اقتصاد۲۴- مریم آیتی: وقتی صحبت از اقتصاد میشود، شاید کمتر ذهن‌تان به سمت قاره آفریقا برود، اما خالی از لطف نیست که با اقتصاد آفریقا و برترین کشور در این قاره به لحاظ اقتصادی آشنا شوید.
۱۰ اقتصاد برتر آفریقا
کشورهای نیجریه و مصر در تولید ناخالص داخلی از آفریقای جنوبی پیشی گرفته و در صدر فهرست ۱۰ اقتصاد برتر آفریقا قرار دارند. اکثریت مردم آفریقا را با واژگانی مثل فقر، محرومیت و بحران‌های اقتصادی می‌شناسند، اما نیمه پر لیوان را نیز باید دید. در میان کشورهای آفریقایی با اقتصاد همیشه متغیر، تعدادی از آن‌ها در میان ۱۰ اقتصاد برتر آفریقا قرار دارند. این کشور‌ها در حقیقت پرچمدار آینده اقتصادی آفریقا هستند. تاثیر این کشور‌ها را در سراسر قاره سیاه می‌توان دید، به گونه‌ای که در جذب سرمایه‌ها و توسعه منطقه‌ای سردمدار هستند.
به نقل از Business Insider Africa، مصر و نیجریه به عنوان بزرگترین اقتصاد‌های آفریقایی هر کدام ۴۷۷ میلیارد دلار سرمایه در اختیار دارند.
نیجریه
تولید ناخالسص داخلی: ۴۷۷ میلیارد دلار
نیجریه با تولید ناخالص داخلی ۴۷۷ میلیارد دلار بر تمامی اقتصاد‌های آفریقا برتری دارد. رشد این کشور در بخش مالی و رهبری آن در صادرات نفت به قدرتمند شدن اقتصاد آن کمک میکند. لاگوس به عنوان مرکز فعالیت تکنولوژی‌های نوین و دومین کلان‌شهر بزرگ آفریقا، تاثیرگذاری نیجریه در ابعاد منطقه‌ای را چند برابر میکند.
مصر
تولید ناخالص داخلی: ۴۷۷ میلیارد دلار
تولید ناخالص ۴۷۷ میلیارد دلاری مصر را در رتبه‌ای برابر با نیجریه قرار داده است. اقتصاد مصر بخش‌های گوناگون از گردشگری و کشاورزی گرفته تا منسوجات و پتروشیمی را شامال میشود. موقعیت جفرافیایی مصر به سبب قرارگیری در چهارراه تجاری آفریقا و خاورمیانه اهمیت این کشور را در قاره سیاه افزایش داده است.
آفریقای جنوبی
تولید ناخالص داخلی: ۴۰۶ میلیارد دلار
به عنوان یک مرکز فعالیت مالی و رهبر صنعتی، آفریقای جنوبی تولید ناخالص ۴۰۶ میلیارد دلاری را در اختیار دارد. منابع معدنی غنی و صنایع تثبیت‌شده سبب جذب سرمایه‌های بین‌المللی و رشد اقتصادی آفریقای جنوبی شده است.
الجزایر
تولید ناخالص داخلی: ۱۹۲ میلیارد دلار
دارا بودن نفت و گاز طبیعی فراوان و صنایع پتروشیمی، سبب تولید ناخالص ۱۹۲ میلیارد دلاری برای الجزایر شده است. این قضیه این کشور را به عنوان یک اقتصاد مادر در شمال آفریقا مطرح میکند.
مراکش
تولید ناخالص داخلی: ۱۳۴ میلیارد دلار
مراکش به عنوان یک اقتصاد در حال پیشرفت در شمال آفریقا می‌درخشد. گردشگری فعال و بخش کشاورزی مراکش به همراه سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر و صنعتی‌شدن کشور جایگاه اقتصادی این کشور را تقویت کرده است.
اتیوپی
تولید ناخالص داخلی: ۱۲۷ میلیارد دلار
اقتصاد اتیوپی از شکوفایی بخش کشاورزی و بخش تولید تغذیه میشود. به عنوان یک اقتصاد رو به رشد، اتیوپی سرمایه‌های خارجی را جذب میکند.
کنیا
تولید ناخالص داخلی: ۱۱۳ میلیارد دلار
تکنولوژی‌های نوین و همچنین محیط اقتصادی دوستانه سبب موفقیت اقتصادی کنیا شده است. نایروبی به عنوان مرکز فعالیت پرجنب و جوش نوآوری و اقتصاد و میزبانی دفاتر شرکت‌های بزرگ بین‌المللی تاثیر منطقه‌ای کنیا را چند برابر کرده است.
