اقتصاد ۲۴- نازنین خودی- معمای دلار با ورود به سال ۱۴۰۳ و آغاز چهارمین سال دولت سیزدهم همچنان لاینحل ماند. به رغم تلاش‌های دولت برای سرکوب نرخ‌های متفاوت دلار از نیمایی تا سنا و حواله‌ها ارزی و ... این نرخ بازار آزاد است که همچنان حرف اول را در معادلات اقتصادی کشور می‌زند و سیاست‌های انقباضی اقتصاد نیز آن طورکه کارشناسان اقتصادی می‌گویند عرصه را بیش از پیش بر بخش تولید کشور تنگ کرده است.
دلار در حالی در نزدیکی ۶۰ هزارتومان پرسه می‌زند که همه شاخص‌های اقتصادی از رشد نقدینگی تا تورم بر طبل افزایش قیمت می‌کوبند. آینده محتومی که به گفته «هادی حق شناس» اگرچه مدیریت داخلی برای کنترل آن لازم است، اما کافی نبوده و همچنان روابط خارجی از برجام تا حل مشکل FATF است که نقش تعیین کننده در کنترل دلار و تورم را بر عهده دارد. در ادامه مشروح گفتگوی اقتصاد ۲۴ با این اقتصاددان را می‌خوانید.
نرخ ارز در اقتصاد ایران تبدیل به یک لنگر شده است
هادی حق شناس در ارزیابی سیاست‌های اقتصادی کشور طی یک سال گذشته به اقتصاد ۲۴ می‌گوید: اگرچه دولت با توجه به نامگذاری سال، آرزو و ایده‌آلش این بود که بتواند مهار تورم را داشته باشد، اما عملا وقتی که شاخص‌های بودجه ابلاغ شد، از همان ابتدا پیش بینی می‌شد که چنین اتفاقی نیفتد. با توجه به تورم حدود ۴۰ درصدی بودجه ۱۴۰۲ هم حدود ۴۰ درصد رشد داشت. این بودجه انقباظی نبود. در کنارش درآمد‌های نفتی هم تحقق پیدا نکرد. عدم تحقق درآمد‌های نفتی هم یعنی سمت عرضه ارز تقویت نشد. با توجه به شاخص‌هایی پولی و رشد نقدینگی خوشبینانه‌ترین حالت این اتفاق افتاده که حجم نقدینگی سال ۱۴۰۲ نسبت به سال قبلش حدود ۲۷ درصد رشد پیدا کرد. این حجم نقدینگی به علاوه تورم بالای ۴۰ درصد به علاوه اخلالی که به دلیل تحریم‌ها در سمت عرضه ارز ایجاد کرد و همچنین استمرار حضور ایران در لیست سیاه FATF، برآیندش این شد که نرخ ارز جهش پیدا بکند. این متغیر‌ها سال آینده هم به همین شکل خواهد بود.
این در حالی است که به گفته وی پیش‌بینی بخشی از متغیر‌های اقتصادی مثل بودجه خیلی کار سختی نیست. این رفتار سیاست‌گذار است که پیش بینی آن کار سختی شده است. الان موسسات بین المللی مثل بانک جهانی و صندوق بین المللی پول پیش بینی‌هایی راجع به اقتصاد ۲۰۲۴ دارند. بخش عمده‌اش هم اتفاق می‌افتد چرا که شاخص‌ها قابل پیش بینی هستند. از همین رو با بودجه‌ای که در سال ۱۴۰۲ داشتیم رشد نرخ ارز و رشد سکه طبیعی بود.
بیشتر بخوانید: تأثیر انتخابات آمریکا بر بازار ارز ایران/ ترامپ یا بایدن؛ کدامیک برای اقتصاد آشفته ایران بهترند؟
حق شناس توضیح می‌دهد: در اقتصاد ایران نرخ ارز تبدیل به یک لنگر شده است، مثل قیمت بنزین در اقتصاد ایران. وقتی هر بحثی درباره کم و زیاد شدن قیمت بنزین می‌شود همه شاخص‌ها متاثر می‌شوند؛ لذا دولت باید به سراغ مولفه‌های اقتصادی می‌رفت که نرخ ارز را متاثر می‌کند. مثل حجم نقدینگی مثل نرخ تورم مثل تقویت سمت عرضه ارز.
