اقتصاد۲۴- تصاویر ماهواره‌ای طی روز‌های گذشته نه‌فقط تأیید می‌کند که رودخانهٔ هیرمند یک‌بار دیگر پس از اسفند سال گذشته سیلابی شده، بلکه نشان می‌دهد حجم قابل‌توجهی از این سیلاب از بند «کمال‌خان» به‌سمت شوره‌زار «گودزره» روان شده است و طی یک تا دو روز آینده به این شوره‌زار می‌رسد. این درحالی‌است که نمایندهٔ ویژهٔ رئیس‌جهموری در امور افغانستان پس از سفر وزیر نیرو به این کشور، اعلام کرد طالبان بند کمال‌خان را به‌لحاظ فنی اصلاح کرده است. بااین‌حال، تصاویر ماهواره‌ای و بررسی کارشناسان گویای این موضوع است که خلاف گفتهٔ «حسن کاظمی قمی» و ادعای نمایندهٔ طالبان در سال گذشته که می‌گفت قرار نیست آب به ایران نرود، اما به شوره‌زار روانه شود، خبری نه از حقابهٔ ایران است و نه حتی از سیلابهایی که لااقل طی سال‌های گذشته به ایران می‌رسید. حالا تصاویر ماهواره‌ای مؤید این حقیقت است که آب نه به‌عنوان حقابهٔ ایران بلکه به‌عنوان سیراب کردن «گودزره»، منطقه‌ای بیابانی و شوره‌زار با سرعتی در حدود سه هزار مترمکعب برثانیه به‌سمت این منطقه جریان دارد.
همزمان با سفر وزیر نیرو به افغانستان، وزیر آب و انرژی طالبان طی مصاحبه‌ای اعلام کرد به مقامات جمهوری اسلامی ایران اطمینان می‌دهیم اجازه نخواهیم داد که حتی یک قطره آب به‌سمت گودزره منحرف شود. حکومت مقامات طالبان هرگونه انحراف آب به‌سمت گودزره را حرام اعلام کرده است و رهبر طالبان از این موضوع که آبی به‌سمت این شوره‌زار برود، ناراحت است.
حالا و پس از اینکه هیرمند در فاصلهٔ حدود دو ماه دو بار سیلابی شده است، خبری از حقابهٔ ایران نیست. بند کمال‌خان اصلی‌ترین مانع رسیدن آب به ایران است. این سد انحرافی دارای طولی حدود دو کیلومتر و ارتفاعی معادل ۲۰ متر است. همچنین، در کنار آن در سمت چپ، سد کنترلی دیگری به طول ۵۴۰ متر احداث شده است که اختلاف ارتفاع آن نسبت به تاج سد کمال‌خان، ۱۰ متر پایین‌تر است که در عمل این سازه نقش انحراف آب از مسیر رودخانهٔ هیرمند را دارد و بخش قابل‌توجهی از سیلاب‌های رودخانهٔ هیرمند از این مسیر به‌سمت «بیابان» می‌رود. پس از ۱۰ کیلومتر، مجدداً بر روی رود بیابان، سدی بهنام «قلعه افضل» احداث شده است که دارای سرریزی است که سیلاب‌ها را نهایتاً به دشت «رام‌رود» هدایت می‌کند.
۱۵ فروردین امسال خبری در رسانه‌های ایران و برخی رسانه‌های افغانستانی که از داخل این کشور مدیریت نمی‌شوند، با این مضمون منتشر شد: «رفع موانع فنی تخصیص حقابهٔ ایران از سوی افغانستان»
اصلاحی که نبود
خبرگزاری تسنیم نیز در این خصوص نوشت: «نمایندهٔ ویژهٔ رئیس‌جمهور ایران در امور افغانستان بر این باور است که موانع فنی تخصیص حقابهٔ ایران از سوی افغانستان رفع شده است و در آینده می‌توان این امید را داشت که در تخصیص این حقابه مشکل فنی دیگری ایجاد نشود.»
این خبرگزاری به‌نقل از کاظمی قمی نوشت: «مسئله‌ای که در این زمینه قابل‌توجه است احداث سد کمال‌خان در ۸۰ کیلومتری جمهوری اسلامی ایران توسط دولت قبل افغانستان است. سدی که نمی‌توان به‌دلیل ظرفیت کم، آن را برای ذخیرهٔ آب مدنظر قرار داد. کم بودن حجم مخزن این سد باعث شده است توان ذخیره‌سازی آب خصوصاً در شرایط سیلاب فراهم نباشد و آب موجود در این بخش منحرف و به منطقه‌ای بهنام گودزره هدایت شود. یکی از اقداماتی که حکومت سرپرستی افغانستان در طول این یک سال گذشته انجام داده، ترمیم اشکالات موجود در سد کمال‌خان بود است.