آنگولا
تولید ناخالص داخلی: ۱۰۷ میلیارد دلار
آنگولا تولید ناخالص ۱۰۷ میلیارد دلاری‌اش را مدیون تولید نفت و استخراج الماس بوده که این کشور را تبدیل به بازیگر مهم جنوب آفریقا کرده است. تلاش‌ها برای متنوع‌سازی اقتصاد سبب رشد و توسعه خواهد شد.
تانزانیا
تولید ناخالص داخلی: ۷۵.۷۱ میلیارد دلار
گردشگری رو به رشد، کشاورزی و صنایع معدنی از جمله دلایل تولید ناخالص داخلی بالای تانزانیاست. بنادر استراتژیک و منابع گاز طبیعی سبب تاثیر گسترده تانزانیا در شرق آفریقا شده است.
غنا
تولید ناخالص داخلی: ۷۲.۸۴ میلیارد دلار
سیاست باثبات غنا و صنایع روبه‌رشد این کشور نظیر تولید کاکائو، معدن و اکتشاف نفت توجهات جهانی را به خود جلب کرده و سبب استحکام اقتصاد این کشور شده است.
پیشرفته‌ترین کشورهای آفریقا در سال ۲۰۲۳
کشور توسعه یافته کشوری اسـت کـه دارای ویژگی‌هایی مانند اقتصاد بالغ و متنوع، دولت باثبات و کارآمد، زیرساخت قوی، سیستم آموزشی قوی، فرصت های شغلی فراوان، خدمات بهداشتی و اجتماعی جامع و درجه بالایی از آزادی فردی باشد.
کشورهایی کـه اندکی از این اهداف فاصله دارند بـه عنوان کشورهای رو به پیشرفت طبقه بندی می‌شوند. کشورهایی کـه بسیار کوتاه‌تر هستند بـه عنوان کشورهای کمتر توسعه یافته معرفی می‌شوند و واجد شرایط برای برنامه های کمکی خاص سازمان ملل می‌شوند.
اعتقاد بر این اسـت کـه قاره آفریقا شاید کمتر از همه‌ی قاره مورد توجه قرار گیرد. در حالی کـه سایر قاره‌ها شاهد رشد سریع فناوری، زیرساخت‌ها و تجارت، تجارت روابط خارجی، آموزش و استاندارد‌های زندگی هستند، با این حال، بخش قابل توجهی از آفریقا بسیار عقب اسـت.
آفریقا گنجینه‌ای از منابع طبیعی اسـت. همچنین پیشرفت های فرهنگی و زیست محیطی زیادی دارد. باوجود تمام این نکات مثبت، این قاره هنوز بـه طور کامل توسعه نیافته اسـت. بر اساس یک مطالعه اخیر، این تنها قاره‌ای اسـت کـه در فهرست کشورهایی اسـت کـه کمتر از آفریقا توسعه یافته اند.
همانگونه کـه می‌گویند هر ابری جنبه‌ای دارد. تعداد کمی از کشورهای آفریقایی وجود دارند کـه چالش های سو هاضمه، فساد و همچنین آشفتگی های اقتصادی و همچنین ناآرامی های مدنی و مسائل دیگر را پشت سر گذاشته‌اند. ان‌ها توسعه یافته‌تر از بقیه قاره هستند، اما هنوز در مقایسه با سایر مناطق جهان رو به پیشرفت هستند.
سیشل
شاخص توسعه انسانی، سیشل را بـه عنوان توسعه یافته‌ترین کشور آفریقا معرفی کرده اسـت. HDI برای این کشور ۰.۷۹۷ و تولید ناخالص داخلی برای هر نفر ۱۶۳۳۲ دلار اسـت.
این کشور از ۱۱۵ جزیره تشکیل شده اسـت کـه در ۱۵۰۰ کیلومتری شرق خط ساحلی شرق آفریقا قراردارند. اقتصاد سیشل ان بر اساس کشت مزارع بود. یکی از پرسودترین جنبه های اقتصادی در سیشل گردشگری اسـت.
سیشل بـه عنوان یکی از مقاصد برتر ماه عسل درنظر گرفته میشود. علاوه بر این، سیشل همچنین بـه منابع دیگری مانند قایق، کشاورزی و سایر فعالیت‌ها مانند مرغداری، نوشیدنی‌ها و منابع دیگر متکی اسـت.
