اقتصاد۲۴- ایران با تنوع زیستی غنی و تاریخ و فرهنگی پربار، سرزمین زیبایی است که امروزه با مشکلات محیط زیستی متعددی روبروست. چالش‌های جدی محیط زیست ایران، حیات و پایداری کشور را به خطر انداخته است. در این گزارش به بررسی برخی از بزرگترین نگرانی‌های موجود پرداخته‌ایم.
۵ چالش بزرگ برای محیط زیست ایران
۱- آلودگی هوا
چندین شهر ایران بعضا در فهرست آلوده‌ترین شهر‌های جهان قرار دارند. از جمله تهران. اصفهان، اراک، اهواز و تعدادی دیگر از کلان‌شهر‌ها نیز با این چالش مواجه هستند.
انتشار گاز‌ها و آلاینده‌های ناشی از خودروهاو فعالیت‌های پالایشگاه‌ها و صنایع و همچنین مسائل اقلیمی و آب و هوایی، از جمله اصلی‌ترین منابع آلودگی هوا محسوب می‌شود. آلودگی هوا می‌تواند عاملی برای بیماری‌های تنفسی، مرگ زودرس و خسارت‌های اقتصادی باشد.
۲- کم‌آبی
محیط زیست ایران با بحران آب شدیدی رو‌به‌رو است. خشکسالی، تغییرات اقلیمی، رشد جمعیت، مدیریت ناکارآمد و استفاده نامناسب از منابع آبی، از جمله مهم‌ترین دلایل این معضل هستند.
کم‌آبی بر کشاورزی، صنعت، سلامت و پایداری اجتماعی تأثیر می‌گذارد.
۳- از دست دادن تنوع زیستی
محیط زیست ایران دارای گونه‌های گیاهی و حیوانی غنی و متنوعی است، اما بسیاری از آن‌ها به‌دلیل تخریب زیستگاه‌ها، بیش‌استفاده، گونه‌های مهاجم، آلودگی و تغییرات اقلیمی، در معرض خطر انقراض قرار دارند.
برخی از گونه‌های آسیب‌پذیر عبارتند از یوزپلنگ ایرانی، پلنگ آسیایی، فک خزری و تمساح ایرانی.
۴- تخریب جنگل‌ها
جنگل‌زدایی، از جمله مهم‌ترین چالش‌های محیط زیست ایران است. بخش زیادی از پوشش جنگلی کشور به‌دلیل قطع درخت، معدن‌کاری، شهرنشینی و آتش‌سوزی از دست رفته است.
تخریب جنگل‌ها بر اکوسیستم‌ها، اقلیم و رفاه انسانی تأثیر می‌گذارد. ایران دارای بالاترین نرخ از دست دادن جنگل در خاورمیانه و سومین نرخ در جهان است.
۵- تخریب خاک
ایران از فرسایش، شوری، فشار، اسیدی شدن و آلودگی خاک به‌دلیل روش‌های ناپایدار کشاورزی، بیش‌چرایی، بیابان‌زایی و تغییرات اقلیمی رنج می‌برد.
تخریب خاک تهدیدی برای محیط زیست ایران است و امنیت غذایی و خدمات اکوسیستم را با خطر مواجه می‌کند.
راهکار‌های مقابله با چالش‌های محیط زیستی ایران
با وجود وضعیت نامناسب محیط زیست ایران، هنوز راهکار‌هایی برای نجات آن وجود دارد که البته عملی شدن آن‌ها آسان نیست. در مورد بعضی از آن‌ها مانند افزایش هزینه انرژی، باید به شرایط و تبعات سیاسی و اجتماعی نیز توجه کرد.
به طور کلی، برخی از این راهکار‌ها عبارتند از:
۱. مقابله با آلودگی هوا
نجات محیط زیست ایران به برنامه‌ریزی دقیق برای مقابله با بحران آلودگی نیاز دارد. موارد زیر می‌تواند در این زمینه کمک‌کننده باشد:
- توسعه و ترویج حمل و نقل عمومی و پاک: جایگزینی خودرو‌های شخصی با وسایل حمل و نقل عمومی برقی و دوچرخه‌سواری، اعمال استاندارد‌های سختگیرانه‌تر برای صنایع آلاینده: نصب فیلتر‌های تصفیه هوا در صنایع و پالایشگاه‌ها، کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی: توسعه و استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و بادی، افزایش آگاهی عمومی: آموزش و فرهنگ‌سازی در مورد مضرات آلودگی هوا و راهکار‌های مقابله با آن.
