندوق بازنشستگی کشوری بهتر شد؟
همانطور که در جدول بالا آمده است، با وجود افزایش هزینه خانوار، نسبت هزینه خانوار به حقوق بازنشستگان صندوق بازنشستگی کشوری رشد و بهبود داشته که این امر هم ناشی از سیاست متناسب‌سازی حقوق آنان طی این دو سال بوده است.
اما این نسبت در سازمان تامین اجتماعی متفاوت است. در این گزارش تاکید شده که طی سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ کاهش هفت درصدی را شاهد هستیم که نشان‌دهنده کاهش قدرت خرید مستمری‌بگیران این سازمان به‌رغم بهبود وضعیت بازنشستگان کشوری است. دلیل این امر رفتار مالی سخاوتمندانه و گشاده‌دستانه دولت در قبال بازنشستگان کشوری از محل منابع عمومی کشور و تشدید کسری تراز بودجه است.
طبیعتا سازمان تامین اجتماعی از این موهبت‌های ملوکانه دولت برخوردار نبوده تنها توانسته است از محل منابع سازمان، تا حدودی این نسبت را در سال ۱۳۹۹ ثابت نگه داشته و در سال ۱۴۰۰ به‌رغم استمرار سیاست متناسب‌سازی حقوق، شاهد کاهش قدرت خرید مستمری‌بگیران در این صندوق باشیم.
راه‌حل بحران چیست؟
در پایان این گزارش توصیه شده که کاهش یا حل بحران صندوق‌های بازنشستگی تابع عوامل متعدد و متکثر است که بخش اعظمی از آن تابع عوامل برون‌زا ازجمله شرایط اقتصادی کشور است و تا زمانیکه این شرایط تغییر نکند سخن گفتن از اصلاحات پارامتریک نظیر کاهش نرخ جایگزینی (تناسب مستمری فرد با حقوق دوره اشتغال) کمک چندانی به حل بحران صندوق‌های بازنشستگی نمی‌کند.