موریس
موریس دومین کشور پیشرفته در قاره آفریقا اسـت. همچنین مرکز توریستی مهم آفریقا اسـت. هرساله هزاران بازدید کننده برای گذراندن تعطیلات خود بـه این شهر می‌آیند.
این کشور در ابتدا برای تقویت اقتصاد خود بـه کشاورزی وابسته بود. اما ساختار اقتصادی خودرا از زمان تأسیس چندین بار گسترش داده اسـت. تولید ناخالص داخلی ان برای هر نفر در موریس ۱۱۴۳۷ دلار و همچنین HDI ان ۰.۷۹۰ اسـت. در زمان های اخیر، موریس در صنایعی مانند نساجی، شکر و خدمات مالی رشد چشمگیری داشته اسـت.
الجزایر
الجزایر نتیجه زیرساخت های در حال گسترش ان اسـت. در مقایسه با سایر کشورهای این قاره از نظر استاندارد زندگی، سطح شهروندان بسیار بالا اسـت. اندازه جمعیت در الجزایر منعکس کننده خوبی از وضعیت اقتصادی اسـت.
همچنین اشاره شده اسـت کـه طی ۲۰ سال گذشته بـه دستاورد شگفت انگیز کاهش فقر نزدیک بـه ۲۰ درصد رسیده اسـت. الجزایر در حال تبدیل شدن بـه کشوری رو به پیشرفت اسـت. تولید ناخالص داخلی سرانه دراین کشور ۴۷۶۹ دلار اسـت.
تونس
به عنوان الجزایر، تونس نیز توانسته خودرا بـه عنوان یکی از باثبات‌ترین و رو بـه رشد‌ترین اقتصاد‌ها در آفریقا تثبیت کند. زمانی کشوری بود کـه دست و پنجه نرم می‌کرد، اما در چند دهه اخیر تحول و رشد شگرفی را شاهد بوده اسـت.
بخش قابل توجهی از درآمد در تونس از گردشگری، کشاورزی و همچنین صادرات مکانیکی و برق بـه دست می‌آید. استاندارد زندگی تونسی‌ها بالاتر از سایر کشورهای آفریقایی اسـت.
بوتسوانا
این کشور محصور در خشکی در جنوب آفریقا واقع شده اسـت و پنجمین کشور توسعه یافته در سراسر جهان محسوب میشود. جمعیت بوتسوانا نسبتاً کم اسـت و تنها دو میلیون نفر در آنجا زندگی می‌کنند.
HDI بوتسوانا ۰.۷۱۷ و تولید ناخالص داخلی سرانه ان ۸۴۴۲ دلار اسـت. منابع اصلی درآمد بوتسوانا معدن و گردشگری اسـت. دامپروری یکیدیگر از منابع مهم درآمدی اسـت کـه بـه رونق اقتصاد کشور کمک میکند. بـه گفته اقتصاددانان، بوتسوانا درسال های آینده شاهد رشد شگفت انگیزی خواهد بود.
لیبی
لیبی همچنین بـه عنوان یکی از کشورهایی با بالاترین سطح توسعه در قاره آفریقا شناخته میشود. در درجه اول بـه نفت بـه عنوان منبع درآمد وابسته اسـت. این کشور دارای بزرگترین ذخایر نفت در قاره آفریقا اسـت.
تولید ناخالص داخلی برای هر نفر لیبی ۷۹۹۸ دلار و همچنین HDI ان ۰.۷۰۶ اسـت. موانع زیادی وجوددارد کـه لیبی هنوز نتوانسته بر ان‌ها غلبه کند. آب و هوای بد و بیکاری بالا از جمله آنهاست.
رواندا
بـه دلیل انواع اصلاحات در دولت و همچنین تغییرات رهبری، رواندا بـه عنوان یکی از کشورهای توسعه یافته برتر در آفریقا ظاهر شده اسـت. رواندا درسال ۱۹۹۴ محل یک نسل کشی بزرگ بود کـه بـه دنبال ان زیرساخت های کشور، اقتصاد و همچنین کیفیت زندگی بـه شدت تحت تاثیر قرار گرفت.
بیشتر بخوانید: بهترین اقتصاد اروپا در سال ۲۰۲۳ متعلق به کدام کشور است؟
این کشور با کمک دولت حامی و تغییرات توانست از هر مانعی عبور کند. اکنون تولید ناخالص داخلی ان در محدوده ۹.۱۴ میلیارد دلار تخمین زده میشود. رواندا در زمینه‌هایی مشغول اسـت کـه شامل آموزش، پتانسیل اشتغال، پیشرفت های تکنولوژیکی میشود.