۲. مدیریت پایدار منابع آب
در صورتی که چالش‌های ناشی از کم‌آبی برطرف نشود، امکان دارد معضل عدم اختصاص حقابه به محیط زیست ایران ادامه یابد. راهکار‌های زیر در این زمینه الزامی هستند:
- افزایش تعرفه آب: اعمال تعرفه‌های پلکانی برای مصرف کنندگان پرمصرف، کاهش هدررفت آب: اصلاح شبکه‌های توزیع آب و استفاده از روش‌های نوین آبیاری، ترویج مصرف بهینه آب: آموزش و فرهنگ‌سازی در مورد مصرف صحیح آب، احیای تالاب‌ها و دریاچه‌ها: اجرای برنامه‌های احیاء و بازسازی تالاب‌ها و دریاچه‌های خشک‌شده.
۳. حفظ تنوع زیستی
حفظ تنوع زیستی، از مهم‌ترین الزامات کنونی برای محیط زیست ایران است که توصیه‌های زیر در این زمینه موثرند:
بیشتر بخوانید: حیات سیستان و بلوچستان در گرو دیپلماسی آب؛ خشک‌شدن چاه‌نیمه‌ها و خطر بروز بحران محیط‌زیستی
- ایجاد و توسعه مناطق حفاظت شده: افزایش سطح مناطق حفاظت شده و پارک‌های ملی، مبارزه با شکار غیرمجاز: اعمال مجازات‌های سنگین برای شکارچیان غیرمجاز، اجرای برنامه‌های تکثیر و پرورش گونه‌های در خطر انقراض: حمایت از برنامه‌های حفظ و احیاء گونه‌های در معرض خطر و در حال انقراض، افزایش آگاهی عمومی: آموزش و فرهنگ‌سازی در مورد اهمیت تنوع زیستی.
۴. احیای جنگل‌ها
جلوگیری از تخریب جنگل‌ها و احیای آن‌ها به نجات محیط زیست ایران کمک می‌کند. موارد زیر می‌تواند برای این منظور کمک‌کننده باشد:
- جلوگیری از قطع درختان: اعمال قوانین سختگیرانه برای قطع درختان و توسعه جنگل‌کاری، مبارزه با آتش‌سوزی جنگل‌ها: تجهیز و آموزش نیرو‌های آتش‌نشانی و ارتقای سیستم‌های پیش‌بینی و هشدار، کاشت نهال: اجرای برنامه‌های گسترده جنگل‌کاری و درختکاری، افزایش آگاهی عمومی: آموزش و فرهنگ‌سازی در مورد اهمیت حفظ جنگل‌ها.
۵. حفظ خاک
محیط زیست ایران همچنین به حفظ خاک خود نیاز دارد که راهکار‌های زیر برای تحقق این هدف راهگشا هستند:
- ترویج کشاورزی پایدار: استفاده از روش‌های کشاورزی پایدار مانند کشاورزی زیستی، مبارزه با بیابان‌زایی: اجرای برنامه‌های بیابان‌زدایی و احیاء مراتع، کاهش فرسایش خاک: اجرای برنامه‌های آبخیزداری و بانکت بندی، افزایش آگاهی عمومی: آموزش و فرهنگ‌سازی در مورد اهمیت حفظ خاک.
مقابله با چالش‌هایی که محیط زیست ایران را تهدید می‌کند، نیازمند عزم ملی و همکاری همه بخش‌های جامعه است. با اتخاذ تدابیر مناسب و همکاری همگانی، می‌توان از بحران‌های محیط زیستی عبور کرد و به سمت آینده‌ای پایدار و سبز برای ایران حرکت کرد. هر چند اکنون شرایط سخت شده است و عبور از بحران‌های محیط زیستی، انرژی زیاد و مدیریتی قوی را می‌طلبد.