براساس گزارشی که طرف افغان ارائه داده است، دیوارهٔ سد که به مسیر گودزره می‌رفت، اصلاح شده است و سطح زمین مقابل سد مورد تصحیح قرار گرفت و نهایتاً اشکالاتی که موقع باز کردن دریچه‌های سد وجود داشت، مرتفع شده است. همین اصلاحات باعث شد تا ما در روز‌های پایانی اسفندماه سال گذشته و ابتدای امسال شاهد آن باشیم که پس از تجمیع آب در پشت سد کمال‌خان بلافاصله دریچه‌های این سد باز شدند و آب با حجم ۳۲ میلیون مترمکعب به‌سرعت وارد سرزمین ایران شد. این اقدامات در چارچوب تعهداتی صورت گرفت که طرف افغانستان داده بود و رهبری طالبان نیز بر آن تأکید داشت.»
بیشتر بخوانید: دورنمای راهبردی روابط ایران و طالبان در ۱۴۰۳؛ ورود مهاجران افغانستانی به ایران تا کی ادامه دارد؟
خبرگزاری ایرنا نیز پیشتر و در سوم دی ۱۴۰۲ به‌نقل از او نوشته بود: «مقامات تهران و کابل روز یکشنبه در تهران با یکدیگر دیدار و بر همکاری بیشتر در حوزهٔ امنیت مرزی تأکید کردند.»
کاظمی قمی که در آن تاریخ با «امیر خان متقی»، سرپرست وزارت خارجهٔ دولت افغانستان دیدار داشت، اعلام کرده بود: «در این دیدار همچنین بر روان‌سازی تجاری و اقتصادی میان ایران و افغانستان تأکید شد و دو طرف از پایبندی به اجرای معاهدات فی‌مابین استقبال کردند.»
جلسهٔ بی‌نتیجه
پیشتر نیز هیئت بلندپایهٔ اقتصادی افغانستان در نیمهٔ آبان سال گذشته به ریاست «ملا عبدالغنی برادر»، معاون اقتصادی رئیس‌الوزرای حکومت طالبان، به تهران سفر کرد و با مسئولان اقتصادی جمهوری اسلامی ایران به‌منظور ارتقای سطح همکاری‌های تجاری و اقتصادی، توسعهٔ روابط دوجانبه و بررسی زمینه‌ٔ همکاری‌های بیشتر در حوزهٔ تجارت، ترانزیت، سرمایه‌گذاری، همکاری‌های گمرکی و دادوستد مالی دیدار و رایزنی کردند. اما بعد از همهٔ این اتفاقات و دیدار‌ها و پس از برگزاری بیست‌وهفتمین نشست کمیساران آب هیرمند با حضور نمایندگان دو کشور ایران و افغانستان در شهر زابل اعلام شد این نشست که بهمن سال گذشته اتفاق افتاد، بدون دستیابی به نتایج موردنظر به کار خود پایان داد.
در بیانیهٔ طرف ایرانی پس از برگزاری نشست کمیساران آب هیرمند اعلام شد: «در اجرای معاهدهٔ ۱۳۵۱ هیرمند بین ایران و افغانستان، بیست‌وهفتمین نشست کمیساران آب هیرمند با حضور نمایندگان دو کشور در تاریخ ۲۵ و ۲۶ بهمن‌ماه سال جاری در شهر زابل برگزار شد. در این نشست طرف ایرانی ضمن ارائهٔ گزارشی دربارهٔ دریافت نشدن حقابهٔ کشورمان از رودخانهٔ هیرمند در سال‌های اخیر، به موانع احقاق حقابهٔ ایران از جمله مشکلات فنی سازه‌های احداثی افغانستان در مسیر این رودخانه به‌ویژه اصلاح سد کمال‌خان که پیش‌ازاین در نشست وزرای دو کشور مورد توافق قرار گرفته بود، اشاره کرد و خواهان به‌کارگیری همهٔ تلاش‌ها برای رفع مشکلات و تأمین حقابهٔ قانونی مردم عزیز سیستان شد.»