مصر
مصر با ۲۵۰۰ دلار بالاترین تولید ناخالص داخلی سرانه را دارد و HDI ۰.۶۹۶ ان را هشتمین کشور توسعه یافته آفریقا میکند. این کشور خاورمیانه بـه خاطر اهرام خیره کننده جیزه مشهور اسـت. جیزه یک مقصد محبوب برای گردشگران در طول سال اسـت.
از نظر اقتصادی، مصر تا حد زیادی بـه بخش‌هایی مانند معدن، مخابرات، کشاورزی و ... متکی اسـت. در حال حاضر اقتصادی با درآمد متوسط اسـت. با این حال، اقتصاددانان احتمال فرصت های توسعه بیشتر در همه‌ی بخش‌ها را پیشبینی کرده اند.
مراکش
مراکش واقع در آفریقا بـه دلیل تنوع فرهنگی و فرهنگ خیره کننده خود مشهور اسـت. همچنین یکی از کشورهایی اسـت کـه بالاترین توسعه را در آفریقا دارد. تولید ناخالص داخلی برای هر نفر در مراکش ۳۴۳۵ دلار اسـت و دارای HDI ۰.۶۶۷ اسـت. منابع مراکش از معادن، صنایع خدماتی، تولیدی، نساجی و سایر صنایع سرچشمه میگیرد.
این کشور همچنین بـه گردشگری، فناوری اطلاعات و مخابرات وابسته اسـت. چشم انداز آینده مراکش امیدوار کننده اسـت.
نامیبیا
نامیبیا در جنوب آفریقا واقع شده اسـت و دهمین کشور توسعه یافته آفریقا محسوب میشود. گسترش و رشد اقتصاد نامیبیا ارتباط تنگاتنگی با آفریقای جنوبی دارد. این بـه این دلیل اسـت کـه هردو کشور گذشته مشترکی دارند.
عده‌ای از صنایعی کـه بـه رشد اقتصاد در نامیبیا کمک کرده اند عبارتند از معدن، گردشگری فناوری، کشاورزی و گردشگری. در حال حاضر، نامیبیا در حال ایجاد یک سیستم بانکی قابل اعتماد بـه صورت آنلاین برای ساکنان خود اسـت.
آفریقای جنوبی
آفریقای جنوبی دارای HDI ۰.۶۹۹ و متوسط تولید ناخالص داخلی ۶۵۴۱ دلار اسـت. این کشور بـه عنوان یکی از کشورهایی با بالاترین سطح توسعه در آفریقا شناخته میشود. توسعه اقتصاد در این جا توسط صنایع مختلفی مانند معدن، خدمات ثالث و رشد صنعتی پشتیبانی میشود.
از بین تمام صنایع معدنی، بـه عنوان یک بخش عمده برای آفریقای جنوبی درنظر گرفته میشود. شهروندان این جا می‌توانند از فرصت های تحصیلی و شغلی و همچنین کیفیت زندگی بیشتر برخوردار شوند.
اقتصاد قاره آفریقا چگونه است؟
محققان این امر را به عوامل مختلفی از جمله جغرافیا، آب‌وهوا، قبیله‌گرایی، استعمار، جنگ سرد، استعمار نو، فقدان دموکراسی و فساد نسبت داده‌اند. علیرغم این موارد، در دهه‌های اخیر توسعه اقتصاد قاره آفریقا به خاطر داشتن جمعیت جوان، آن را به یک بازار اقتصادی مهم درزمینه وسیع‌تر جهانی تبدیل کرده است.
اقتصاد قاره آفریقا متشکل از تجارت، صنعت، کشاورزی و منابع انسانی است. به‌طورکلی Africa یک قاره غنی از منابع بوده و رشد اخیر در آن، به دلیل رشد فروش در کالاها، خدمات و تولید بوده است. بررسی‌های انجام‌گرفته درباره اقتصاد قاره آفریقا نشان از این دارد که در آینده، آفریقای غربی، آفریقای شرقی، آفریقای مرکزی و آفریقای جنوبی به‌طور خاص به تولید ناخالص داخلی ۲۹ تریلیون دلاری تا سال ۲۰۵۰ برسند.
