ساجده رحیمی، اقتصاد24 - تا پیش از تصویب قطعنامه شورای اجتماعی و اقتصادی ملل متحد (در 4 اگوست 1967) و تصویب بهبود اداره گمرک بندر و تسهیلات منطقه تجاری، کشورهای در حال توسعه اهمیت چندانی به مناطق آزاد تجاری نمی دادند. اندکی پس از آن، سازمان توسعه صنعتی ملل متحد نقشه ای را برای یک مدل و نمونه منطقه آزاد تجاری طراحی کرد.
دولت های متعددی مقررات این سازمان را برای مدیریت، زیربنا، معافیت های مالیاتی و سایر مشوق ها و انگیزه های سرمایه گذاری پذیرفتند. در نتیجه از سال 1967 در کشورهای در حال توسعه، افزایش چشمگیری در تعداد مناطق آزاد تجاری صورت گرفت. در آن زمان، در این دست کشورها تنها دو منطقه کاندلا(Kandla) در هند و مایاگوئز(Mayaguez) در پورتریکو وجود داشت.
منطقه ویژه اقتصادی کاندلا در ایالت گجرات و در ساحل شمال غربی هند یکی از شناخته شده ترین و بزرگترین منطقه ویژه اقتصادی چند محصولی آسیا و اولین منطقه ویژه اقتصادی تاسیس شده در هند و آسیا به حساب می آید.
ساخت منطقه ویژه اقتصادی کاندلا به سال 1965 برمی گردد. در سال 1851 برای اولین بار با بررسی های نیروی دریایی سلطنتی بریتانیا به عنوان بندر، مورد استفاده قرار می گرفت اما در اوایل دهه 1950 و زمان نخست وزیری جواهر لعل نهرو نخست وزیر وقت، رسما افتتاح شد. هدف اصلی ایجاد این بندر افزایش اعتماد، مدیریت بدون اشکال و ایجاد سهولت در صادرات و واردات بوده است.
طبق اعلام انجمن بنادر هند، بندر کاندلا طی سال 2018 با جابجایی بیش از 115 میلیون تن کالا در جایگاه نخست بنادر این کشور قرار گرفته است و با دریافت استاندارد ISO-9001 چشم انداز حضور هند در بازارهای بین المللی را تغییر داده است.
درآمد ناخالص منطقه ویژه اقتصادی کاندلا بیش از 60 درصد است که بالاترین میزان در سراسر این کشور است. بیش از 15 هزار کارگر نیز در این منطقه مشغول کار هستند که بخش زیادی از کارگران را زنان تشکیل می دهند.
منطقه ویژه اقتصادی کاندلا زیر ساخت های بسیار توسعه یافته و پیشرفته ای دارد و از نظر جغرافیایی نیز دارای موقعیت استراتژیکی است. محصولات این منطقه شامل کالاهای گوناگون شامل سنگ های گران‌بها و جواهرات، وسایل الکترونیکی، نرم افزار، صنعت نساجی و پوشاک، ابزارهای مهندسی، کالاهای ورزشی و تولیدات چرمی می شود.
همچنین بندر کندلا امروزه مرکز هند برای صادرات غلات و واردات نفت و یکی از بنادر با درآمد بالا در هند است. واردات عمده این منطقه نفت، مواد شیمیایی و ماشین آلات، آهن و فولاد است، اما صادرات نمک و پارچه را نیز مدیریت می کند.
منطقه آزاد تجاری کاندلا به واسطه متصل شدن به شبکه ریلی هند و فاصله کمتر نسبت به دیگر بنادر هندوستان از مزیت نسبی رقابتی مناسبی برخوردار است. همچنین این منطقه نسبت به بنادر دیگر هندوستان فاصله کمتری با مراکز تولید و مصرف بار این کشور دارد و پیش بینی می شود با برنامه ریزی انجام شده ماهانه چهار کشتی در این بندر پهلوگیری کند.
همکاری ایران و هند
همکاری‌های بندری و حمل و نقل دریایی میان ایران و هند از سال 1395 در دستور کار دو طرف قرار گرفت. موافقتنامه ترانزیتی چابهار برای دسترسی هند به افغانستان و آسیای میانه و همچنین دسترسی این کشورها از راه کریدوری امن و به‌صرفه به آب‌های آزاد، خرداد 1395 میان روسای جمهور ایران و افغانستان و همچنین نخست‌وزیر هندوستان امضا شد.
بر اساس موافقتنامه ایران و هند که در سفر بهمن‌ماه 1396 حسن روحانی به دهلی نو نهایی شد، هندی‌ها متعهد شدند در سه مرحله در بندر و پس‌کرانه‌های چابهار به ارزش بیش از 1 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کنند.
مسیر دریایی بندر بمبئی به چابهار نخستین خط کشتیرانی بود که میان دو کشور راه‌اندازی شد. هدف اصلی این خط کشتیرانی، ارسال کالا از هند به افغانستان و بالعکس بوده است. پس از آن، در بهمن‌ماه سال 1397 نیز خط دوم کشتیرانی در مسیر بمبئی – موندرا – کاندلا – چابهار - بندرعباس راه‌اندازی شد تا ایران و هند صاحب دو خط کشتیرانی مستقیم شوند.
سومین مسیر هندوستان به ایران نیز طی ماه های گذشته با ورود کشتی تجاری «نشاط» از هندوستان به قشم، رسماً آغاز به کار کرد.
موقعیت جغرافیایی بندر چابهار در جنوب ایران و در استان سیستان و بلوچستان از اهمیت زیادی برای هند برخوردار است. این بندر می تواند زمینه دسترسی هند به افغانستان و آسیای میانه بدون نیاز به عبور از پاكستان را برای هند فراهم كند.
قرار گرفتن چابهار در مسیر اتصال هند به آسیای میانه، آن هم در دوره ای از تاریخ که اختلافات هند و پاکستان نمی تواند راه را برای افزایش تعاملات اقتصادی دو کشور باز کند باعث شده ایران فرصتی مناسب برای یک بازی برد – برد به دست آورد.
هند و دیگر کشورهای منطقه به دنبال افزایش ارتباطات منطقه ای خود هستند. تضعیف کردن نقش پاکستان در تجارت میان هند و افغانستان از جمله اهداف اصلی دهلی نو و کابل در پروژه بندر چابهار است.
ماه گذشته در نشست مشترک مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی ایران و سفیر هند، گادام دارمندرا؛ سفیر جدید هند در ایران، چابهار را سمبل بلوغ روابط و تعاملات ایران و هندوستان دانست و گفت که در این باب طرف هندی خود را در انجام تعهداتش برای نتیجه بخش بودن پروژه و بهره برداری از آن در چابهار مسئول می داند.
از این جهت و در مواجهه با تحریم های آمریکا علیه ایران، همکاری با سایر بنادر منطقه برای توسعه و پیشرفت از الزامات محسوب می شود و به خصوص در تامین کالاهای اساسی مورد نیاز مردم نقشی موثر ایفا می‌کنند.
اقتصاد۲۴ پیشتر نقش مناطق آزاد در اقتصاد آلمان، چین، ترکیه و امارات را نیز بررسی کرده بود که گزارش آن را می‌توانید مطالعه کنید.