ادعای دروغین
در این نشست طرف افغانی مدعی خشکسالی شدید در افغانستان شد که بنابر اخبار رسیده از این جلسه کارشناسان فنی کشورمان با ارائهٔ مستندات علمی و تصاویر ماهواره‌ای این ادعا را به چالش کشیدند و خواستار اجرای تعهدات مندرج در معاهده از طرف افغانستان شدند. در این جلسهٔ دوروزه به‌رغم اصرار و تأکید نمایندگان ایران بر ضرورت اتخاذ تصمیم‌های اجرایی برای رفع موانع و ارائهٔ برنامهٔ زمانبندی رهاسازی آب برای تأمین حقابه، به‌دلیل همراهی نکردن و نبود ارادهٔ کافی در طرف مقابل به نتیجه نرسید.
حالا هیرمند برای دوبار پیاپی و در فاصلهٔ کوتاهی سیلابی شده است. گرچه گزارش‌های بین‌المللی پیشتر نیز مؤید این موضوع بود که تغییراقلیم افغانستان را به چنان سطحی از خشکسالی مبتلا نکرده و آورد هیرمند به میزانی کاسته نشده است که موضوع تأمین آب بخش‌های متأثر از آن در افغانستان را به بحران برساند، اما به‌نظر می‌رسد گزارش‌های هواشناسی، سیلاب‌های اخیر و بارش‌های سیل‌آسایی که تمام منطقه از پاکستان، افغانستان، ایران تا برخی کشور‌های حوزهٔ خلیج‌فارس را درگیر سیلاب گسترده کرد، بهانهٔ واهی طالبان را از بین برده است. بااین‌حال، شواهد نشان از این می‌دهد که طالبان تحت هیچ شرایطی به اجرای معاهدهٔ «هیرمند» پایبند نیست.
آب از دریچه‌های رسوبگیر آمد
«بهنام موسوی»، کارشناس آب، به «پیام ما» توضیح می‌دهد که با وجود اینکه تصاویر ماهواره‌ای به‌دلیل وجود ابر زیاد وضوح گذشته را ندارد، اما به‌روشنی عبور آب از سد کمال‌خان به‌سمت کانال منتهی به قلعه افضل و عبور آب به‌سمت گودزره مشهود است.
صحبتی که «حسین سرگزی»، کارشناس و پژوهشگر دیپلماسی آب، نیز آن را تأیید می‌کند: «در سیلاب اسفندماه آب با حجم کمتر از ۴۰۰ مترمکعب بر ثانیه به‌سمت ایران آمد.»
بیشتر بخوانید: حبس حقابهٔ ایران در کمال‌خان؛ طالبان باز هم مسیر طبیعی سیلاب هیرمند به‌سمت ایران را بست
سرگزی به «پیام ما» توضیح می‌دهد: «در آخرین رصد هنوز مخزن شماره ۲ به‌سمت گودزره پر نشده بود، اما می‌توان با توجه به حجم سیلاب پیش‌بینی کرد که این مخزن به‌زودی، شاید طی یکی-دو روز، پر خواهد شد. آب با حجم سه هزار مترمکعب درثانیه به‌سمت گودزره حرکت می‌کند یعنی چند برابر حجمی که به‌سمت ایران آمده بود؛ عددی که از سد‌های رسوبگیر تخلیه می‌شد؛ چراکه این دریچه‌ها به‌سمت ایران باز بود. صحبت‌هایی که در مورد اصلاح بند کمال‌خان می‌شود و اقدامات طالبان به‌نظر منطقی نمی‌رسد. نخست اینکه نتیجهٔ سیلاب بهار نشان داده که اصلاحی صورت نگرفته است؛ نه‌فقط اصلاحی انجام نشده است بلکه طالبان اراده‌ای بر انجام آن ندارد. از سوی دیگر بیان شد یک‌هزار و ۸۰۰ کیلومتر بعد از سد کمال‌خان به‌سمت ایران لایروبی شده است. طالبان چه دلیلی دارد که این کار را انجام دهد؟ من فکر می‌کنم بهتر است به‌جای صحبت‌هایی که صحت ندارد، مسئولان به راه‌حل این بحران فکر کنند.» احتمال می‌رود تا زمان انتشار این گزارش آب سیلاب هیرمند به گودزره رسیده باشد.