در مارس ۲۰۱۳، Africa به‌عنوان فقیرترین قاره مسکونی جهان شناخته شد؛ بااین‌حال، بانک جهانی انتظار دارد که با ادامه نرخ رشد فعلی، اکثر کشورهای آفریقایی تا سال ۲۰۲۵ به وضعیت "درآمد متوسط" (که حداقل ۱۰۲۵ دلار آمریکا برای هر نفر در سال تعریف میشود) برسند.
از سال ۲۰۱۳، اقتصاد قاره Africa با ۵.۶٪ رشد در سال، سریع‌ترین قاره در حال رشد در جهان محسوب گشته و انتظار بر این است تولید ناخالص داخلی این قاره بین سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۲۳ به‌طور متوسط بیش از ۶ درصد در سال افزایش یابد.
در سال ۲۰۱۷، بانک توسعه Africa، این منطقه را دومین اقتصاد سریع جهان گزارش کرد و تخمین زد که رشد متوسط به ۳.۴ درصد در سال ۲۰۱۷ بازگردد و همچنین رشد، ۴.۳ درصد در سال ۲۰۱۸ افزایش یابد.
به طور کلی رشد در سراسر این قاره وجود داشته است، به‌طوری‌که بیش از یک‌سوم کشورهای آفریقایی دارای نرخ رشد ۶ درصد یا بالاتر هستند و ۴۰ درصد دیگر بین ۴ تا ۶ درصد در سال رشد می‌کنند. به خاطر همین موضوعات، چندین ناظر تجاری بین‌المللی نیز از Africa به‌عنوان موتور رشد اقتصادی آینده جهان نام برده‌اند.
تاریخچه‌ای از تشکیل اقتصاد قاره آفریقا
حال که با کلیات اقتصاد قاره آفریقا آشنا شدید، در این بخش قصد داریم تاریخچه تشکیل این اقتصاد را باهم مرور کنیم.
• تاریخ اولیه
برای هزاران سال، اقتصاد قاره آفریقا متنوع بوده و توسط مسیر‌های تجاری گسترده‌ای که بین شهر‌ها و پادشاهی‌ها ایجاد شده است، هدایت میشود. برخی از مسیر‌های تجاری این قاره از طریق زمین‌ها بوده، برخی از آن‌ها نیز در مسیر رودخانه‌ها و برخی دیگر در اطراف شهر‌های بندری توسعه‌یافته‌اند.
امپراتوری‌های بزرگ آفریقایی نیز به دلیل شبکه‌های تجاری خود ثروتمند شده‌اند؛ به‌عنوان‌مثال مصر باستان، نوبیا، مالی، اشانتی، امپراتوری اویو و کارتاژ باستان.
همچنین قابل‌ذکر است که برخی از بخش‌های Africa، روابط تجاری نزدیکی با پادشاهی‌های عرب داشته و در نتیجه این روابط در زمان امپراتوری عثمانی، آفریقایی‌ها به تعداد زیادی مسلمان شده بودند.
• تحولات قرن بیستم
پس از استقلال کشورهای آفریقایی در طول قرن بیستم، تحولات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، بخش اعظم این قاره را فرا گرفت. بااین‌حال، بازگشت اقتصادی در میان برخی کشورهایی این قاره در سال‌های اخیر مشهود بوده است.
طلوع رونق اقتصادی آفریقا (که از دهه ۲۰۰۰ برقرار است) با رونق اقتصادی چین که از اواخر دهه ۱۹۷۰ در آسیا ظهور کرده بود مقایسه شده و در پی این رونق، در سال ۲۰۱۳، قاره آفریقا خانه هفت اقتصاد با سریع‌ترین رشد در جهان بوده است.
از سال ۲۰۱۸، نیجریه بزرگترین اقتصاد قاره آفریقا از نظر تولید ناخالص داخلی اسمی به شمار می‌رود و پس‌ازآن آفریقای جنوبی قرار دارد. از نظر PPP یا قدرت خرید مردم، مصر پس از نیجریه دومین کشور بزرگ این قاره است و گینه استوایی نیز بالاترین تولید ناخالص داخلی سرانه Africa را به خود اختصاص داده است. کشورهای نفت‌خیز این قاره مانند الجزایر، لیبی، گابن و بوتسوانا غنی از مواد معدنی، از قرن بیست و یکم در میان اقتصاد‌های برتر جهان ظاهر شده‌اند.