تحریم‌ها بر دوش بازار ارز سنگینی می‌کند
از زمان روی کار آمدن دولت سیزدهم در مرداد ۱۴۰۰ دلار در حالی از ۲۴ هزار تومان به ۶۰ هزار تومان رسیده که همچنان بر بی اثر بودن تحریم‌ها تاکید می‌شود و تیم اقتصادی دولت بیهوده درحال تلاش برای بی اهمیت جلوه دادن نرخ‌های بازار آزاد هستند. اما واقعا در ترازویی که یک سمتش سیاست خارجی است و در کفه دیگر مدیریت داخلی اقتصاد، کدام یک وزن بیشتری دارد؟
هادی حق شناس در پاسخ به این سوال می‌گوید: قطعا برجام و FATF مهم‌تر است. همین دولت در ابتدا معتقد بود که قیمت مرغ و تخم مرغ ربطی به تحریم‌ها ندارد. یا مثلا برخی از اعضای این دولت تصورشان این بود که مسئله اصلی ما سوء مدیریت داخل کشور و مسائل تحریم در حد زیر ده درصد موثر است. اگرواقع بینانه برخورد کنیم. هم تحریم‌ها هم FATF و هم سوء مدیریت همه عوامل موثر است. یعنی در این باره تردیدی وجود ندارد. اما این که کدام یک اثرش بیشتر است، من همچنان معتقدم که عوامل بیرونی سهمش بیشتر بوده است. این به مفهومی نیست که سوء تدبیر داخلی مهم نیست. سوء تدبیر‌ها نرخ بهره‌وری اقتصاد ما را به شدت کاهش داده است و این موضوع بر رشد تولید ناخالص ملی اثرگذار است، اما به هر حال همانطور که ذکر کردم نرخ ارز و نرخ بنزین به دو لنگر اقتصاد ایران تبدیل شده است؛ لذا تا زمانی که این دو نرخ مشکل اساسیش حل نشود، کشور چه با سوء تدبیر و چه با حسن تدبیر قادر به حل بخشی از مسائل است. بخشی از مسائل دیگر به روابط اقتصادی ما با دنیای خارج ارتباط پیدا می‌کند .
او در ادامه یادآور می‌شود: به همین دلیل بود که بازارارز پس از انتخابات آمریکا واکنش نشان داد. با انتخابات سال آینده آمریکا هم طبیعی است که واکنش نشان خواهد داد. فرقی هم نمی‌کند کدام حزب پیروز می‌شود. چه ترامپ چه هر رئیس‌جمهوری دیگری درهر کجای دنیا. همه این‌ها برمی‌گردد به اینکه ما چه رفتاری داشته باشیم. ما چگونه کشور رو از این گردنه‌ها عبور بدهیم. هر رییس‌جمهوری در دنیا سر کار بیاید بدترین حالت این است که شرایط جنگی را بر کشور حاکم کند دیگر بدتر از جنگ که نداریم. در هشت سال جنگ وضعیت شاخص‌های اقتصادی ما مطلوب‌تر از امروز بود. در دنیا ما نه دشمنانمان دائم هستند نه دوستانمان دائمی هستند. آنچه که دائمی هست منافع ملی است.
پیروزی ترامپ و بودجه ۱۴۰۳ دو تهدید برای بازار ارز!
آنطور که حق شناس می‌گوید تنها کاری که ترامپ در صورت پیروزی می‌تواند انجام بدهد در خصوص صادرات نفت ایران است.
او خاطر نشان می‌کند: الان همه تحریم‌ها تقریبا کم و بیش وجود دارد. فقط در حال حاضر مقداری فروش نفت ما افزایش پیدا کرده و نقل و انتقالات کالا و پول تسهیل شده است. با آمدن ترامپ ممکن است در این بخش‌ها محدودیت بیشتر شود. در این صورت ما در سمت عرضه ارز یا در سمت فروش نفت دچار اختلال می‌شویم. مفهومش هم این است که با تداوم تقاضا حتما افزایش قیمت ارز خواهیم داشت. علاوه بر این اگر به بودجه سال آینده دقت کنید متوجه می‌شوید درست است که نسبت به تورم انقباضی است، ولی به هر حال حجم بودجه افزایش پیدا کرده است. در عین حال با ناترازی هم مواجه هستیم، یعنی همین بودجه اگر در سال آینده اعمال شود خودش عامل افزایش قیمت ارز است.
به گفته این اقتصاددان افزایش نرخ ارز در بستر افزایش حجم نقدینگی و محدودیت عرضه ارز رشد می‌کند. تا زمانی که این دو مولفه هست انتظار افزایش نرخ ارز را داریم. البته این دو مولفه که ذکر کردیم خودش را در شاخص نرخ تورم نشان می‌دهد. تا زمانی که ایران به تورم‌های دو رقمی به خصوص ۴۰ درصدی مبتلاست باید انتظار افزایش نرخ ارز را نیز داشته باشیم.