شرایط فعلی اقتصاد قاره آفریقا
بنا بر پیشبینی سازمان ملل، رشد اقتصادی آفریقا در سال ۲۰۱۸ به ۳.۵ درصد و در سال ۲۰۱۹ به ۳.۷ درصد رسیده بود. از سال ۲۰۰۷ بود که رشد Africa از شرق آسیا پیشی گرفت. داده‌ها حاکی از آن است که بخش‌هایی از این قاره به لطف منابع خود و افزایش ثبات سیاسی، اکنون رشد سریعی را تجربه می‌کنند و از سال ۲۰۰۷ به‌طور پیوسته سطوح صلح‌آمیز را افزایش داده‌اند.
بانک جهانی گزارش می‌دهد که اقتصاد کشورهای جنوب صحرای Africa با نرخی رشد کرده که با نرخ‌های جهانی مطابقت دارد و یا از آن فراتر رفته است. به گفته دپارتمان امور اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل، بهبود رشد کل منطقه عمدتاً به بهبود مصر، نیجریه و آفریقای جنوبی، سه اقتصاد بزرگ Africa، نسبت داده میشود.
اما درباره کشورهای جنوب صحرای آفریقا باید بگوییم، زمانی که درآمد دولت از ۲۲ درصد تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۱۱ به ۱۷ درصد در سال ۲۰۲۱ کاهش یافت، این مناطق به‌شدت آسیب دیدند. طبق گزارش صندوق بین‌المللی پول، ۱۵ کشور آفریقایی ریسک بدهی قابل‌توجهی دارند و ۷ کشور آن نیز در حال حاضر در بحران مالی به سر می‌برند.
اما با همه این موارد فوق، اقتصاد کشورهای آفریقایی که سریع‌ترین رشد را داشتند، رشد قابل‌توجهی بالاتر از میانگین جهانی را تجربه کردند. کشورهای برتر این قاره از نظر رشد اقتصادی در دهه‌ی گذشته عبارت بودند از: موریتانی با رشد ۱۹.۸ درصد، آنگولا با ۱۷.۶ درصد، سودان با ۹.۶ درصد، موزامبیک با ۷.۹ درصد و مالاوی با ۷.۸ درصد.
سایر رشد دهندگان سریع نیز عبارت‌اند از رواندا، موزامبیک، چاد، نیجر، بورکینافاسو، اتیوپی. بااین‌وجود، رشد در بسیاری از مناطق قاره آفریقا از جمله زیمبابوه، جمهوری دموکراتیک کنگو، جمهوری کنگو و بوروندی ضعیف، منفی یا کند بوده است.
بسیاری از آژانس‌های بین‌المللی به‌طور فزاینده‌ای علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در اقتصاد‌های نوظهور Africa هستند، به‌ویژه در شرایطی که آفریقا علیرغم رکود اقتصادی فعلی جهانی همچنان به رشد اقتصادی بالا ادامه می‌دهد. نرخ بازگشت سرمایه در Africa در حال حاضر بالاترین میزان در کشورهای در حال توسعه به شمار می‌رود.
در دهه‌های اخیر برخی از نهاد‌ها‌ی بین‌المللی به‌منظور حمایت از توسعه اقتصادی در Africa به رفع بدهی پرداخته‌اند. در سال ۱۹۹۶، سازمان ملل از ابتکار کشورهای فقیر به‌شدت بدهکار حمایت کرد که متعاقباً توسط صندوق بین‌المللی پول، بانک جهانی و صندوق توسعه آفریقا در قالب طرح کاهش بدهی چندجانبه اجرا شد. از سال ۲۰۱۳، این ابتکار به ۳۰ کشور آفریقایی کاهش جزئی بدهی داده است.
تاثیر رشد تجارت بر اقتصاد قاره آفریقا
تجارت باعث رشد بیشتر اقتصاد قاره آفریقا در اوایل قرن بیست و یکم شده بود. در این زمینه، چین و هند شرکای تجاری مهمی برای این قاره به شمار می‌روند. ۱۲.۵ درصد از صادرات Africa به چین و ۴ درصد به هند است که همچنین این منطقه، ۵ درصد واردات چین و ۸ درصد واردات هند را تشکیل می‌دهد.
همچنین تجارت بین Africa و چین در سال ۲۰۱۱ به ۱۶۶ میلیارد دلار آمریکا رسیده بود. گروه پنج (اندونزی، مالزی، عربستان سعودی، تایلند و امارات متحده عربی) نیز یکی دیگر از بازار‌های مهم و فزاینده برای صادرات آفریقا محسوب می‌شوند. انتظار می‌رود اقتصاد آفریقا با گسترش تجارت، عملکرد بهتری در آینده داشته باشد.
بدین منظور، منطقه تجارت آزاد قاره Africa، فعالیت‌های تجاری بین کشورهای عضو در داخل این قاره را تقویت خواهد کرد و این امر کاهش وابستگی بیش‌ازحد به واردات محصولات نهایی و مواد خام به این قاره را در پی خواهد داشت.
علل توسعه نیافتگی اقتصادی قاره آفریقا در طی سالیان
دلایل متعددی برای اقتصاد ضعیف قاره آفریقا وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به استعمار اروپا و جنگ سرد، بی‌ثباتی سیاسی، اقتصادی و اجتماعی اشاره کرد. ماهیت به‌ظاهر غیرقابل‌حل فقر Africa، به بحث در مورد علل ریشه‌ای آن منجر شده است.
به طور کلی جنگ بومی و ناآرامی، فساد گسترده و رژیم‌های مستبد هر دو، علت و پیامد‌های تداوم مشکلات اقتصادی در این قاره هستند. از اواسط قرن بیستم، جنگ سرد و افزایش فساد، حکومت‌داری ضعیف، بیماری و استبداد نیز به اقتصاد ضعیف Africa کمک کرده است.
به گفته اکونومیست، مهم‌ترین عوامل این وضعیت در این منطقه، فساد دولتی، بی‌ثباتی سیاسی، اقتصاد سوسیالیستی و سیاست تجاری حمایتی هستند. علاوه بر این‌ها، موارد دیگری نیز در ضعیف بودن اقتصاد قاره آفریقا دخیل هستند که ازجمله آن‌ها می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
زیرساخت
به گفته محققان موسسه توسعه خارج از کشور، فقدان زیرساخت در بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه یکی از مهم‌ترین محدودیت‌های رشد اقتصادی و دستیابی به اهداف توسعه هزاره به شمار می‌رود. استدلال شده است که سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی به بیش از نیمی از بهبود عملکرد رشد Africa بین سال‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۰۵ کمک کرده و افزایش سرمایه‌گذاری‌ها برای حفظ رشد و مقابله با فقر این قاره ضروری است.
استعمار
هدف اصلی حکومت استعماری در Africa توسط قدرت‌های استعماری اروپایی، بهره‌برداری از ثروت طبیعی در این قاره با هزینه کم بوده است. برخی از نویسندگان، مانند والتر رادنی در کتاب خود تحت عنوان اینکه چگونه آفریقا توسعه‌نیافته است، استدلال میکند که این سیاست‌های استعماری مستقیماً مسئول بسیاری از مشکلات مدرن این منطقه هستند. تجزیه‌وتحلیل اقتصاد کشورهای آفریقایی نشان می‌دهد که کشورهای مستقل مانند لیبریا و اتیوپی عملکرد اقتصادی بهتری نسبت به همتایان پسااستعماری خود نداشتند.
نظریه‌های مبتنی بر تجارت
نظریه وابستگی ادعا میکند که ثروت و رفاه ابرقدرت‌ها و متحدان آن‌ها در اروپا، آمریکای شمالی و آسیای شرقی به فقر سایر نقاط جهان از جمله Africa بستگی دارد. اقتصاددانانی که این نظریه را تائید می‌کنند، معتقدند که مناطق فقیرتر باید روابط تجاری خود را با کشورهای توسعه‌یافته قطع کنند تا به کامیابی دست یابند. تئوری‌های کمتر رادیکال نشان می‌دهد که حمایت گرایی اقتصادی در کشورهای توسعه‌یافته، مانع رشد اقتصادی قاره آفریقا شده است.
حکومت
اگرچه Africa و آسیا در دهه ۱۹۶۰ سطح درآمد مشابهی داشتند، اما آسیا از آن زمان به‌استثنای چند کشور بسیار فقیر و جنگ‌زده مانند افغانستان و یمن از آفریقا پیشی گرفته است. یک مکتب از اقتصاددانان استدلال میکند که توسعه اقتصادی برتر آسیا در سرمایه‌گذاری محلی است.
ازآنجایی‌که دولت‌های آفریقایی از نظر سیاسی بی ثبات بودند و دولت‌های جدید اغلب دارایی‌های پیشینیان خود را مصادره کرده و مقامات نیز ثروت خود را به‌دوراز هرگونه سلب مالکیت در آینده، در خارج از کشور ذخیره می‌کردند.
کمک خارجی
حمل‌ونقل مواد غذایی در صورت کمبود شدید محلی، معمولاً موضوعی بحث‌برانگیز است. همان‌طور که آمار‌ها نشان داده‌اند، بیشتر قحطی‌ها به‌جای کمبود غذا، ناشی از کمبود درآمد محلی هستند. در چنین شرایطی، کمک‌های غذایی در مقابل کمک‌های مالی، اثر تخریب کشاورزی محلی را در پی دارد و عمدتاً به نفع تجارت‌های کشاورزی غربی است که درنتیجه یارانه‌های کشاورزی، به‌شدت در تولید مواد غذایی زیاده‌روی می‌کنند.
از نظر تاریخی، کمک‌های غذایی، بیشتر با مازاد عرضه در کشورهای غربی مرتبط است تا با نیاز‌های کشورهای درحال‌توسعه. به‌طورکلی کمک‌های خارجی بخشی جدایی‌ناپذیر از توسعه اقتصادی قاره آفریقا از دهه ۱۹۸۰ بوده و شواهد رو به رشد نشان می‌دهد که کمک‌های خارجی، این قاره را فقیرتر کرده است.
بخش‌ها و صنایع اقتصادی قاره آفریقا
ازآنجایی‌که سبد صادراتی Africa عمدتاً بر اساس مواد خام است، درآمد حاصل از صادرات آن، منوط به نوسانات قیمت کالا می‌باشد. این امر حساسیت این قاره را در برابر شوک‌های خارجی تشدید کرده و نیاز به تنوع صادرات را تقویت میکند.
در قاره آفریقا، تجارت خدمات، عمدتا مسافرت و گردشگری، در سال‌های اخیر به افزایش خود ادامه داده و بر پتانسیل قوی این قاره در این حوزه تاکید نموده است. علاوه بر صادرات و تجارت خدمات، بخش‌های دیگری نیز در اقتصاد قاره آفریقا تاثیرگذار هستند که این بخش‌ها عبارت‌اند از:
کشاورزی
در سال‌های اخیر کشورهایی مانند برزیل که پیشرفت‌هایی را در تولید محصولات کشاورزی تجربه کرده‌اند، توافق نموده‌اند که فناوری لازم برای این پیشرفت‌ها را با Africa به اشتراک بگذارند تا تولیدات کشاورزی در این قاره را افزایش دهند.
هدف این کشور‌ها از این کار این است که Africa را به یک شریک تجاری بادوام‌تر تبدیل کنند. به‌طورکلی افزایش سرمایه‌گذاری در فناوری کشاورزی قاره آفریقا می‌تواند پتانسیل کاهش فقر در این قاره را به همراه داشته باشد.
انرژی
آفریقا منابع قابل‌توجهی برای تولید انرژی به اشکال مختلف (هیدروالکتریک، ذخایر نفت و گاز، تولید زغال‌سنگ، تولید اورانیوم، انرژی‌های تجدید پذیر مانند خورشیدی، بادی و زمین‌گرمایی) دارد. فقدان توسعه و زیرساخت در این قاره به این معنی است که امروزه اندکی از این پتانسیل در آن مورد استفاده قرار میگیرد.
نفت و فراورده‌های نفتی
نفت و فراورده‌های نفتی عمده‌ترین صادرات ۱۴ کشور آفریقایی را به خود اختصاص داده‌اند؛ به‌طوری‌که سهم ۴۶.۶ درصدی از کل صادرات این قاره را در دهه گذشته، این موارد از آن خود کرده‌اند. دومین صادرات بزرگ Africa به‌طورکلی گاز طبیعی در حالت گازی آن و به‌عنوان گاز طبیعی مایع است که سهم ۶.۳ درصد از صادرات آفریقا را به خود اختصاص می‌دهد.
معدن و حفاری
صنعت معدنی Africa یکی از بزرگترین صنایع معدنی در جهان است. Africa دومین قاره بزرگ با ۳۰ میلیون کیلومتر مربع زمین با مقادیر زیادی از منابع است. برای بسیاری از کشورهای آفریقایی، اکتشاف و تولید مواد معدنی بخش مهمی از اقتصاد آن‌ها را تشکیل داده و کلید رشد اقتصادی آینده به شمار می‌رود.
قاره آفریقا سرشار از ذخایر معدنی است و از نظر میزان ذخایر بوکسیت، کبالت، الماس صنعتی، سنگ فسفات، فلزات گروه پلاتین، ورمیکولیت و زیرکونیوم در رتبه اول یا دوم جهان قرار گرفته است.